Studia i materiały archeologiczne (14.2009)

22

Maciej Grabowski

księcia następcy tronu17. Znaczenie symbolu w kształcie pączka kwiatu, który zdobi
tiarę „pazia”, nie zostało wyjaśnione, jednak jego obecność na nakryciu głowy postaci
trzymającej wachlarz nad głową króla na trzech innych reliefach Ardaszira wyraźnie
wskazuje na to, iż na każdym z nich wyobrażono w tej roli tę samą osobę18.
Omawiany relief w sposób bardzo dosłowny wyraża doniosłość militarnego
sukcesu Ardaszira, który umożliwił mu utworzenie nowego imperium. Taka forma
upamiętnienia wojennych dokonań monarchy istniała już w okresie partyjskim i rea-
lizowana była w płaskorzeźbach lokalnych władców Medii i Elymaidy. Tzw. relief
Gotarzesa w Behistunie (pierwsza połowa I wieku n.e.; KAWAMI 1987: 42) oraz relief
na głazie numer III w wąwozie Tang-e Sarwak (początek III wieku; Kawami 1987:
109), które również ukazywały szarżujących jeźdźców, mogły stanowić bezpośrednie
źródło inspiracji dla reliefu Ardaszira.
Według większości badaczy drugi z reliefów skalnych w wąwozie Tang-e Ab
(Firuzabad II)19 (fig. 3) powstał niedługo po roku 226, w którym Ardaszir zdobył
Ktezyfon i przyjął tytuł Króla Królów (HlNZ 1969: 136-137; VANDEN BERGHE 1984:
62). Płaskorzeźba ta jest jednym z trzech obrazów ukazujących tzw. scenę inwesty-
tury królewskiej z udziałem Ardaszira. Mianem tym zwykło się określać w literaturze
tematykę przedstawień ilustrujących akt przyjęcia przez monarchę pierścienia
z długimi wstęgami z rąk boga Ahura Mazdy.
Scena tego typu zajmuje lewą część całej kompozycji. Król ukazany tym razem
w tunice, szerokich spodniach, płaszczu z rękawami i charakterystycznej koronie zło-
żonej z niskiej czapki przewiązanej diademem i zwieńczonej korymbosem, czyli kulą
włosów pokrytą miękkim materiałem, chwyta dłonią pierścień dzierżony przez Ahura
Mazdę, którego głowę wieńczy wysoka corona muralis. Za monarchą przedstawiono
czterech dostojników w typowym stroju arystokratycznym, również złożonym ze
spodni, tuniki i płaszcza. Pierwszy z nich jest nieco niższy od pozostałych. Ze wzglę-
du na brak zarostu oraz emblemat w kształcie pączka kwiatu widniejący na jego tia-
rze, można w nim rozpoznać „pazia” znanego nam już z reliefu Firuzabad I. Następny
dostojnik to z całą pewnością Szapur, ponieważ jego tiarę zdobi emblemat następcy
tronu, również obecny na reliefie walki konnej. Tożsamość dwóch pozostałych

17 Emblemat ten widnieje także na tiarze mężczyzny stojącego za Ardaszirem na reliefie Firuzabad U
i być może Naksz-e Radżab III, ten sam atrybut posiada również postać za królem na reliefie Szapura I.
Naksz-e Radżab I, a być może także na reliefie Narsesa, Naksz-e Rustam VHI. Często występował on
również na monetach od Szapura 1 (ALRAM, GYSELEN 2003: 258-259) aż po Bahrama V (420-438) (GÓBL
1968: 21-22, Tab. II-IX). Już od dawna przyjmuje się, iż po Szapurze symbol ten przysługiwał kolejnym
następcom tronu. Niejasne jest jednak jego znaczenie oraz hipotetyczne konotacje z osobą władcy
Sakastanu Gondofaresem, przypuszczalnie z partyjskiego rodu Suren, który podobny emblemat umieszczał
na bitych w swoim imieniu monetach (HERZFELD 1938: 107-108; FRYE 1984: 200).
18 Postać tę można hipotetycznie identyfikować jako Abarsama, wczesnego towarzysza Ardaszira
(Trumpelmann 1971: 185), znanego zarówno z dzieła Tabari’ego (NÓLDEKE 1879: 14), jak i z inskrypcji
na Kaba-e Zardoszt (MARICQ 1958: 316, 318).
19 Obecnie relief ten znajduje się 3-4 m nad lustrem wody rzeki Rudkhaneh-e Firuzabad; jego rozmiary
wynoszą 3.9 m wysokości i 7.1 m szerokości (Vanden Berghe 1984: 126).