Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (4.1967)

MARIA STARZEWSKA

INTARSJA NA ŚLĄSKU W OKRESIE RENESANSU I MANIERYZMU

I. UWAGI WSTĘPNE

Znaczenie i aktualność zagad-
nienia. W drugiej połowie XVI w. na Ślą-
sku na czoło twórczości w dziedzinie rzemiosł
artystycznych wysuwa się złotnictwo i sto-
larstwo. W stosunku do okresu poprzedniego
nastąpiło więc pewne przesunięcie, w gotyku
bowiem obok złotnictwa konwisarstwo i haf-
ciarstwo należały do przodujących gałęzi sztu-
ki, natomiast stolarstwo nie przekraczało do-
brego, przeciętnego poziomu rzemiosła. O ile
sztuka złotnicza rozwijała się nieprzerwanie
od gotyku poprzez renesans do manieryzmu,
aby w tym ostatnim zwłaszcza okresie repre-
zentować wysoki poziom, to stolarstwo arty-
styczne dopiero na gruncie manieryzmu uzy-
skało podobną rangę. Ponieważ jedną z cech
charakterystycznych dla stolarstwa tego okre-
su jest wprowadzenie intarsji przy jednoczes-
nym zarzuceniu dekoracji snycerskiej — ty-
powej dla gotyku i później dla baroku, przeto
intarsję zaliczyć można do charakterystycz-
nych przejawów sztuki zdobniczej okresu doj-
rzałego renesansu, a zwłaszcza manieryzmu,
jako jeden z elementów tego stylu na Śląsku.

Intarsja związana jest przede wszystkim
z meblarstwem w ścisłym tego słowa znacze-
niu, ale poprzez różnorodność stosowanych
motywów łączy się i z innymi rzemiosłami, jak
kamieniarstwo, złotnictwo, hafciarstwo, a tak-
że i z malarstwem i grafiką. Stąd też historia
rozwoju intarsji może rzucić światło także i na
rozwój innych gałęzi rzemiosła artystycznego.

Dość duża ilość zabytków intarsji zacho-
wanych we Wrocławiu i w innych miastach,
a czasem nawet i we wsiach Dolnego Śląska,
często datowanych, zachęca do wprowadzenia
tego materiału do historii sztuki śląskiej dru-
giej połowy XVI w. Jest to zadanie tym bar-
dziej pilne, że po zniszczeniach ostatniej woj-
ny wiele z tych zabytków coraz trudniej jest
już odszukać, a tym samym ocalić przed gro-
żącym im zniszczeniem. Cały szereg dzieł moż-
na było analizować już tylko na podstawie
unikatowych fotografii.

Zadaniem pracy jest zebranie materiału
zabytkowego, ustalenie chronologii, zbadanie
związku intarsji z innymi rzemiosłami i ze
źródłami inspiracji, porównanie intarsji śląs-
kiej z intarsją w innych krajach, przez to
wykazanie jej odrębności, a wreszcie charak-
terystyka twórców i ich warsztatów.

Stan badań. Intarsja na Śląsku nie
posiada żadnych opracowań, nie tylko zresztą
z okresu renesansu i manieryzmu, ale także
i z późniejszych okresów. Dotychczasowe za-
interesowania badaczy renesansu na Śląsku
skupiały się przede wszystkim na ogólnych
zagadnieniach wpływów i obracały się głównie
wokół architektury i rzeźby nagrobkowej.

Pierwszy M a s n e r wyraźniej podkreślił
znaczenie intarsji w sztuce śląskiejl. W skró-
towym zarysie przedstawił on rozwój rzemio-
sła artystycznego na Śląsku, a w tym także
i stolarstwa. Zwraca przy tym uwagę na pew-
ne cechy rzemiosła tego regionu, które dadzą
się prześledzić przez cały okres rozwoju, a któ-
re m. in. mają znaczenie także i dla intarsji.
Najbardziej typowa według niego jest wielka
różnorodność stylowa rzemiosła, której przy-
czyny widzi jednak nie tyle w zróżnicowanym
składzie etnicznym kraju, ile w nawiązywa-
niu mistrzów przybyłych z różnych stron Nie-
miec do rozwijających się tam nowych
a zróżnicowanych prądów artystycznych. Nie
do wszystkich rzemiosł da się to stwierdzenie
zastosować, ale w stosunku do intarsji wydaje
się być w zasadzie słuszne. Drugą cechą rze-
miosła artystycznego na Śląsku jest jego bar-
dzo nierównomierny rozwój, który, według
słusznego sądu Masnera — w poszczególnych
gałęziach rzemiosła w niektórych tylko okre-
sach dochodzi do wspaniałego rozkwitu, wy-
twarzając nawet specyficzne cechy stylowe.
Charakterystycznych przykładów na potwier-
dzenie tej tezy dostarcza zdaniem autora roz-
wój konwisarstwa w schyłkowym okresie go-
tyku lub rozwój złotnictwa, intarsji i ceramiki
w drugiej połowie XVI wieku.

Przy braku szczegółowych opracowań pod-
stawę do rozpoczęcia badań stanowić muszą
inwentarze oraz publikacje źródeł pisanych,
oryginalne bowiem źródła, jak i większość za-
bytków uległy zniszczeniu w czasie ostatniej
wojny. Największą wartość do dziś ma inwen-
tarz Lutscha2, w którym częściowo uwzglę-
dniono zabytki intarsji, złotnictwa, meblarstwa
i kowalstwa. Ale w ciągu ponad osiemdziesię-
ciu lat, które nas od tej pierwszej inwentary-

1 K. M a s n e r, Das Kunstgewerbe [w:] „Die
Kunst in Schlesien", praca zbiorowa, Berlin 1927,
s. 255—292.

2 H. L u t s c h, Verzeichnis der Kunstdenkmaler
der Stadt Breslau, t. I—V, Breslau 1886—1894.