DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Ostowska, Danuta: Rzeźba portretowa na Śląsku od połowy XVII do połowy XVIII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13738#0049
31
większe znaczenie. Należy tu wymienić pracę J. Jung-
nitza o nagrobkach biskupów wrocławskich oraz
dwie publikacje W. Nickia: o wrocławskich epita-
fiach kamiennych z okresu renesansu i baroku oraz
0 barokowych popiersiach portretowych. Szczególnie
bogaty materiał zawiera pierwsza praca Nickia,
w której autor wymienia większość nagrobków
1 epitafiów wrocławskich z rzeźbionymi portretami,
dokonując oceny i klasyfikacji zabytków według
cech stylistycznych i wartości artystycznej. Nickel
wyodrębnia także dzieła powstałe pod bezpośrednim
wpływem Włoch oraz portrety inspirowane przez
barok austriacki. Nagrobkowi Melchiora Hatzfelda
w kościele parafialnym w Prusicach poświęcona
jest praca A. Kerna, w której autor, wykorzystując
nie istniejące dziś archiwalia z dawnego archiwum
książęcego w Żmigrodzie ustalił nazwisko wyko-
nawcy nagrobka — rzeźbiarza frankońskiego Achil-
lesa Kerna.
W grupie prac użytecznych dla tematu znajdują
się opracowania monograficzne obiektów architek-
tonicznych zawierających rzeźby portretowe, mo-
nografie poszczególnych artystów oraz inwentarze
topograficzne. Spośród monografii obiektów archi-
tektonicznych, w których znajduje się rzeźba por-
tretowa, wymienić należy artykuł M. Semrau'a o Sali
Władców w Lubiążu, a pełne zestawienie rzeźb
portretowych znajdujących się w katedrze wroc-
ławskiej opublikował po raz pierwszy Jungnitz w pracy
poświęconej tej budowli. Opisu nagrobków z rzeźbą
portretową w kościele św. Doroty we Wrocławiu
dokonał Ch. Reisch. Z monografii artystów, w któ-
rych uwzględniono między innymi wykonane przez
nich rzeźby portretowe na uwagę zasługują przede
wszystkim prace E. W. Brauna i Ch. Theuerkauffa,
dotyczące twórczości Macieja Rauchmillera. W ka-
tegorii inwentarzy zabytków wyliczmy prace: H. Lu-
tscha, L. Burgemeistra i G. Grundmanna oraz K. De-
gena. W inwentaryzacji Lutscha wymieniono po
raz pierwszy znakomitą większość rzeźbionych por-
tretów z XVII i pierwszej połowy XVIII wieku na
Śląsku. Brak w niej jednak najczęściej nawet opisu
rzeźby, prawdopodobnie z uwagi na znane, uwarun-
kowane czasem powstania tej inwentaryzacji, niedo-
cenianie sztuki barokowej. Szczegółowy rejestr ba-
rokowej rzeźby portretowej we Wrocławiu, w któ-
rym oprócz krótkiego opisu rzeźb i ich datowania
zamieszczono także próby powiązania zabytków
z warsztatami, zawiera inwentaryzacja Burgemeistra
i Grundmąnna. Degen umieszcza w swej pracy por-
trety rzeźbione z okręgu wrocławskiego między in-
nymi popiersie Oberga w Małkowicach.
Przedstawiony stan badań nad portretem rzeź-
bionym okresu baroku na Śląsku wskazuje na brak
wyczerpującej publikacji na ten temat, który wy-
daje się być godzien szczegółowego opracowania.
