DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.1449#0038
van Vincent Scattiozgi. 29
wefen foude ^ ende men hoeft daer niet aen te twijffelendatindefewetenfchapinghevoerüzijn, dê
fehoonfte ende aenghenaemfteformen, diemen foude kunnen wenfchen, ende particulierlijcken in-
de Ordens, aenmerckende niet foo feer de principale lichamen, als oock wel hare principale deeleu
endeleden.
Ende dewijie volghens onfè meeninghe, de konfte een rechte reden is vande faken diemen maec-
ken wil, ende de nature lbo vele als moghelijcken is, nae volght, ende daer nae, door vele proeven
ende onderfoeckinghen, hoe langer hoe volraaeckter worden, ende door het nabootfen vande natu-
re, lomtijdts wel beter, ofghelijck ende oock welflimmer uytvalt, foo moeten wy altijdt foecken
het befte nae te volghen, als het edelfte ende volmaeckfte zijnde. Ende eyndelijcken foo is de au-
thoriteyt, een goet- vindinghe^van 't gene langhen tijdt ghedaen is gheweeft, ofte vande uytnement-
heydt van die ghene die het ghemaeckt heeft, ofte oock vande merite der fake fèlfs, ende daer omme
hebben de oude dingen groote authoriteyt, om datfe defè drie deelen hebben, ende daeromme moe-
ten wy hare befte ende üytnemenfté dinghen navolgen.
Evenwel foo verhindert fulcks niet* dat eenwel-gheoeffent Architect, die góet van oordeel is,
fbmmighe dingen verbetere, infonderhéydt wanneer hy vermerckt, dat hy met groote neerftigheyt
by anderen, die kenniffe van faken hebben, dea name van fonderlinghe wijf heydt, authoriteyt ende
nytftekentheyt verkreghen heeft, het welcke wy oock, met veele waeckens ende opmerckinge, heb-
ben ghefocht te doen, inde publijcke ende privee wercken van onfè ordre ende inventie, ende heb-
ben de {elve daer door oock fulcken;beterfchap gehadt, dat wy daer van wel eenighe gunfte moghen
verhoopen by die gene, de welcke eenighe fmaeck hebben in 't fchoone ende het volmaeckte van de-
fè konft, ende indien fulcks ghefchiedt, foo fullen wy daer over drie dubbelden danck weten aende
Goddelijcke Majefteyt, Autheur ende gever van alle waerjheydt ende goede kenniffe, of dat de we-
reldt fie dat wy meerder ftaennae een rechtveerdige lof, als nae eenige andere belooninge.
Daeromme fullenwy in't ftellen vande leeringhen der Ordens obferveren, foo wel in'tgheheeï
van hare lichamen, als in hare deelen ende leden, datfe van d'een tot d'andere by trappen gaen , be-
ginnende vande dickte vande Tofcaenfche Orden, ende voortgaende tot d'andere, tor datmen ko-
me tot de tederheyt ende aerdigheydt vande Corintifche Orden, volghende daer inne de nature de-
welcke foo wel inde Ievendighe lichamen, als inde planten, van trap tot trap d'eyghen fpecie onder-
houdt, veranderende nimmermeer op een ooghenblickde forme, of het ghetal, ofte de plaetfe of de
materie vande effentiele deelen, want dat foude gewelt wefèn; maer fy gaet ongevoeïijcken in 't ver-
anderen van eenighe deelen der felver, de welcke van tijdt tot tijdt d'andere ftercker ende kïoecker
maken* ende oock wel fwacker ende tederer, ende eyndelijck veel aerdigher ende fchoon om aen te
fchouwen, het welcke wy oock onghetwijffelt doen moeten in de Ordens vande Architecture.
Daeromme de faecken fulcks zijnde, foo is het van nooden, dat d'Ordens ende alle hare deelen
ende leden, ghemaeckt worden met groote opmerck van redenen, ende met fimpelij eken ende by
gheval, ghelijck vele ghedaen hebben,- want alfdan fullenfe gheprefen ende gheapprobeert worden
van verftandige Menfchen, ende behalven dat, falmen fien, dat in de fèlve derechte foorte waerghe-
nomen is, volghens de ghewoonte der ouden, ende datmen d'eene fpecie met d'andere niet en con-
fimdere, ende infghelijcks datmen lette op het gene, dat de fake eygentlijcken vereyfcht, daer toefè
dienen fbllen, ende dat is ghenoegh.
