DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Starzewska, Maria: Fundacje artystyczne Andrzeja Jerina, biskupa wrocławskiego 1586-1596
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13737#0083
Fundacje artystyczne Andrzeja Jcrina
69
Curtium7, a senior małopolskiego zboru kal-
wińskiego Stanisław Sarnicki ofiarowuje swoją
pracę Annales sive de origine et rebus gestis
polonorum et lituonorum, wydaną w Krako-
wie w 1587 r.8. Zainteresowania naukowe bi-
skupa musiały też uwidocznić się w gromadze-
niu własnego księgozbioru. O jego istnieniu
świadczyć może treść korespondencji Jerina,
najpierw prepozyta, a następnie biskupa, z bi-
skupem Hieronimem Rozrażewskim fl zawiera-
jąca informacje o nowych książkach, o wymia-
nie wydań specjalnych itd. Potwierdzać to też
mogą zachowane ekslibrisy, pierwsze pocho-
dzące z czasu, gdy biskup był jeszcze kanoni-
kiem 10. Księgozbiór ten zresztą nie był wyjąt-
kiem we Wrocławiu, gdzie bogaci patrycjusze
gromadzili i dzieła sztuki, i księgi. Nie bez
znaczenia dla Wrocławia, dla jego ówczesnej
kultury był rozwój drukarstwa Drukowano
tu oprócz licznych podręczników, dykcjonarzy,
herbarza śląskiego, także i pisma autorów sta-
rożytnych, współczesne opracowania historycz-
ne, a więc dzieła, którymi biskup niewątpliwie
się interesował 12.
Nie zachowały się przekazy mówiące o bez-
pośrednich stosunkach biskupa Jerina z pro-
testanckim patrycjatem Wrocławia, tak jak
7 Nagele, Documenta..., s. 149, publikuje ten de-
dykacyjny list z 1.1.1594 r.
8K. Głombiowski, Związki kulturalne Śląska
z Polską w epoce Odrodzenia, Wrocław 1953. Książ-
ka Sarnickiego z dedykacją autora znajduje się w
Bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego.
s Hieronim Rozrażewski, syn kasztelana kaliskie-
go, ukończył studia prawnicze i teologiczne w Rzy-
mie. Od 1568 r. był prepozytem kapituły wrocław-
skiej, w 1577 r. objął jako biskup diecezję włocław-
ską. Znana jest jego szeroka korespondencja, m. iii.
także z biskupem Gerstmanem i kanonikiem wro-
cławskim Bogorskim, Czapiewski, op. cit.; część
listów w rękopiśmiennych kopiach z XVI w. znaj-
duje się w zbiorach Ossolineum: Epistolae Hieronimi
Rozrażewski, episcopi Cujariensis, scriptae, II. 156.
10 E. C h w a 1 e w i k, Exlibrisy polskie XVI i
XVII w., Wrocław 1955, s. 32—34, il. 11.
11 B. K o c o w s k i, Zarys dziejów drukarstwa na
Dolnym Śląsku, „Sobótka", II (1947), s. 200—276. W
końcu XVI w. działają Jan Scharffenberg, a następ-
nie Jerzy Baumami.
12 Dalsze losy księgozbioru Jerina nie są znane.
Książka De imitatione Christi stała się własnością
siostrzeńca biskupa, jak o tym świadczy podpis na
karcie tytułowej, następnie przeszła do biblioteki
klasztornej w Lubiążu; dzieło Sarnickiego należało do
biblioteki w Henrykowie, w Archiwum Archidiece-
zjalnym wrocławskim znajduje się inkunabuł: Guil-
helmi Duranti, Speculum, drukowany w Rzymie, b.d.,
który był także własnością kanonika Jerina.
istnieją pewne dane odnoszące się do jego po-
przednika, biskupa Gerstmanna 13. Naturalnie
tego rodzaju kontakty w wypadku pochodzą-
cego ze Śląska Gerstmanna, mogą być bardziej
zrozumiałe niż w wypadku obcego przybysza
Jerina. Jednak stanowisko biskupa jako staro-
sty śląskiego, a więc reprezentanta śląskich
książąt i stanów zapewne zmuszało Jerina do
utrzymywania stosunków z protestantami.
Także i kierowanie zamówień do artystów wro-
cławskich, pracujących przecież w większości
dla mieszczaństwa, musiało te kontakty pomna-
żać.
W drugiej połowie XVI w. duża już grupa
patrycjatu miejskiego bierze udział w dzia-
łalności zarówno kulturalnej, jak i artystycz-
nej u. Świadczą o tym coraz liczniejsze, zama-
wiane przez mieszczan ekslibrisy donacyjne,
wśród których spotyka się nie tylko nazwiska
kupców, ale i rzemieślników ł6. W porównaniu
z pierwszą połową XVI w. wyraźną przewagę
wśród wykształconej elity zyskują protestanci.
