DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Niemczyk, Ernest: Max Berg i Hans Poelzig a początki nowoczesnej architektury Wrocławia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13738#0107
73
Werder z 1908 r. (il. 5). Monumentalizm tej kompo- przemijalność [...] formy sztuki symboliczne two-
zycji, nie wynikający bezpos'rednio ze spełnianych rzone są nie tylko rozumowo, ale i z miłości". Stąd
funkcji użytkowych, jest także wynikiem próby też negatywna ocena przekonań współczesnych archi-
nawiązania do tradycji15. Na podstawie tych przy- tektów o przeciwieństwie tradycji i techniki20. Takie
kładów stwierdzić można, że w omawianym okresie stanowisko Poelziga było wówczas (1922) reakcją
Poelzig był bardziej nowatorski w swych wypowie- na współczesną mu architekturę, świadomie odżeg-
dziach niż realizacjach. Pod tym względem nie wy- nującą się od funkcji wyrażania jakichkolwiek arty-
przedzał współczesnych sobie modernistów, takich stycznych treści. Prowadzona w tym duchu krytyka
jak H. Muthesius, głoszący już w 1902 r. konstrukty- architektury za „koszarowe typizacje i mrowiska"
wistyczne „odczucie piękna maszyny i zrozumienie (1931 r.)21 jest jednocześnie próbą przywrócenia praw
dzieł inżyniera"16, a jednocześnie stosujący w swych tym elementom architektury, jakie były i są nie
realizacjach także elementy tradycyjne i zacho- tylko cenne ze względów artystycznych, plastycznych,
wawcze: schematy kompozycyjne i formy klasyczne, ale i konieczne dla humanizacji współczesnego
W artykule z 1911 roku głosi Poelzig wyraźny prymat świata.
funkcji użytkowej i gospodarczej : „architekt winien W imię przywrócenia do praw prawdziwej tradycji,
od początku realistycznie współpracować z inżynie- unicestwionej przez historyzm i eklektyzm końca
rem. Wynikiem tego będzie techniczno — kontruk- XIX wieku, zrywa Poelzig w fasadzie budynku
cyjna synteza architektoniczna, symbolizująca arty- obecnego Miastoprojektu (wówczas domu handlo-
styczny wyraz naszych czasów"17. Równie postępowa wego i biura) przy ul. Ofiar Oświęcimskich 38/40
jest wypowiedź Poelziga o roli nowych konstrukcji: z lat 1910—1912 (il. 6), z pionowymi, „katedralnymi"
„szczere wykorzystanie konstrukcji [...] wywiera podziałami. Jest to przykład architektonicznego
niezatarte piętno na budowli, niemożliwe do uzyskania „postępowego konserwatyzmu"22. Pojęcie to, uksz-
poprzez zastosowanie zewnętrznej dekoracji"18. Po- tałtowane w dziedzinie refleksji nad kulturą, było
zostaje więc Poelzig jeszcze wciąż pod wpływem wówczas hasłem nowego odrodzenia. Poelzig prze-
dawnego wyczucia proporcji i masy, skoro w młynie transponował je w dziedzinę architektury. Horyzon-
Werder nowe, lekkie struktury prętowe krępuje talny podział fasady Miastoprojektu, wyekspono-
kamiennymi proporcjami potężnych bloków budowli wanie konstrukcji, „drewniane" proporcje jej żelbeto-
flankujących. Jest to zgodne z założeniami progra- wych podpór i monumentalny ciężar całości, to ele-
mowymi Poelziga, ponadto wynika z przekonania, menty, których historycznymi prawzorami są miesz-
iż artysta „winien nadawać przeciwstawnym dążeniom czańskie kamienice o konstrukcji ryglowej23. Z ta-
wspólny wyraz i harmonię"19. Czytelne tu akcento- kich powodów także w niezrealizowanym projekcie
wanie wartości ekspresji w budowli znajdzie w póź- młyna Werder kompozycja mas i przestrzeni jest
niejszych wystąpieniach Poelziga poczesne miejsce, zdeterminowana tradycyjnym poczuciem stabilności —
Tezą ujawnioną w 1922 r., a uświadomioną już na przekór nowym możliwościom, stworzonym przez
we wrocławskim okresie twórczości, jest przekonanie, lekkie konstrukcje stalowe. Z punktu widzenia formy
że „formy sztuki są wieczne, choć zniszczalne mate- dzieła Poelziga zdradzają pewne podobieństwo do
rialnie. W naturze zaś tworów techniki leży ich kierunku, który zwany jest przez R. Hamanna i J. Her-