Ende komende nu particuüerlijcken tot de hooghten der Colommen, daer alle d'andere deelen
van d'Ordens aen hangen, foo hebben wy gheobfèrveert, inde edelfte ende voornaemfte oude ghe-
bouwen, dat onder de grootfte hooghten, de beft gheproportioneerde zijn, die van thien Modulen,
ofte dickten vanden voet vanden Stijl, het welcke op een uytkomt 5 vande welcke oock Vitruvius in
verfcheyden plaetfèn particuüerlijcken handelt,ende hoewelfe in verfcheyden wercken, defè hoogh-
ten excederen gheüjck de Corintifche Colommen vanden ronden Tempel van Sint Steven, by den
Tyber, alfbofe van elf Modulen zijn, ende andere, die wy niet verhalen} nochtans foo fietmen darfè
het ooghe vanden aenfehouwers mifvallen, ghelijck mede doet de al te groote langheydt van qua-
ïijck gheformeerde Menfchen, de welcke fwack fchij nen, ende beven omme haer fel ven over eyndt
te houden, ick late ftaen datfe eenighen anderen Iaft fouden kunnen dragen. Maer dat de voorfz pro-
portien alfbo wel voeghen, lullen wy lichteÜjcken bewijfèn, eerft om dat de thien vande Ouden on- z;£.3.
der anderen ghehouden is voor een vande volmaecktfte getallen van Pythagoras, ghelijck Vitrnvius Lth-%
verhaelt, ende Diogenus Laè'rtws, Plato ende vele Mathematici, die wy verby gaen, ende dat meer is
foo feggeu wy (het welcke hier ten propoofte dient) dat het de fonteyne is vande ghetalen, dewijlfe
daer uyt fpruyten, ende is infghelijcks het begin ende het hooft in allen faken. Ende over fulcks wort
het ghemaeckt, alfmen de vier eerfte ghetalen t'famen vergadert, 1,2,3,4* dewijlfe thien makenj
welcke ghetalen reprefenteren hetpunBum de linea, de Süperficies ende het Corpus, waer van alle de
reguliere ende irreguliere formen dependeren, ghelijck wy elders ghefeydt hebben. Voorts fop zijn
de figuren van 't ghetal negen, namelijck 1,2,3,4, j-, 6,7,8,9. vande welcke foomen een ende ne- BLib ,
ghen neemt, ende foo voort van handt tot handt twee ende acht, drie ende feven, vier ende fes, ende 11 .»/>.
eyndelijcken tweemael vijf, foo maken alle defè altijdt thien.
Maer wijders fprekende van dit ghetal, foo hebben wy ghevonden dat den Menfche tot den hal-
ven aenghefichte toe ende fo voort van vooren tot achteren, tot het halve Üchaem toe, ende wort tot
H de
atp.i
2. ca])>
eaf.
I2>
wefen foude ^ ende men hoeft daer niet aen te twijffelendatindefewetenfchapinghevoerüzijn, dê
fehoonfte ende aenghenaemfteformen, diemen foude kunnen wenfchen, ende particulierlijcken in-
de Ordens, aenmerckende niet foo feer de principale lichamen, als oock wel hare principale deeleu
endeleden.
Ende dewijie volghens onfè meeninghe, de konfte een rechte reden is vande faken diemen maec-
ken wil, ende de nature lbo vele als moghelijcken is, nae volght, ende daer nae, door vele proeven
ende onderfoeckinghen, hoe langer hoe volraaeckter worden, ende door het nabootfen vande natu-
re, lomtijdts wel beter, ofghelijck ende oock welflimmer uytvalt, foo moeten wy altijdt foecken
het befte nae te volghen, als het edelfte ende volmaeckfte zijnde. Ende eyndelijcken foo is de au-
thoriteyt, een goet- vindinghe^van 't gene langhen tijdt ghedaen is gheweeft, ofte vande uytnement-
heydt van die ghene die het ghemaeckt heeft, ofte oock vande merite der fake fèlfs, ende daer omme
hebben de oude dingen groote authoriteyt, om datfe defè drie deelen hebben, ende daeromme moe-
ten wy hare befte ende üytnemenfté dinghen navolgen.
Evenwel foo verhindert fulcks niet* dat eenwel-gheoeffent Architect, die góet van oordeel is,
fbmmighe dingen verbetere, infonderhéydt wanneer hy vermerckt, dat hy met groote neerftigheyt
by anderen, die kenniffe van faken hebben, dea name van fonderlinghe wijf heydt, authoriteyt ende
nytftekentheyt verkreghen heeft, het welcke wy oock, met veele waeckens ende opmerckinge, heb-
ben ghefocht te doen, inde publijcke ende privee wercken van onfè ordre ende inventie, ende heb-
ben de {elve daer door oock fulcken;beterfchap gehadt, dat wy daer van wel eenighe gunfte moghen
verhoopen by die gene, de welcke eenighe fmaeck hebben in 't fchoone ende het volmaeckte van de-
fè konft, ende indien fulcks ghefchiedt, foo fullen wy daer over drie dubbelden danck weten aende
Goddelijcke Majefteyt, Autheur ende gever van alle waerjheydt ende goede kenniffe, of dat de we-
reldt fie dat wy meerder ftaennae een rechtveerdige lof, als nae eenige andere belooninge.