III. PRZEGLĄD CHRONOLOGICZNY
Rzeźbiony portret barokowy pojawił się na Śląsku
w drugiej połowie XVII w., lecz nie natrafił tu na
grunt nieprzygotowany. Rozkwit sztuki epitafijnej
w okresie renesansu i manieryzmu oraz związanego
z epitafium rzeźbionego wizerunku zmarłego wpłynął
na spopularyzowanie go już w XVI i w początkach
XVII wieku. Już wtedy nastąpił charakterystyczny
podział na portrety realistyczne, oparte na studiach
z natury, w których zastosowano nową w stosunku
do średniowiecza formę kompozycyjną — popiersie
płaskorzeźbione, oraz na portrety o charakterze
reprezentacyjnym, całopostaciowe, przedstawiające
portretowanego w pełnej rzeźbie, będące prototypem
barokowego portretu—apoteozy. Portrety realistyczne
reprezentują dzieła tej klasy, co portret Stanisława
Sauera w jego epitafium w kościele św. Krzyża,
wykonanym w 1533 r.10 i popiersie Henryka Rybisza
na ścianie tumbowego nagrobka w kościele św.
10 M. Zlat, Sztuka renesansu i manieryzmu 1500—1650,
[w:] Sztuka Wrocławia, pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata,
Wrocław 1967, s. 210.
RZEŹBY PORTRETOWEJ NA ŚLĄSKU
Elżbiety z 1534 r.u, oba wykonane przez nieznanego
z nazwiska artystę, sygnującego swe dzieła monogra-
mem ,,M. F.". Z późniejszych — czołową pozycję
zajmuje popiersie biskupa Jerina w katedrze wroc-
ławskiej, wykonane około 1590 r. przez Niderland-
czyka osiadłego we Wrocławiu, Gerarda Hendrika12,
a także portret opata klasztoru Augustianów Adama
Weiskopfa13, rzeźbiony w 1588 r. i znajdujący się
w kościele Najświętszej Marii Panny na Piasku,
oraz całopostaciowy portret opata Bartłomieja Fuchsa,
wykonany około 1620 r., prawdopodobnie przez
ucznia Hendrika — Grzegorza Hana14, obecnie
w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Rzeczowy obiektywizm tych portretów, oparty na
wnikliwej i chłodnej obserwacji modela, drobiaz-
gowość opracowania detali, ich równorzędność w zes-
pole elementów kompozycyjnych dzieła i rzetelne
11 Zlat, op. cit., s. 210-211.
12 Zlat, op. cit., s. 244- 245.
13 Zlat, op. cit., s. 245.
14 Zlat, op. cit., s. 245.
większe znaczenie. Należy tu wymienić pracę J. Jung-
nitza o nagrobkach biskupów wrocławskich oraz
dwie publikacje W. Nickia: o wrocławskich epita-
fiach kamiennych z okresu renesansu i baroku oraz
0 barokowych popiersiach portretowych. Szczególnie
bogaty materiał zawiera pierwsza praca Nickia,
w której autor wymienia większość nagrobków
1 epitafiów wrocławskich z rzeźbionymi portretami,
dokonując oceny i klasyfikacji zabytków według
cech stylistycznych i wartości artystycznej. Nickel
wyodrębnia także dzieła powstałe pod bezpośrednim
wpływem Włoch oraz portrety inspirowane przez
barok austriacki. Nagrobkowi Melchiora Hatzfelda
w kościele parafialnym w Prusicach poświęcona
jest praca A. Kerna, w której autor, wykorzystując
nie istniejące dziś archiwalia z dawnego archiwum
książęcego w Żmigrodzie ustalił nazwisko wyko-
nawcy nagrobka — rzeźbiarza frankońskiego Achil-
lesa Kerna.