15 Retrospektywnie Poelzig pisze o tym okresie: „pierwsze 20 Posener, op. cit., s. 173, 178.
budowle zrealizowane w duchu nowej techniki udowodniły, 21 Posener, op. cit., s. . ,
;• u a , ŁŁUV%dIlc J. . .. "Takim „postępowym konserwatystą" był chociażby
iż budowle przemysłowe mogą rozwinąć własne piękno, uuuui „f w j arnw,tA
pięknospokrewnionewswejistociezpięknemstarychspichrzów, Adolf Loos, na przykład w doborze sprzętów do we archrtek-
mostów itd. (Posener, op. cit s. 229). Przykładami takich tury: „Nie chodź, o to, aby dac naszym czasom fotel nowy -
starych budowli przemy ,owych, które mogły inspirować Poel- lecz najlepszy", Loos^ Przegląd ^^^f
ziga we Wrocławiu są: Wieża Wodna przy ul. Na Grobli, (1898), w: E. Grabska, Modern.sc, o s^e Wa szawa^ 1971
dzieło C. J. Zimmermanna i Kaumana z lat 1866-1871 i stara s. 529. Ta część programu ^'^^T^ZlZ
cukrownia z końca XVIII w , projektu Langhansa St. na Wyspie architektów jest powiązana z ogólnym programem przebudowy
Mieszczańskiej. Z terenu Siec wymLić można Wieżę kultury tych czasów. Przebudowy będącej powrotem do przesz-
Wodną w Hamburgu Williama Lindleya i Alexisa de Cha- łości w oparciu o ideę „wiecznych powrotów i ideę wieczne
teauneuf z 1854 oraz dawny spichrz zbożowy w Hamburgu młodzieńczości kultury ludów*". J***-***?
Bernharda Hanssena i Emila Meerweina z 1878-1879 r. „konserwatywnej rewolucji (R. Hamann. J. Hermand,
16 Muthesius on cit s 14-15 Stilkunst urn 1900, Berlin 1967, s. 110).
17 Posener ' t "38-39 42 ' " Przykładem takiego budynku mieszczańskiego o konstruk-
18 Schumacher "od $cit s 388 " «* płowej może ^ budynek Knochenhauerów w Hildesheim
19 Posener op cit s " 41 z 1529 r. (doszczętnie zniszczony w czasie 2 wojny światowej).
10 — Roczniki sztuB śląskiej
Werder z 1908 r. (il. 5). Monumentalizm tej kompo- przemijalność [...] formy sztuki symboliczne two-
zycji, nie wynikający bezpos'rednio ze spełnianych rzone są nie tylko rozumowo, ale i z miłości". Stąd
funkcji użytkowych, jest także wynikiem próby też negatywna ocena przekonań współczesnych archi-
nawiązania do tradycji15. Na podstawie tych przy- tektów o przeciwieństwie tradycji i techniki20. Takie
kładów stwierdzić można, że w omawianym okresie stanowisko Poelziga było wówczas (1922) reakcją
Poelzig był bardziej nowatorski w swych wypowie- na współczesną mu architekturę, świadomie odżeg-
dziach niż realizacjach. Pod tym względem nie wy- nującą się od funkcji wyrażania jakichkolwiek arty-
przedzał współczesnych sobie modernistów, takich stycznych treści. Prowadzona w tym duchu krytyka
jak H. Muthesius, głoszący już w 1902 r. konstrukty- architektury za „koszarowe typizacje i mrowiska"
wistyczne „odczucie piękna maszyny i zrozumienie (1931 r.)21 jest jednocześnie próbą przywrócenia praw
dzieł inżyniera"16, a jednocześnie stosujący w swych tym elementom architektury, jakie były i są nie
realizacjach także elementy tradycyjne i zacho- tylko cenne ze względów artystycznych, plastycznych,
wawcze: schematy kompozycyjne i formy klasyczne, ale i konieczne dla humanizacji współczesnego
W artykule z 1911 roku głosi Poelzig wyraźny prymat świata.
