Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (23.2018)

Epitafium Hildebrandów ze Skwierzyny - powrót do muzealnych zbiorów

Zatrzymaj się, wędrowcze!
Widzisz tu pomnik wystawiony przez oddanego brata
ku czci swojej ś.p. siostry jej małżonka i dzieci.
Niech będzie nauką dla mnie i dla ciebie,
jak i ci, co właśnie zaczęli żyć,
a już dojrzeli, żeby umrzeć,
i ci, którzy jak młode roślinki dopiero co się rozwinęli,
a już śmiercią bladą wyblakli i zwiędli.
Pan PAUL HILDEBRAND, były sędzia miejski i sukiennik,
jego oddana małżonka pani MARIA PUCHELTIN
są tego oczywistymi świadkami.
Sadzonki ich miłości więdnąpo części przed, po części po ś.p. rodzicach,
przed nimi w roku 1729 umiera pierworodna córeńka MARIA,
ojciec umiera 11 października 1733,
po nim w roku 1734 najmłodsza córeńka DOROTHEA ELISABETH,
matka 9 sierpnia 1734,
PAULUS, ostatnia iskra rodu Hildebrandów,
dzięki dobremu wychowaniu przez oddanych przyjaciół
skrzy się pięknie w blasku pobożności i cnoty, w uzdolnieniu do
pożytecznych nauk.
Jakże wielkie było przerażenie, gdy 13 czerwca 1742 roku wpada w nurt
Warty i znika,
15 tego samego miesiąca zostaje znaleziony,
17 pochowany z tysiącami łez przyjaciół przy swoich ś.p. rodzicach.
Tak prędko wymienia się śmierć z życiem,
pomyśl o tym, drogi czytelniku,
i dlatego żyj zawsze tak,
byś nie pożałował w chwili śmierci.
także, iż Paulus „skrzył się pięknie w blasku
pobożności i cnoty, w uzdolnieniu do poży-
tecznych nauk”, co wskazywać może na to,
iż miał zostać pastorem.
Na osobną uwagę zasługuje literacka for-
ma inskrypcji, dzięki której rodzina Hilde-
brandów ocalona została od zapomnienia.
Obok informacji o śmierci konkretnych osób
zawiera ona także ponadczasowe przesłanie:
Niech [tenpomnik] będzie nauką dla mnie i dla
ciebie,
jak i ci, co właśnie zaczęli żyć,
a już dojrzeli, żeby umrzeć,
i ci, którzy jak młode roślinki dopiero co się
rozwinęli

5. Inskrypcja Epitafium
Hildebrandów ze
Skwierzyny, ok. 1742 r.
(tłumaczenie
Dorota Ewa Olczak)

a już śmiercią bladą wyblakli i zwiędli,
Tak prędko wymienia się śmierć z życiem,
pomyśl o tym, drogi czytelniku,
i dlatego żyj zawsze tak,
byś nie pożałował w chwili śmierci.
Okazałe barokowe epitafium w swej
pierwotnej formie było przede wszystkim
dziełem snycerza i kaligrafa. Zachowana
tablica inskrypcyjna ujęta była w rozbudo-
waną, pełnoplastyczną ramę, współtworzoną
przez liście akantu i wstęgi. W jej górnej
partii znajdował się wstęgowy kartusz -
okalający owalny, płaskorzeźbiony meda-
lion z trudnym do rozpoznania znakiem36
- zwieńczony koroną37. U dołu widniała
eliptyczna tablica z sentencją biblijną, połą-
czona z główną inskrypcją motywem czaszki.
Zastosowany w dekoracji akant, o dużych
i ostrych liściach, tworzył bujne, ażurowe
bryły rzeźbiarskie. Przestrzennie kompono-
wane liście dominowały nad wplecionymi
w nie karbowanymi i zwartymi wstęgami,
podobnymi do litery „C”. Zastosowany tutaj
ornament wstęgowy oraz tzw suchy akant to
motywy powszechnie stosowane w dekoracji
1. połowy XVIII w.38 Podkreślenia wymagają
proporcje całej kompozycji pierwotnego
dzieła oraz znakomite zespolenie ornamen-
tów z pozostałymi elementami epitafium.
Bogactwo zdobień nie zacierało struktury
tablic, ale w istotny sposób je wzbogacało.
Skwierzyńskie epitafium wraz z ramą
reprezentowało stosowany od połowy XVII w.
typ epitafium inskrypcyjnego, w którym
do rozbudowanego snycerskiego obramie-
nia w formie ornamentalnego kartusza
włączano zazwyczaj trzy tablice: środkową
(największą) z tekstem inskrypcji, dolną
z portretem zmarłego i górną z emblematem,
herbem, sentencją lub cytatem biblijnym.
Możliwe były warianty, w których w dolnej
partii znajdował się np. biblijny tekst czy
herb. Typ ten ukształtował się po 1648 r.,

39