Studia i materiały archeologiczne (14.2009)

Wczesnosasanidzkie reliefy skalne Iranu

19

tego stulecia ikonografię sasanidzkich reliefów skalnych analizowali z pewnym
powodzeniem niemieccy orientaliści E Justi6 i E Spiegel7, a także francuski badacz
M. Dieulafoy8. Jednak niektóre z proponowanych przez tych uczonych interpretacji
tak dalece odbiegają od faktycznego stanu rzeczy, że autorzy współczesnych opraco-
wań nie korzystają już z ich dzieł.
Drogą obraną przez R. Ker Portera podążył dopiero E. Herzfeld. W oparciu
o założenie, iż korony królów sasanidzkich miały charakter indywidualnego insy-
gnium władzy, badacz ten sformułował metodę identyfikacji władców poprzez formy
ich koron, które znane były z monet opatrzonych legendą podającą imię i tytuł
monarchy (Herzfeld 1928; 1938)9. Metoda ta zawęża datowanie zabytku do okresu
panowania Króla Królów, który został na nim wyobrażony.
Znacznie wcześniej, bo w roku 1910, F. Sarre we współpracy z E. Herzfeldem
opublikował pierwsze zbiorcze dzieło traktujące o reliefach skalnych, które rzuciło
całkowicie nowe światło na tę dziedzinę sasanidzkiej sztuki przedstawieniowej
(SARRE, Herzfeld 1910). To właśnie wspólna praca tych dwóch uczonych, następne
publikacje E. Herzfelda, a także K. Erdmanna (Erdmann 1943; 1951), V.G. Lukonina
(LUKONIN 1968) i W. Hinza (HlNZ 1969) stanowiły zaczyn do prawdziwie
naukowych studiów nad płaskorzeźbami skalnymi okresu sasanidzkiego i otworzyły
dyskusję zarówno na temat ich chronologii, jak i istoty ich prawdziwego znaczenia.
Pierwsze prace dokumentacyjne nad sasanidzkimi reliefami skalnymi przepro-
wadzone zostały w latach trzydziestych ubiegłego wieku przy okazji wykopalisk
w Persepolis prowadzonych przez misję Instytutu Orientalistycznego w Chicago, naj-
pierw pod kierownictwem E. Herzfelda, a potem E.F. Schmidta. Ponieważ głównym
obiektem tych badań był taras Persepolis, fotograficzna i opisowa dokumentacja
reliefów sasanidzkich, sporządzona przez ekipę amerykańską, mimo iż znacząca, nie
była wystarczająca (SCHMIDT 1970: 121-141).
Grupa płaskorzeźb skalnych w wąwozie Tang-e Czogan została obszernie opi-
sana przez R. Ghirshmana, który prowadził badania wykopaliskowe w pobliskim Bi-
szapur (Ghirshman 1971). Znaczny udział w dokumentacji starożytnych płaskorzeźb
skalnych Iranu, w tym tych, które powstały w epoce sasanidzkiej, miał belgijski uczo-
ny L. Vanden Berghe. Badacz ten przewodził misji Uniwersytetu w Gandawie, która
podczas kilkumiesięcznej wyprawy do Iranu w roku 1975 zadokumentowała i sfoto-
grafowała większość starożytnych płaskorzeźb skalnych (Vanden Berghe 1984).
W tym samym roku w serii Iranische Denkmaler opublikowane zostały opraco-
wania reliefów z Darab i Sar Maszhad, autorstwa L. Triimpelmanna (Trumpelmann
1975a; 1975b). W kolejnych latach studia nad ikonografią i techniką wykonania
sasanidzkich płaskorzeźb prowadzone były przez G. Herrmann. Efektem jej prac była

6 F. Justi, Geschichte des alten Persiens, Berlin 1879.
7 F. Spiegel, Eranische Alterthumskunde, vol. 3, Leipzig 1878.
8 M. Dieulafoy, L' Art Antiąue de la Perse 5: Monuments Parthes et Sassanides, Paris 1889.
9 Oprócz formy korony istnieje szereg innych przesłanek ikonograficznych, które stanowić mogą o chro-
nologii zabytków noszących przedstawienia figuralne. Badania ikonograficzne prowadzone przez
G. Herrmann dowiodły, że takimi wyznacznikami chronologicznymi mogą być również określone typy
męskiej tuniki, fryzur i uprzęży końskiej (Herrmann 1976: 151-157; 1981: 157-158).