funkcji użytkowej i gospodarczej : „architekt winien W imię przywrócenia do praw prawdziwej tradycji,
od początku realistycznie współpracować z inżynie- unicestwionej przez historyzm i eklektyzm końca
rem. Wynikiem tego będzie techniczno — kontruk- XIX wieku, zrywa Poelzig w fasadzie budynku
cyjna synteza architektoniczna, symbolizująca arty- obecnego Miastoprojektu (wówczas domu handlo-
styczny wyraz naszych czasów"17. Równie postępowa wego i biura) przy ul. Ofiar Oświęcimskich 38/40
jest wypowiedź Poelziga o roli nowych konstrukcji: z lat 1910—1912 (il. 6), z pionowymi, „katedralnymi"
„szczere wykorzystanie konstrukcji [...] wywiera podziałami. Jest to przykład architektonicznego
niezatarte piętno na budowli, niemożliwe do uzyskania „postępowego konserwatyzmu"22. Pojęcie to, uksz-
poprzez zastosowanie zewnętrznej dekoracji"18. Po- tałtowane w dziedzinie refleksji nad kulturą, było
zostaje więc Poelzig jeszcze wciąż pod wpływem wówczas hasłem nowego odrodzenia. Poelzig prze-
dawnego wyczucia proporcji i masy, skoro w młynie transponował je w dziedzinę architektury. Horyzon-
Werder nowe, lekkie struktury prętowe krępuje talny podział fasady Miastoprojektu, wyekspono-
kamiennymi proporcjami potężnych bloków budowli wanie konstrukcji, „drewniane" proporcje jej żelbeto-
flankujących. Jest to zgodne z założeniami progra- wych podpór i monumentalny ciężar całości, to ele-
mowymi Poelziga, ponadto wynika z przekonania, menty, których historycznymi prawzorami są miesz-
iż artysta „winien nadawać przeciwstawnym dążeniom czańskie kamienice o konstrukcji ryglowej23. Z ta-
wspólny wyraz i harmonię"19. Czytelne tu akcento- kich powodów także w niezrealizowanym projekcie
wanie wartości ekspresji w budowli znajdzie w póź- młyna Werder kompozycja mas i przestrzeni jest
niejszych wystąpieniach Poelziga poczesne miejsce, zdeterminowana tradycyjnym poczuciem stabilności —
Tezą ujawnioną w 1922 r., a uświadomioną już na przekór nowym możliwościom, stworzonym przez
we wrocławskim okresie twórczości, jest przekonanie, lekkie konstrukcje stalowe. Z punktu widzenia formy
że „formy sztuki są wieczne, choć zniszczalne mate- dzieła Poelziga zdradzają pewne podobieństwo do
rialnie. W naturze zaś tworów techniki leży ich kierunku, który zwany jest przez R. Hamanna i J. Her-
15 Retrospektywnie Poelzig pisze o tym okresie: „pierwsze 20 Posener, op. cit., s. 173, 178.
budowle zrealizowane w duchu nowej techniki udowodniły, 21 Posener, op. cit., s. . ,
;• u a , ŁŁUV%dIlc J. . .. "Takim „postępowym konserwatystą" był chociażby
iż budowle przemysłowe mogą rozwinąć własne piękno, uuuui „f w j arnw,tA
pięknospokrewnionewswejistociezpięknemstarychspichrzów, Adolf Loos, na przykład w doborze sprzętów do we archrtek-
mostów itd. (Posener, op. cit s. 229). Przykładami takich tury: „Nie chodź, o to, aby dac naszym czasom fotel nowy -
starych budowli przemy ,owych, które mogły inspirować Poel- lecz najlepszy", Loos^ Przegląd ^^^f
ziga we Wrocławiu są: Wieża Wodna przy ul. Na Grobli, (1898), w: E. Grabska, Modern.sc, o s^e Wa szawa^ 1971
dzieło C. J. Zimmermanna i Kaumana z lat 1866-1871 i stara s. 529. Ta część programu ^'^^T^ZlZ
cukrownia z końca XVIII w , projektu Langhansa St. na Wyspie architektów jest powiązana z ogólnym programem przebudowy
Mieszczańskiej. Z terenu Siec wymLić można Wieżę kultury tych czasów. Przebudowy będącej powrotem do przesz-
Wodną w Hamburgu Williama Lindleya i Alexisa de Cha- łości w oparciu o ideę „wiecznych powrotów i ideę wieczne
teauneuf z 1854 oraz dawny spichrz zbożowy w Hamburgu młodzieńczości kultury ludów*". J***-***?
Bernharda Hanssena i Emila Meerweina z 1878-1879 r. „konserwatywnej rewolucji (R. Hamann. J. Hermand,
16 Muthesius on cit s 14-15 Stilkunst urn 1900, Berlin 1967, s. 110).
17 Posener ' t "38-39 42 ' " Przykładem takiego budynku mieszczańskiego o konstruk-
18 Schumacher "od $cit s 388 " «* płowej może ^ budynek Knochenhauerów w Hildesheim
19 Posener op cit s " 41 z 1529 r. (doszczętnie zniszczony w czasie 2 wojny światowej).
10 — Roczniki sztuB śląskiej