DOI Artikel:
Nowacki, Bartosz: Pochówki osłów w Tell el-Dabaa w Drugim Okresie Przejściowym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51309#0055
Pochówki osłów w Tell el-Dabaa...
53
jest z Lachisz (Tell el-Duweir). Dwa pochówki osłów zostały odkryte w Tell
Jemmeh, około dziesięciu kilometrów na południe od Tell el-Ajjul (WAPN1SH, Hesse
1988: 83). W Jerycho, w dziewięciu grobach znaleziono szczątki piętnastu osłów
(Van den Brink 1982: 82-83, Kenyon 1960: 306-310). Pochówki takie zostały
odkopane w Tell el-Ajjul (Petrie 1932, pis. 46, 48, Van den Brlnk 1982: 81-82).
Groby z towarzyszącymi pochówkami osłów w Tell el-Ajjul stanowią najbliższą
analogię do pochówków osłów w Tell el-Dabaa. Na podstawie wyposażenia
złożonego w grobach, na które składały się ceramika, broń, ozdoby, można
stwierdzić, że ludność obu tych stanowisk, praktykująca podobne zwyczaje po-
grzebowe, należała do tej samej kultury Środkowego Brązu IIB. W Tell el-Ajjul
tylko jeden grób (nr 1417) posiada założenie zbliżone do grobów komorowych
w Tell el-Dabaa. Pozostałe groby mają założenie odmienne: pochowane osły są
umieszczone nie przed grobem, ale w jamie stanowiącej centrum grupy poje-
dynczych lub podwójnych pochówków ludzkich. Fakt ten świadczy o tym, że zna-
czenie i funkcja przypisywane pochówkom osłów dotyczyły całej tej grupy osób
pochowanych dookoła.
Na pochówki osłów datowane na Drugi Okres Przejściowy natrafiono także na
stanowiskach w Egipcie: Tell el-Maschuta (HOLLADAY 1997: 223-225), Tell
el-Farasha, Inshas (Van DEN Brink 1982: 74).
Znaczenie pochówków osłów
Aby uświadomić sobie znaczenie osłów dla mieszkańców Tell el-Dabaa
w okresie ŚB IIB, musimy zdawać sobie sprawę z tego, że nie używano wtedy
jeszcze koni ani wielbłądów. Od czasu do czasu pojawiają się głosy, że to wprowa-
dzenie konia i rydwanu ze stepów nadkaspijskich na początku Środkowego Brązu,
a tym samym rewolucja w taktyce wojennej, doprowadziły do rozwoju architektury
militarnej w tym okresie (LiTTAUER, CROUWEL 1979). W Mari końca XVIII wieku
p.n.e. koń jest jednak ciągle nowością, a jego używanie na szerszą skałę - bardzo
wątpliwe (REDFORD 1995: 96). W. Helck, który łączy pojawienie się Hyksosów
z ekspansją Hurytów, uważa, że to Hyksosi sprowadzili do Egiptu konia i rydwan
(Helck 1971: 102). Nie ma on jednak żadnych dowodów na potwierdzenie tej teorii.
Dowodów na użytkowanie koni przed schyłkiem panowania Hyksosów
w Egipcie nie dostarcza nam także stanowisko Tell el-Dabaa. Pierwsze epigraficzne
poświadczenie konia i rydwanu łączy się z okresem walk między Hyksosami
i Tebańczykami. Wprawdzie niektóre zęby koni znalezione w Tell el-Dabaa są da-
towane na okres panowania Hyksosów (BOESSNECK, VON den Driesch 1991: 24),
ale są one nieliczne i nie potwierdzają użytkowania koni na większą skalę. Koń
i rydwan zapewne zostały sprowadzone do Egiptu przez Hyksosów drogą handlu
poprzez Syrię i Palestynę; prawdopodobnie import ten zaczął się dopiero po umoc-
nieniu ich władzy, z końcem XVII wieku p.n.e. (Beckerath 1964: 120).