W grupie prac użytecznych dla tematu znajdują
się opracowania monograficzne obiektów architek-
tonicznych zawierających rzeźby portretowe, mo-
nografie poszczególnych artystów oraz inwentarze
topograficzne. Spośród monografii obiektów archi-
tektonicznych, w których znajduje się rzeźba por-
tretowa, wymienić należy artykuł M. Semrau'a o Sali
Władców w Lubiążu, a pełne zestawienie rzeźb
portretowych znajdujących się w katedrze wroc-
ławskiej opublikował po raz pierwszy Jungnitz w pracy
poświęconej tej budowli. Opisu nagrobków z rzeźbą
portretową w kościele św. Doroty we Wrocławiu
dokonał Ch. Reisch. Z monografii artystów, w któ-
rych uwzględniono między innymi wykonane przez
nich rzeźby portretowe na uwagę zasługują przede
wszystkim prace E. W. Brauna i Ch. Theuerkauffa,
dotyczące twórczości Macieja Rauchmillera. W ka-
tegorii inwentarzy zabytków wyliczmy prace: H. Lu-
tscha, L. Burgemeistra i G. Grundmanna oraz K. De-
gena. W inwentaryzacji Lutscha wymieniono po
raz pierwszy znakomitą większość rzeźbionych por-
tretów z XVII i pierwszej połowy XVIII wieku na
Śląsku. Brak w niej jednak najczęściej nawet opisu
rzeźby, prawdopodobnie z uwagi na znane, uwarun-
kowane czasem powstania tej inwentaryzacji, niedo-
cenianie sztuki barokowej. Szczegółowy rejestr ba-
rokowej rzeźby portretowej we Wrocławiu, w któ-
rym oprócz krótkiego opisu rzeźb i ich datowania
zamieszczono także próby powiązania zabytków
z warsztatami, zawiera inwentaryzacja Burgemeistra
i Grundmąnna. Degen umieszcza w swej pracy por-
trety rzeźbione z okręgu wrocławskiego między in-
nymi popiersie Oberga w Małkowicach.
Przedstawiony stan badań nad portretem rzeź-
bionym okresu baroku na Śląsku wskazuje na brak
wyczerpującej publikacji na ten temat, który wy-
daje się być godzien szczegółowego opracowania.
III. PRZEGLĄD CHRONOLOGICZNY
Rzeźbiony portret barokowy pojawił się na Śląsku
w drugiej połowie XVII w., lecz nie natrafił tu na
grunt nieprzygotowany. Rozkwit sztuki epitafijnej
w okresie renesansu i manieryzmu oraz związanego
z epitafium rzeźbionego wizerunku zmarłego wpłynął
na spopularyzowanie go już w XVI i w początkach
XVII wieku. Już wtedy nastąpił charakterystyczny
podział na portrety realistyczne, oparte na studiach
z natury, w których zastosowano nową w stosunku
do średniowiecza formę kompozycyjną — popiersie
płaskorzeźbione, oraz na portrety o charakterze
reprezentacyjnym, całopostaciowe, przedstawiające
portretowanego w pełnej rzeźbie, będące prototypem
barokowego portretu—apoteozy. Portrety realistyczne
reprezentują dzieła tej klasy, co portret Stanisława
Sauera w jego epitafium w kościele św. Krzyża,
wykonanym w 1533 r.10 i popiersie Henryka Rybisza
na ścianie tumbowego nagrobka w kościele św.
10 M. Zlat, Sztuka renesansu i manieryzmu 1500—1650,
[w:] Sztuka Wrocławia, pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata,
Wrocław 1967, s. 210.
RZEŹBY PORTRETOWEJ NA ŚLĄSKU
Elżbiety z 1534 r.u, oba wykonane przez nieznanego
z nazwiska artystę, sygnującego swe dzieła monogra-
mem ,,M. F.". Z późniejszych — czołową pozycję
zajmuje popiersie biskupa Jerina w katedrze wroc-
ławskiej, wykonane około 1590 r. przez Niderland-
czyka osiadłego we Wrocławiu, Gerarda Hendrika12,
a także portret opata klasztoru Augustianów Adama
Weiskopfa13, rzeźbiony w 1588 r. i znajdujący się
w kościele Najświętszej Marii Panny na Piasku,
oraz całopostaciowy portret opata Bartłomieja Fuchsa,
wykonany około 1620 r., prawdopodobnie przez
ucznia Hendrika — Grzegorza Hana14, obecnie
w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Rzeczowy obiektywizm tych portretów, oparty na
wnikliwej i chłodnej obserwacji modela, drobiaz-
gowość opracowania detali, ich równorzędność w zes-
pole elementów kompozycyjnych dzieła i rzetelne
11 Zlat, op. cit., s. 210-211.
12 Zlat, op. cit., s. 244- 245.
13 Zlat, op. cit., s. 245.
14 Zlat, op. cit., s. 245.