Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (10.1976)

Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku 127

żebniczki Świątyni z kościoła św. Elżbiety, św. Marii Magda-
leny oraz kościoła Bożego Ciała, określając czas powstania
na około 1500 r. Wiese zwrócił uwagę na podobieństwa łączą-
ce go z kwaterami poliptyku z Lubina, z lat 1492—1493 r.
Autorka włączyła go w krąg prac Mistrza Lubińskich Figur.

Pracownia Mistrza Lubińskich Figur, lata 1480—1490.

Lit.: Verzeichnis, s. 4, nr 194; J. Schmeidler, Die Eyangelische Haupt-und
Pfarrkirche zu Si. Elisabeth, Breslau 1857, s. 88; Schultz II, s. 139; Fuhrcr,

s. 41; Mayer, s. 63, 94, nr 45; Brrunc, Wiese, s. 44; Burgemcister, Grund-
mann, cz. U, s. 106; Ziomecka II, 21 nn.

135. WROCŁAW.

Kościół parafialny p. w. św. Elżbiety.
Pentaptyk Ukrzyżowania.

Przedstawienia szafy i predelli rzeźbione, obie pary skrzydeł obustronnie
malowane. Drewno szafy szpilkowe, figur lipowe (?); zaprawa krcdowo-
-klejowa, tempera; złoto płatkowe; wzór ram i tła uroczystego otwarcia
wydobyty w zaprawie. Wymiary szafy 173 x 138.

Zmartwych-
wstanie

Koronowanie
cierniem

Eccc Homo

Poj manie

Ukrzyżowanie

Chrystus przed
Kaifaszem

Umycie rąk

Chrystus przed
Ukrzyżowaniem

Zmartwych-
wstały
Chrystus
ukazuje się
Marii

Chrystus
w Emmaus

Naigrawanie

Opłakiwanie

Chrystus przed
Piłatem

Biczowanie

Ziożenie do
grobu

Chrystus
w otchłani

Niewierny
Tomasz

| o &

2> . i

Brak zwieńczenia, aniołki częściowo pozbawione skrzydeł, lewa ręka Marii
uzupełniona; liczne drobne ubytki i uzupełnienia warstw malarskich, uszko-
dzonych przez olejne przemalowania w XIX wieku. W 1859 r. przemalowany
na biało olejną farbą, po wystawie w 1926 r. został odczyszczony, a przemalo-
wania zdjęte.

Pentaptyk należał pierwotnie do wyposażenia kaplicy Męki Pańskiej, stojącej
na cmentarzu kościoła św. Elżbiety. Poświęcenie nowoadaptowanej do pa-
syjnego wezwania kaplicy odbyło się w 1492 r., a datę tę noszą także figury
Drogi Krzyżowej, pochodzące z tej kaplicy. Jej fundator, który zakupił kaplicę
w 1477 r., Hans Krapp, zmarł w 1497 r. Wspomniana przez Lutscha kamienna
predella w kościele Św. Elżbiety, z herbem Krappów i datą 1505 r. najpewniej
nie była związana z tą nastawą. Po zburzeniu kaplicy 1839 r. retabulum,
wraz z resztkami wyposażenia, zostało przeniesione do kościoła św. Elżbiety
i umieszczone w dawnej kaplicy Dumlosych (Modrachów). W 1926 r. ekspo-
nowany na wystawie SMP. Po ostatniej wojnie dostało się do zbiorów MNW
(nr inw. śr. 142).