Raczej nie podlega dyskusji fakt, że osły miały znaczenie religijne dla zachod-
nich Semitów. Wynika to m.in. z listów z Mari, w których standardowa formuła
53
jest z Lachisz (Tell el-Duweir). Dwa pochówki osłów zostały odkryte w Tell
Jemmeh, około dziesięciu kilometrów na południe od Tell el-Ajjul (WAPN1SH, Hesse
1988: 83). W Jerycho, w dziewięciu grobach znaleziono szczątki piętnastu osłów
(Van den Brink 1982: 82-83, Kenyon 1960: 306-310). Pochówki takie zostały
odkopane w Tell el-Ajjul (Petrie 1932, pis. 46, 48, Van den Brlnk 1982: 81-82).
Groby z towarzyszącymi pochówkami osłów w Tell el-Ajjul stanowią najbliższą
analogię do pochówków osłów w Tell el-Dabaa. Na podstawie wyposażenia
złożonego w grobach, na które składały się ceramika, broń, ozdoby, można
stwierdzić, że ludność obu tych stanowisk, praktykująca podobne zwyczaje po-
grzebowe, należała do tej samej kultury Środkowego Brązu IIB. W Tell el-Ajjul
tylko jeden grób (nr 1417) posiada założenie zbliżone do grobów komorowych
w Tell el-Dabaa. Pozostałe groby mają założenie odmienne: pochowane osły są
umieszczone nie przed grobem, ale w jamie stanowiącej centrum grupy poje-
dynczych lub podwójnych pochówków ludzkich. Fakt ten świadczy o tym, że zna-
czenie i funkcja przypisywane pochówkom osłów dotyczyły całej tej grupy osób
pochowanych dookoła.
Na pochówki osłów datowane na Drugi Okres Przejściowy natrafiono także na
stanowiskach w Egipcie: Tell el-Maschuta (HOLLADAY 1997: 223-225), Tell
el-Farasha, Inshas (Van DEN Brink 1982: 74).
Znaczenie pochówków osłów
Aby uświadomić sobie znaczenie osłów dla mieszkańców Tell el-Dabaa
w okresie ŚB IIB, musimy zdawać sobie sprawę z tego, że nie używano wtedy
jeszcze koni ani wielbłądów. Od czasu do czasu pojawiają się głosy, że to wprowa-
dzenie konia i rydwanu ze stepów nadkaspijskich na początku Środkowego Brązu,
a tym samym rewolucja w taktyce wojennej, doprowadziły do rozwoju architektury
militarnej w tym okresie (LiTTAUER, CROUWEL 1979). W Mari końca XVIII wieku
p.n.e. koń jest jednak ciągle nowością, a jego używanie na szerszą skałę - bardzo
wątpliwe (REDFORD 1995: 96). W. Helck, który łączy pojawienie się Hyksosów
z ekspansją Hurytów, uważa, że to Hyksosi sprowadzili do Egiptu konia i rydwan
(Helck 1971: 102). Nie ma on jednak żadnych dowodów na potwierdzenie tej teorii.
Dowodów na użytkowanie koni przed schyłkiem panowania Hyksosów
w Egipcie nie dostarcza nam także stanowisko Tell el-Dabaa. Pierwsze epigraficzne
poświadczenie konia i rydwanu łączy się z okresem walk między Hyksosami
i Tebańczykami. Wprawdzie niektóre zęby koni znalezione w Tell el-Dabaa są da-
towane na okres panowania Hyksosów (BOESSNECK, VON den Driesch 1991: 24),
ale są one nieliczne i nie potwierdzają użytkowania koni na większą skalę. Koń
i rydwan zapewne zostały sprowadzone do Egiptu przez Hyksosów drogą handlu
poprzez Syrię i Palestynę; prawdopodobnie import ten zaczął się dopiero po umoc-
nieniu ich władzy, z końcem XVII wieku p.n.e. (Beckerath 1964: 120).
Raczej nie podlega dyskusji fakt, że osły miały znaczenie religijne dla zachod-
nich Semitów. Wynika to m.in. z listów z Mari, w których standardowa formuła