DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: O jedności regionu kulturowego, czyli o wyższości sztuki nad polityką
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0136
132
Maria Kałamajska-Saeed
* # *
1. Prawie bliźniacze podobieństwo łączyło pierwotnie dwa kościoły:
parafialny w Siemiatyczach na Podlasiu (1626—37) — fundowany przez
hetmana wielkiego litewskiego Lwa Sapiehę, a dokończony przez jego syna
Kazimierza Leona — oraz bernardyński w Drui nad Dźwiną (1643—46),
z fundacji Kazimierza Leona. W obu w nie naruszonym kształcie przetrwały
bazylikowe korpusy i ich wysokie, półkoliście zamknięte prezbiteria, oświetlone
dwiema kondygnacjami okien (il. 1—2). Masywna czworoboczna wieża na osi
elewacji zachodniej w obu uległa w XVIII w. przebudowie, która w Drui
ograniczyła się do górnej kondygnacji, a w Siemiatyczach sięgnęła znacznie dalej,
obejmując całkowite przekształcenie fasady według projektu Karola Antoniego
Baya, zrealizowanego w latach 1729—37 przez Wincentego Rachettiego
(il. 3—4)3. Charakterystycznym elementem wystroju obu wnętrz były sztukaterie
typu lubelskiego, które, po „mazowieckiej" dekoracji architektonicznej późno-
gotyckich cerkwi, stanowią kolejny wyrazisty znak kulturowego zrastania się
Litwy i Korony (il. 5—6). Nadal zdobią one prezbiterium kościoła siemiatyc-
kiego4, natomiast w Drui, gdzie dekoracja była znacznie bogatsza i obejmowała
również sklepienia naw5, zachowały się tylko jej szczątki w podniebiu chóru
muzycznego. Wszystkie pozostałe uległy zniszczeniu w ciągu lat powojennego
opuszczenia kościoła.
2. Do podobnych wniosków o jeśli nie bliźniaczym, to co najmniej
braterskim związku prowadzi porównanie wystroju rzeźbiarskiego kościołów
franciszkańskiego w Drohiczynie i parafialnego w Iszczołnie (dawny pow. lidzki
woj. wileńskiego, obecnie rej. lidzki, obw. grodzieński) (il. 7—11). Stiukowe
rzeźby głównego ołtarza u drohiczyńskich franciszkanów powstały w r. 1764
— tak można przynajmniej sądzić z lektury wydatków poniesionych przez
klasztor na stopniowe wyposażanie świątyni6. Znana jest również data wykona-
nia ołtarzy i ambony w Iszczołnie — г. 17617. Niezwykłe podobieństwo formalne
i bezpośrednio po sobie następujące daty realizacji skłaniają do uzasadnionego
przypuszczenia o jedności warsztatowej obu zespołów. Fakt przynależności
klasztoru drohiczyńskiego do prowincji litewskiej oraz charakter architektury
wielkiego ołtarza — założonego na skomplikowanym rzucie o falistym narysie
przemiennie wklęsłych i wypukłych odcinków, z kolumnami ustawionymi na
baniasto wybrzuszonych cokołach — przywodzą jednoznaczne skojarzenie
z glaubitzowskimi formami tzw. baroku wileńskiego. Tam też skierowałam
uwagę, poszukując — daremnie niestety — analogii dla rzeźb z Drohiczyna.
Licznie zachowane dzieła sztukatorów szkoły wileńskiej z ok. połowy w. XVIII
zarówno w samym Wilnie (kościoły p.w. Św. Jana, Św. Katarzyny, Św. Ducha),
jak i poza nim (bernardyńskie kościoły p.w. Św. Andrzeja i Niepokalanego
Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Słonimiu, parafialny w Zdzięciole,
bernardyński w Cytowianach na Żmudzi) mają zdecydowanie inny charakter,
Maria Kałamajska-Saeed
* # *
1. Prawie bliźniacze podobieństwo łączyło pierwotnie dwa kościoły:
parafialny w Siemiatyczach na Podlasiu (1626—37) — fundowany przez
hetmana wielkiego litewskiego Lwa Sapiehę, a dokończony przez jego syna
Kazimierza Leona — oraz bernardyński w Drui nad Dźwiną (1643—46),
z fundacji Kazimierza Leona. W obu w nie naruszonym kształcie przetrwały
bazylikowe korpusy i ich wysokie, półkoliście zamknięte prezbiteria, oświetlone
dwiema kondygnacjami okien (il. 1—2). Masywna czworoboczna wieża na osi
elewacji zachodniej w obu uległa w XVIII w. przebudowie, która w Drui
ograniczyła się do górnej kondygnacji, a w Siemiatyczach sięgnęła znacznie dalej,
obejmując całkowite przekształcenie fasady według projektu Karola Antoniego
Baya, zrealizowanego w latach 1729—37 przez Wincentego Rachettiego
(il. 3—4)3. Charakterystycznym elementem wystroju obu wnętrz były sztukaterie
typu lubelskiego, które, po „mazowieckiej" dekoracji architektonicznej późno-
gotyckich cerkwi, stanowią kolejny wyrazisty znak kulturowego zrastania się
Litwy i Korony (il. 5—6). Nadal zdobią one prezbiterium kościoła siemiatyc-
kiego4, natomiast w Drui, gdzie dekoracja była znacznie bogatsza i obejmowała
również sklepienia naw5, zachowały się tylko jej szczątki w podniebiu chóru
muzycznego. Wszystkie pozostałe uległy zniszczeniu w ciągu lat powojennego
opuszczenia kościoła.
2. Do podobnych wniosków o jeśli nie bliźniaczym, to co najmniej
braterskim związku prowadzi porównanie wystroju rzeźbiarskiego kościołów
franciszkańskiego w Drohiczynie i parafialnego w Iszczołnie (dawny pow. lidzki
woj. wileńskiego, obecnie rej. lidzki, obw. grodzieński) (il. 7—11). Stiukowe
rzeźby głównego ołtarza u drohiczyńskich franciszkanów powstały w r. 1764
— tak można przynajmniej sądzić z lektury wydatków poniesionych przez
klasztor na stopniowe wyposażanie świątyni6. Znana jest również data wykona-
nia ołtarzy i ambony w Iszczołnie — г. 17617. Niezwykłe podobieństwo formalne
i bezpośrednio po sobie następujące daty realizacji skłaniają do uzasadnionego
przypuszczenia o jedności warsztatowej obu zespołów. Fakt przynależności
klasztoru drohiczyńskiego do prowincji litewskiej oraz charakter architektury
wielkiego ołtarza — założonego na skomplikowanym rzucie o falistym narysie
przemiennie wklęsłych i wypukłych odcinków, z kolumnami ustawionymi na
baniasto wybrzuszonych cokołach — przywodzą jednoznaczne skojarzenie
z glaubitzowskimi formami tzw. baroku wileńskiego. Tam też skierowałam
uwagę, poszukując — daremnie niestety — analogii dla rzeźb z Drohiczyna.
Licznie zachowane dzieła sztukatorów szkoły wileńskiej z ok. połowy w. XVIII
zarówno w samym Wilnie (kościoły p.w. Św. Jana, Św. Katarzyny, Św. Ducha),
jak i poza nim (bernardyńskie kościoły p.w. Św. Andrzeja i Niepokalanego
Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Słonimiu, parafialny w Zdzięciole,
bernardyński w Cytowianach na Żmudzi) mają zdecydowanie inny charakter,