DOI article:
Rozprawy
DOI article:Ziomecka, Anna: Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13740#0011
ROZPRAWY
ANNA ZIOMECKA (Wrocław)
ŚLĄSKIE RETABULA SZAFOWE
W DRUGIEJ POŁOWIE XV I NA POCZĄTKU XVI WIEKU
I. UWAGI WSTĘPNE
Przedmiot pracy, zakres chronologiczny i terytorialny. Podstawy źródłowe. Stan badań. Sytuacja
polityczna i gospodarcza, prądy umysłowe na Śląsku w drugiej połowie XV i na początku XVI w.
PRZEDMIOT PRACY, ZAKRES CHRONOLOGICZNY
I TERYTORIALNY
Nastawa ołtarzowa w postaci zamykanej dwu-
skrzydłowymi drzwiami szafy, wspartej na wyodręb-
nionej podstawie — predelli i ozdobionej strzelistym,
sięgającym kościelnych sklepień zwieńczeniem, koja-
rzy się nieodmiennie z pojęciem późnego gotyku.
Ten złożony twór, który połączył integralnie rzeźbę
i płaskorzeźbę z malarstwem i dekoracyjną snycer-
ską, skupił większość wysiłków i uwagi ówczesnych
artystów1.
Było to zrozumiałe ze względu na znaczenie, jakie
nastawa ołtarzowa zdobyła w końcowym okresie
średniowiecza. Umieszczona na ołtarzu lub też
w bezpośrednim jego pobliżu, w miejscu liturgicznie
najważniejszym, eksponowanym przez ukształtowanie
wnętrza, skupiała na sobie uwagę zgromadzonych
w świątyni wiernych2. Rola samej tylko dekoracji
ołtarza, czy też wykorzystanie dla określonych ce.
1 Pogląd ten podzielali czołowi badacze sztuki tego okre-
su: por Pinder, t. 1, s. 112; G. Dehio, Geschichte der
deutschen Kunst, wyd. 4.,t. II, Berlin 1930, s. 176; H. Huth,
Kiinstler imd Werkstatt der Spdtgotik, wyd. 2., Darmstadt
1967, s. 31; A. Stange, t. IX, s. 79; M. Walicki, Malar-
stwo polskie XV wieku, Warszawa 1938, s. 39 nn.; W. Paatz,
Siiddeutsche Sc/mitzaltdre der Spdtgotik, die Meisterwerke
wdhrend ihrer Entstehung zur Hochblute, (w:) Heidelberger
Kunstgeschichtliche Abhandlungen, N. F., t. VIII, Heidel-
berg 1963, s. 11; T. Dobrowolski, Malarstwo, (w:) Sztuka
polska czasów nowożytnych, Warszawa 1952, s. 63.
2 K. Schultz, Der deutsche Altar im spdten Mittela/ler,
Wurzburg 1939, s. 3; J. Braun, Der christliche Altar in seiner
geschichtlichen Entwicklung, t. II, Miinchen 1924, s. 284 nn.
lów kultowych, gdy np. wystawiano tu na widok
publiczny relikwie świętych, nie wyczerpywały wszy-
stkich możliwości. W czasach późnego średniowiecza,
okresie szerokiego spopularyzowania sztuki kościel-
nej, nastawa stała się na równi z malarstwem ścien-
nym i wystrojem fasad niezastąpionym, obrazowym
środkiem ideowych wypowiedzi3.
Wzrost znaczenia partii przedstawieniowych re-
tabulum zaważył na doborze i rozwoju środków
formalnych. Starano się nie tylko o czytelność i wy-
razistość przedstawień, uwzględniając znaczne odda-
lenie patrzącego, ale także o sugestywny sposób
przekazywania treści, który łączył się z malowniczo-
ścią i oszałamiającym bogactwem całej konstrukcji.
Ruchome skrzydła pozwalały mnożyć efekty i stop-
niować je, w zależności od kolejnych otwarć, a de-
koracje snycerskie wyodrębniały całość nastawy z ota-
czającego wnętrza.
Sposób kształtowania przedstawień uwzględniał w
dużej mierze ludowy charakter wyobraźni większości
odbiorców. Połączony z lapidarną dosłownością
przekładu pisanego tekstu na język obrazu sprawdził
się w długotrwałej popularności wielu typów przed-
stawieniowych i ich zakorzenieniu, już poza obrębem
sztuki oficjalnej, w kręgu twórczości ludowej4.
3 Na taką funkcję nastawy położył nacisk Z. Kępiński,
Wit Stosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia, ołtarz
Salwatora, Wrocław 1969, s. 170-171. W odniesieniu do re-
tabulów śląskich wcześniej jeszcze zwrócił uwagę na znacze-
nie programów ideowych Zlat, s. 176.