Różnica wyznań nie stanowi jednak wyraźnego
podziału w zainteresowaniach ludzi późnego
odrodzenia. Niemniej, mimo rozszerzonego krę-
gu inteligencji miejskiej, brak jest w ostatniej
ćwierci XVI w. wybitniejszych indywidual-
ności, dorównywujących tym, które w połowie
tego wieku wywarły niewątpliwe piętno na
obliczu kultury Wrocławia. Osobą o najwięk-
szym w latach osiemdziesiątych wpływie na
swoje otoczenie był Andrzej Dudycz le, w swoim
czasie, podobnie jak Jerin, poseł cesarski bio-
rący czynny udział w staraniach dworu austria-
ckiego o uzyskanie korony polskiej. Skupiał
18 Biskup Gerstmann utrzymywał bliskie, a nawet
przyjacielskie stosunki z niektórymi z tzw. krypto-
kalwinów. Był zaproszony na ślub syna Cratona, co
podobno z radością przyjął. J. J u n g n i t z, Martin
von Gerstmann, Breslau 1898, s. 379.
14 S. Ty ń c, Z życia patrycjatu ivrocławskiego w
dobie renesansu, „Sobótka", VIII (1953), s. 69—123;
Chr. G ii n d e 1, Ein Jahrhundert grosser Breslauer
Gelehrter, Sammler und Fórderer der Kunst, Bre-
slau 1941, autor reprodukuje podpisy niektórych pa-
trycjuszy, w tekście cytuję nazwiska według użytej
przez nich pisowni; Sztuka Wrocławia, praca zbioro-
wa pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata, Wrocław
1967, s. 183—263.
15 M. Hippe, Donatorenzeichen in Biicherspen-
den des 16. und 17. Jahrhunderts, „Schlesiens Vor-
zeit", VIII (1924), s. 84—94.
1( Andrzej Dudycz (1533—1589) osiedlił się we Wro-
cławiu w 1579 r. Dom jego położony nad Oławą był
miejscem spotkań patrycjatu wrocławskiego. H. B a-
rycz, Dudycz Andrzej, [w:] Polski Słownik Bio-
graficzny, t. V, 1939, s. 445—448.
69
Curtium7, a senior małopolskiego zboru kal-
wińskiego Stanisław Sarnicki ofiarowuje swoją
pracę Annales sive de origine et rebus gestis
polonorum et lituonorum, wydaną w Krako-
wie w 1587 r.8. Zainteresowania naukowe bi-
skupa musiały też uwidocznić się w gromadze-
niu własnego księgozbioru. O jego istnieniu
świadczyć może treść korespondencji Jerina,
najpierw prepozyta, a następnie biskupa, z bi-
skupem Hieronimem Rozrażewskim fl zawiera-
jąca informacje o nowych książkach, o wymia-
nie wydań specjalnych itd. Potwierdzać to też
mogą zachowane ekslibrisy, pierwsze pocho-
dzące z czasu, gdy biskup był jeszcze kanoni-
kiem 10. Księgozbiór ten zresztą nie był wyjąt-
kiem we Wrocławiu, gdzie bogaci patrycjusze
gromadzili i dzieła sztuki, i księgi. Nie bez
znaczenia dla Wrocławia, dla jego ówczesnej
kultury był rozwój drukarstwa Drukowano
tu oprócz licznych podręczników, dykcjonarzy,
herbarza śląskiego, także i pisma autorów sta-
rożytnych, współczesne opracowania historycz-
ne, a więc dzieła, którymi biskup niewątpliwie
się interesował 12.
Nie zachowały się przekazy mówiące o bez-
pośrednich stosunkach biskupa Jerina z pro-
testanckim patrycjatem Wrocławia, tak jak
7 Nagele, Documenta..., s. 149, publikuje ten de-
dykacyjny list z 1.1.1594 r.
8K. Głombiowski, Związki kulturalne Śląska
z Polską w epoce Odrodzenia, Wrocław 1953. Książ-
ka Sarnickiego z dedykacją autora znajduje się w
Bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego.
s Hieronim Rozrażewski, syn kasztelana kaliskie-
go, ukończył studia prawnicze i teologiczne w Rzy-
mie. Od 1568 r. był prepozytem kapituły wrocław-
skiej, w 1577 r. objął jako biskup diecezję włocław-
ską. Znana jest jego szeroka korespondencja, m. iii.
także z biskupem Gerstmanem i kanonikiem wro-
cławskim Bogorskim, Czapiewski, op. cit.; część
listów w rękopiśmiennych kopiach z XVI w. znaj-
duje się w zbiorach Ossolineum: Epistolae Hieronimi
Rozrażewski, episcopi Cujariensis, scriptae, II. 156.
