Studia i materiały archeologiczne (11.2003)

74

Justyna Olko

2. Problematyka rytualnej gry w piłkę w środkowo-południowej Gwatemali
Środkowo-południowa Gwatemala dostarcza szczególnie interesujących danych
na temat gry w pelotę ze względu na niezwykle trwałą obecność tego rytuału,
znaczne zróżnicowanie jego materialnych pozostałości, czy wreszcie możliwości
prześledzenia dynamiki jego rozwoju. Na uwagę zasługują również dane pozwala-
jące na rekonstrukcję społeczno-politycznego znaczenia rytualnej gry w piłkę i jej
roli w dalekosiężnych interakcjach łączących ten obszar z innymi częściami Mezo-
ameryki. Należy podkreślić, że problematyka gry w piłkę w środkowo-południowej
Gwatemali cieszyła się sporym zainteresowaniem badaczy, dla których rytuał ten
był istotnym argumentem dla tworzenia szerszych hipotez zakładających infiltrację
obcych wpływów za pośrednictwem migracji i podbojów lokalnych społeczności
przez obce grupy. Co ciekawe, hipotezy o podobnych mechanizmach i założeniach,
wykorzystujące jako kluczowy argument dane archeologiczne związane z grą w
piłkę, były odnoszone do różnych przedziałów chronologicznych (jak wczesny okres
klasyczny, schyłkowy klasyczny i postklasyczny)1, zawsze jednak opierały się na
dość selektywnie analizowanych danych, a nie na rzetelnej analizie architekto-
nicznych cech boisk oraz ich dystrybucji. Pomijały również szerszy kontekst
przestrzenny i chronologiczny występowania poszczególnych elementów związa-
nych z kompleksem gry, które powinny stać się podstawą wnioskowania o ciągłości
czy gwałtownym zaniku poszczególnych cech. Są to jednocześnie hipotezy dość
powszechnie akceptowane i szeroko rozpowszechnione, mimo że ostatnie lata
przyniosły pierwsze krytyczne zastrzeżenia wynikające z analizy źródeł pisanych
i archeologicznych. Wśród tej fali reinterpretacji kluczowych przemian politycznych
i kulturowych środkowo-centralnej Gwatemali brak jednakże argumentów wyni-
kających z krytycznej analizy danych związanych bezpośrednio z grą w piłkę.
Założeniem mojej pracy jest zatem próba reinterpretacji społeczno-politycznego
i kulturowego znaczenia gry w piłkę w oparciu o możliwie najbardziej kompleksowe
i aktualne dane.
Obszar poddany analizie obejmuje obecne departamenty Alta i Baja Verapaz,
Chimaltenango, Escuintla, Huehuetenango, Guatemala, Jalapa, Jutiapa, Progreso,
Quetzaltenango, Quiche, Santa Rosa, Suchitepeąuez, Retalhulcu, Totonicapan
i Zacapa (fig. 2). Wyodrębnienie takiego terytorium w kontekście analizy kom-
pleksu do gry w piłkę zostało zaproponowane po raz pierwszy przez Borhegyfego,
który udowodnił istnienie wspólnego dla tego regionu kompleksu związanego z. grą,
choć potraktował oddzielnie centralne wyżyny Gwatemali i wybrzeże Pacyfiku
(BORHEGY1 1980: 13-17). Jego podział opierał się na różnicach w stroju i ekwi-
punku graczy, znanych z ikonografii i z pozostałości archeologicznych, jak również
na typologii boisk zaproponowanej wcześniej przez A.L. Smitha (SMITH 1961),
jednak w świetle aktualnych danych różnice pomiędzy tymi dwoma obszarami nie

1 Okres preklasyczny - 1800 p.n.e.-200 n.e., wczesny klasyczny - lata 200 -400, środkowy klasyczny -
400-600, późny klasyczny - 600-800/900, schyłkowy klasyczny - 800/900-1000, wczesny
postklasyczny - 1000-1200, późny postklasyczny - 1200-1523.