Daeromme fullenwy in't ftellen vande leeringhen der Ordens obferveren, foo wel in'tgheheeï
van hare lichamen, als in hare deelen ende leden, datfe van d'een tot d'andere by trappen gaen , be-
ginnende vande dickte vande Tofcaenfche Orden, ende voortgaende tot d'andere, tor datmen ko-
me tot de tederheyt ende aerdigheydt vande Corintifche Orden, volghende daer inne de nature de-
welcke foo wel inde Ievendighe lichamen, als inde planten, van trap tot trap d'eyghen fpecie onder-
houdt, veranderende nimmermeer op een ooghenblickde forme, of het ghetal, ofte de plaetfe of de
materie vande effentiele deelen, want dat foude gewelt wefèn; maer fy gaet ongevoeïijcken in 't ver-
anderen van eenighe deelen der felver, de welcke van tijdt tot tijdt d'andere ftercker ende kïoecker
maken* ende oock wel fwacker ende tederer, ende eyndelijck veel aerdigher ende fchoon om aen te
fchouwen, het welcke wy oock onghetwijffelt doen moeten in de Ordens vande Architecture.
Daeromme de faecken fulcks zijnde, foo is het van nooden, dat d'Ordens ende alle hare deelen
ende leden, ghemaeckt worden met groote opmerck van redenen, ende met fimpelij eken ende by
gheval, ghelijck vele ghedaen hebben,- want alfdan fullenfe gheprefen ende gheapprobeert worden
van verftandige Menfchen, ende behalven dat, falmen fien, dat in de fèlve derechte foorte waerghe-
nomen is, volghens de ghewoonte der ouden, ende datmen d'eene fpecie met d'andere niet en con-
fimdere, ende infghelijcks datmen lette op het gene, dat de fake eygentlijcken vereyfcht, daer toefè
dienen fbllen, ende dat is ghenoegh.
Ende komende nu particuüerlijcken tot de hooghten der Colommen, daer alle d'andere deelen
van d'Ordens aen hangen, foo hebben wy gheobfèrveert, inde edelfte ende voornaemfte oude ghe-
bouwen, dat onder de grootfte hooghten, de beft gheproportioneerde zijn, die van thien Modulen,
ofte dickten vanden voet vanden Stijl, het welcke op een uytkomt 5 vande welcke oock Vitruvius in
verfcheyden plaetfèn particuüerlijcken handelt,ende hoewelfe in verfcheyden wercken, defè hoogh-
ten excederen gheüjck de Corintifche Colommen vanden ronden Tempel van Sint Steven, by den
Tyber, alfbofe van elf Modulen zijn, ende andere, die wy niet verhalen} nochtans foo fietmen darfè
het ooghe vanden aenfehouwers mifvallen, ghelijck mede doet de al te groote langheydt van qua-
ïijck gheformeerde Menfchen, de welcke fwack fchij nen, ende beven omme haer fel ven over eyndt
te houden, ick late ftaen datfe eenighen anderen Iaft fouden kunnen dragen. Maer dat de voorfz pro-
portien alfbo wel voeghen, lullen wy lichteÜjcken bewijfèn, eerft om dat de thien vande Ouden on- z;£.3.
der anderen ghehouden is voor een vande volmaecktfte getallen van Pythagoras, ghelijck Vitrnvius Lth-%
verhaelt, ende Diogenus Laè'rtws, Plato ende vele Mathematici, die wy verby gaen, ende dat meer is
foo feggeu wy (het welcke hier ten propoofte dient) dat het de fonteyne is vande ghetalen, dewijlfe
daer uyt fpruyten, ende is infghelijcks het begin ende het hooft in allen faken. Ende over fulcks wort
het ghemaeckt, alfmen de vier eerfte ghetalen t'famen vergadert, 1,2,3,4* dewijlfe thien makenj
welcke ghetalen reprefenteren hetpunBum de linea, de Süperficies ende het Corpus, waer van alle de
reguliere ende irreguliere formen dependeren, ghelijck wy elders ghefeydt hebben. Voorts fop zijn
de figuren van 't ghetal negen, namelijck 1,2,3,4, j-, 6,7,8,9. vande welcke foomen een ende ne- BLib ,
ghen neemt, ende foo voort van handt tot handt twee ende acht, drie ende feven, vier ende fes, ende 11 .»/>.
eyndelijcken tweemael vijf, foo maken alle defè altijdt thien.
Maer wijders fprekende van dit ghetal, foo hebben wy ghevonden dat den Menfche tot den hal-
ven aenghefichte toe ende fo voort van vooren tot achteren, tot het halve Üchaem toe, ende wort tot
H de
atp.i
2. ca])>
eaf.
I2>