4 M. Walicki, Zloty widnokrąg, Warszawa 1965, s. 91.
Transponowaniu przedstawień literackich do sztuk plastycz-
ANNA ZIOMECKA (Wrocław)
ŚLĄSKIE RETABULA SZAFOWE
W DRUGIEJ POŁOWIE XV I NA POCZĄTKU XVI WIEKU
I. UWAGI WSTĘPNE
Przedmiot pracy, zakres chronologiczny i terytorialny. Podstawy źródłowe. Stan badań. Sytuacja
polityczna i gospodarcza, prądy umysłowe na Śląsku w drugiej połowie XV i na początku XVI w.
PRZEDMIOT PRACY, ZAKRES CHRONOLOGICZNY
I TERYTORIALNY
Nastawa ołtarzowa w postaci zamykanej dwu-
skrzydłowymi drzwiami szafy, wspartej na wyodręb-
nionej podstawie — predelli i ozdobionej strzelistym,
sięgającym kościelnych sklepień zwieńczeniem, koja-
rzy się nieodmiennie z pojęciem późnego gotyku.
Ten złożony twór, który połączył integralnie rzeźbę
i płaskorzeźbę z malarstwem i dekoracyjną snycer-
ską, skupił większość wysiłków i uwagi ówczesnych
artystów1.
Było to zrozumiałe ze względu na znaczenie, jakie
nastawa ołtarzowa zdobyła w końcowym okresie
średniowiecza. Umieszczona na ołtarzu lub też
w bezpośrednim jego pobliżu, w miejscu liturgicznie
najważniejszym, eksponowanym przez ukształtowanie
wnętrza, skupiała na sobie uwagę zgromadzonych
w świątyni wiernych2. Rola samej tylko dekoracji
ołtarza, czy też wykorzystanie dla określonych ce.
1 Pogląd ten podzielali czołowi badacze sztuki tego okre-
su: por Pinder, t. 1, s. 112; G. Dehio, Geschichte der
deutschen Kunst, wyd. 4.,t. II, Berlin 1930, s. 176; H. Huth,
Kiinstler imd Werkstatt der Spdtgotik, wyd. 2., Darmstadt
1967, s. 31; A. Stange, t. IX, s. 79; M. Walicki, Malar-
stwo polskie XV wieku, Warszawa 1938, s. 39 nn.; W. Paatz,
Siiddeutsche Sc/mitzaltdre der Spdtgotik, die Meisterwerke
wdhrend ihrer Entstehung zur Hochblute, (w:) Heidelberger
Kunstgeschichtliche Abhandlungen, N. F., t. VIII, Heidel-
berg 1963, s. 11; T. Dobrowolski, Malarstwo, (w:) Sztuka
polska czasów nowożytnych, Warszawa 1952, s. 63.
2 K. Schultz, Der deutsche Altar im spdten Mittela/ler,
Wurzburg 1939, s. 3; J. Braun, Der christliche Altar in seiner
geschichtlichen Entwicklung, t. II, Miinchen 1924, s. 284 nn.
lów kultowych, gdy np. wystawiano tu na widok
publiczny relikwie świętych, nie wyczerpywały wszy-
stkich możliwości. W czasach późnego średniowiecza,
okresie szerokiego spopularyzowania sztuki kościel-
nej, nastawa stała się na równi z malarstwem ścien-
nym i wystrojem fasad niezastąpionym, obrazowym
środkiem ideowych wypowiedzi3.
Wzrost znaczenia partii przedstawieniowych re-
tabulum zaważył na doborze i rozwoju środków
formalnych. Starano się nie tylko o czytelność i wy-
razistość przedstawień, uwzględniając znaczne odda-
lenie patrzącego, ale także o sugestywny sposób
przekazywania treści, który łączył się z malowniczo-
ścią i oszałamiającym bogactwem całej konstrukcji.
Ruchome skrzydła pozwalały mnożyć efekty i stop-
niować je, w zależności od kolejnych otwarć, a de-
koracje snycerskie wyodrębniały całość nastawy z ota-
czającego wnętrza.
Sposób kształtowania przedstawień uwzględniał w
dużej mierze ludowy charakter wyobraźni większości
odbiorców. Połączony z lapidarną dosłownością
przekładu pisanego tekstu na język obrazu sprawdził
się w długotrwałej popularności wielu typów przed-
stawieniowych i ich zakorzenieniu, już poza obrębem
sztuki oficjalnej, w kręgu twórczości ludowej4.
3 Na taką funkcję nastawy położył nacisk Z. Kępiński,
Wit Stosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia, ołtarz
Salwatora, Wrocław 1969, s. 170-171. W odniesieniu do re-
tabulów śląskich wcześniej jeszcze zwrócił uwagę na znacze-
nie programów ideowych Zlat, s. 176.
4 M. Walicki, Zloty widnokrąg, Warszawa 1965, s. 91.
Transponowaniu przedstawień literackich do sztuk plastycz-