10 E. C h w a 1 e w i k, Exlibrisy polskie XVI i
XVII w., Wrocław 1955, s. 32—34, il. 11.
11 B. K o c o w s k i, Zarys dziejów drukarstwa na
Dolnym Śląsku, „Sobótka", II (1947), s. 200—276. W
końcu XVI w. działają Jan Scharffenberg, a następ-
nie Jerzy Baumami.
12 Dalsze losy księgozbioru Jerina nie są znane.
Książka De imitatione Christi stała się własnością
siostrzeńca biskupa, jak o tym świadczy podpis na
karcie tytułowej, następnie przeszła do biblioteki
klasztornej w Lubiążu; dzieło Sarnickiego należało do
biblioteki w Henrykowie, w Archiwum Archidiece-
zjalnym wrocławskim znajduje się inkunabuł: Guil-
helmi Duranti, Speculum, drukowany w Rzymie, b.d.,
który był także własnością kanonika Jerina.
istnieją pewne dane odnoszące się do jego po-
przednika, biskupa Gerstmanna 13. Naturalnie
tego rodzaju kontakty w wypadku pochodzą-
cego ze Śląska Gerstmanna, mogą być bardziej
zrozumiałe niż w wypadku obcego przybysza
Jerina. Jednak stanowisko biskupa jako staro-
sty śląskiego, a więc reprezentanta śląskich
książąt i stanów zapewne zmuszało Jerina do
utrzymywania stosunków z protestantami.
Także i kierowanie zamówień do artystów wro-
cławskich, pracujących przecież w większości
dla mieszczaństwa, musiało te kontakty pomna-
żać.
W drugiej połowie XVI w. duża już grupa
patrycjatu miejskiego bierze udział w dzia-
łalności zarówno kulturalnej, jak i artystycz-
nej u. Świadczą o tym coraz liczniejsze, zama-
wiane przez mieszczan ekslibrisy donacyjne,
wśród których spotyka się nie tylko nazwiska
kupców, ale i rzemieślników ł6. W porównaniu
z pierwszą połową XVI w. wyraźną przewagę
wśród wykształconej elity zyskują protestanci.
Różnica wyznań nie stanowi jednak wyraźnego
podziału w zainteresowaniach ludzi późnego
odrodzenia. Niemniej, mimo rozszerzonego krę-
gu inteligencji miejskiej, brak jest w ostatniej
ćwierci XVI w. wybitniejszych indywidual-
ności, dorównywujących tym, które w połowie
tego wieku wywarły niewątpliwe piętno na
obliczu kultury Wrocławia. Osobą o najwięk-
szym w latach osiemdziesiątych wpływie na
swoje otoczenie był Andrzej Dudycz le, w swoim
czasie, podobnie jak Jerin, poseł cesarski bio-
rący czynny udział w staraniach dworu austria-
ckiego o uzyskanie korony polskiej. Skupiał
18 Biskup Gerstmann utrzymywał bliskie, a nawet
przyjacielskie stosunki z niektórymi z tzw. krypto-
kalwinów. Był zaproszony na ślub syna Cratona, co
podobno z radością przyjął. J. J u n g n i t z, Martin
von Gerstmann, Breslau 1898, s. 379.
14 S. Ty ń c, Z życia patrycjatu ivrocławskiego w
dobie renesansu, „Sobótka", VIII (1953), s. 69—123;
Chr. G ii n d e 1, Ein Jahrhundert grosser Breslauer
Gelehrter, Sammler und Fórderer der Kunst, Bre-
slau 1941, autor reprodukuje podpisy niektórych pa-
trycjuszy, w tekście cytuję nazwiska według użytej
przez nich pisowni; Sztuka Wrocławia, praca zbioro-
wa pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata, Wrocław
1967, s. 183—263.
15 M. Hippe, Donatorenzeichen in Biicherspen-
den des 16. und 17. Jahrhunderts, „Schlesiens Vor-
zeit", VIII (1924), s. 84—94.
1( Andrzej Dudycz (1533—1589) osiedlił się we Wro-
cławiu w 1579 r. Dom jego położony nad Oławą był
miejscem spotkań patrycjatu wrocławskiego. H. B a-
rycz, Dudycz Andrzej, [w:] Polski Słownik Bio-
graficzny, t. V, 1939, s. 445—448.