Czas powstania retabulum, określany na ogół ok. 1500 r.,
determinuje zarówno data konsekracji kaplicy (1492), jak
i odkryte przez Klossa wzorowanie się miniatur kodeksu Mi-
strza R. T. z 1495 r. na malowanych kwaterach pentaptyku.
Wiese idąc za sugestiami Mayera w stosunku do retabulum
Wrocławskich Kuśnierzy, i tutaj widział podobny nurt połud-
niowoniemiecki, kręgu Ulm i Nordlingen. W obrazach zau-
ważył, obok wzorów rycin Schongauera (B. 18. i B. 19), także
pewne cechy zbieżne z Mistrzem Lat 1486—1487; przy czym
uznał, że malarz był już bardziej zainteresowany problemami
perspektywy wnętrza, grupowania i poruszenia figur. Zwrócił
też uwagę na podobne kompozycją ołtarze w Brzegu i Nysie.
Za datowaniem jeszcze w obrębie lat dziewięćdziesiątych XV w.
przemawia brak wyraźnych szczegółów mody renesansowej
w ubiorach. Z drugiej strony, przestrzenne rozbudowywanie
scen, mieszczących najczęściej w rozczłonkowanej architektu-
rze wnętrza dalsze epizody pasyjne, nie jest przyjęte w ów-
czesnym malarstwie wrocławskim, tak jak i żółto-czerwone
niebo, spotykane wcześniej w krajach austriackich. Także mo-
tywy roślinnych baldachimów o liściach i kwiatach przypo-
minających osty, nie są tu znane w tym czasie, Typ krucy-
fiksu, sposób przewiązania przepaski rzeczywiście zbliża Ukrzy-
żowanego do rzeźby z Nordlingen, a ewentualne pośrednictwo

Stosza nie jest tu konieczne, gdyż możliwości kontaktów z ty-
mi regionami było wiele, stamtąd m. in. pochodził Jan IV
Roth, ówczesny biskup wrocławski. Utrzymujący ze swymi
rodzinnymi stronami żywe stosunki biskup poświęcał wspom-
nianą kaplicę i starał się dla niej o odpusty. Adaptowanie
asystencyjnego typu Ukrzyżowania, rozpowszechnionego rów-
nież na terenach południowonicmieckich, zwłaszcza w Szwabii,
do zwyczajów śląskich, przejawia się w dołączeniu do grupy
klęczącej postaci św. Marii Magdaleny — stałej komponenty
wielkich Ukrzyżowali z belek tęczowych wrocławskich kościo-
łów. Towarzyszy ona nie tylko większości nastaw Ukrzyżowa-
nia na Śląsku, np. we Wrocławiu w retabulum Kuśnierzy
i w drugim zaginionym z kościoła Bożego Ciała, oraz w tryp-
tykach z Brzegu, Nysy i Bąkowa, ale także scenom w kwate-
rach, np. w Osetnie, czy we Wrocławiu (z kościoła św. El-
żbiety z 1498 r.), czy też pentaptyku z Legnicy (nr kat. 46).
W tym ostatnim jest ona najbliższa postaci tej świętej z po-
liptyku Krappów. Na wspomnianą przez Klossa znajomość
tego poliptyku przez miniaturzystę — Mistrza R.T. wskazuje
też i głowa „humanisty" w scenie Chrystusa przed Piłatem,
w dolnej kwaterze lewego wewnętrznego awenu. Charakte-
rystyczny profil o wydatnym nosie powtarza się później w ilu-
strowanym przez tego mistrza Kodeksie I F 439 (s. 75, 76,
84, 106, 107), jako groteskowe maski wplątane w linie tekstu.

Mistrz Poliptyku Krappa, około 1492 r.

Lit.: Luchs I, s. 61, nr 102; Schultz I, s. 296; Schultz II, s. 108; Lutsch I,
t. I, s. 233; Mayer, s. 95-96, nr 51, s. 119; Buchner, s. 186; KIoss, s. 599;
Braune, Wiese, s. 48-49, nr 101, il. 89-92; Pinder, s. 422; Burgemeister,
Grundmann, cz. II, s. 98-100; Meyer-Heisig, VeU Stoss..., s. 191-194;
Bartel, Die Ausstrahlungen..., s. 35 — 36; E. Kloss, Schlestsche Buclmialerel...,
s. 265; A. Ziomecka I, s. 149 — 150; Dobrzeniecki, Legenda średniowieczna...,
s. 106, il. 14; tenże, Debilitatio Christi, „Bulletin du Musee National dc Var-
sovie", 4/VlIl (1967), s. 109; Olszewski I, s. 233; Dobrzeniecki, nr 84, s. 257-
-261.

136. WROCŁAW.

Kościół parafialny p. w. św. Elżbiety.
Poliptyk Ukrzyżowania.