DOI article:
Xyngopulos, Andreas: Attikēs Byzantiakoi naoi
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14277#0165
Αττικής ΒνζαντιακοΙ ναοί' ύπο Α. Ξνγγοπούλον.
133
μεύοντος ώς βάσις τοΰ προϋπάρχοντος οικοδο-
μήματος και όστις λίθινος ών ουδέν έπαθε κατά
τήν καταστροφής Άλλα κα'ι μετά την πρόχειρον
ταύτην έξήγησιν μένουσι πολλά σκοτεινά σημεία
και μάλιστα το ζήτημα διατί έξωθεν ούοέν φαίνεται
ίχνος δεικνύον τήν διαφοράν της τοιχοοομίας. Μό-
νον μίαν ΰπόθεσιν δυνάμεθα νά πο'.ήσωμεν οιαλευ-
καίνουσαν το ζήτημα κατά τι-"Οτι δηλαδή κατά
τήν εκ λίθων άνοίκοδόμησιν τοΟ νεωτέρου τμήματος
Ικριναν άναγκαΐον νά αυξήσωσι και το πάχος τοΰ
παλαιοτέρου μέρους των μακρών πλευρών. Τοΰτο
άλλως τε ήτο λίαν έπάναγκες είς τήν άσφάλειαν τοΰ
κτίσματος, λαμβανομένου ύπ όψιν του γεγονότος ότι
εσωτεοικώς ουδείς σύνδεσμος υπάρχει μεταξύ τών
δυο τμημάτων του οικοδομήματος. Το δέ γεγονός
τής μή κανονικότητος ώς προς το ΰ'ψος τών τριών
κογχών ομοίως δέ και τήν μή συμμετρίαν ώς προς
το σχήμα αύτών, επίσης δέ και το ότι τά παρά-
θυρα της μεσαίας και της νοτιάς κόγχης είναι μι-
κρότερα και άμελέστερον έκτισμένα τοΟ της βο-
ρείου μή έχοντα μάλιστα ουδέ τήν κεραμοπλαστι-
κήν διακάσμησιν εκείνου, έξηγοΰμεν παραδεχόμενοι
πτώσιν ποτέ του μέρους τούτου, άγνωστον ένεκα
τίνος αιτίας, και άνοίκοδόμησιν έν χρόνοις πολύ
μεταγενεστέροις.
Άλλά και ή στέγη του ναου παρουσιάζει περί-
εργον διάταξιν. Τό μέρος αυτής τό στεγάζον τον
κυρίως ναον είναι σαγματοειδές ώς το τών αρχαίων
ελληνικών ναών, έν ω το υπεράνω του ίεροΰ μέρος
αυτής άποτελεΐται έκ τριών κατά σειράν κυλινδρι-
.κών ράχεων, α'ίτινες άντιστοιχοΰσι προς τάς τρεις
1 έσωτερικάς καμάρας ι. Η οέ άκμή τής διπλευρου
γωνίας τής σαγματοειδοΰς στέγης εύρίσκετο έν τώ
αϋτώ ΰψει, έν ώ και ή μεσαία κυλινδρική ράχις.
Ώς έκ τής κλίσεως ομιος τής σαγματοειδους στέ-
γης τά προς δυσμάς πλευρά τών ούο άλλων, έκα-
τέρωΟεν τής μεσαίας, κυλινδρικών ράχεων εμενον
ανοικτά και διά τοΰτο ήναγκάσΟησαν νά φράςωσι
ταΰτα διά τοίχου άφήσαντες μόνον, ώς νομίζομεν,
μικρόν άνοιγμα χρησιμεΰον, ίνα φωτίζη τό έσω-
τερικόν. Ή δέ έ'ξαρσις αύτη τής στέγης άντιστοι-
νεϊ άκοιοώ; ποόί το παλαιότεοον υ.έοο^ του οίκο-
/ν I ' 4 4 4 4 -
δομήματος, το ιερόν, και επομένως ή σαγματοει-
1 Ή νοτία κόγ-/η δέν φέρει νυν στέγην, άλλ' ουτω —ρε—ει να συμ-
πληρωθώ αύτη έν αναλογία ττρό; τήν βο'ρειον.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΕ 1913
δής στέγη καλύπτει μόνον τήν μεταγενεστέραν
προσΟήκην. Τό παλαιότεοον τούτο μέρος τής στέ-
γης δεν γνωρίζομεν τίνι τρόπω έκαλύπτετο άνωθεν,
φαίνεται δ' ό'μως πιθανώτατον ότι διά κεράμων έκα-
λυπτετο, δηλαδή είχε σαγματοειδή και τοΰτο τήν
μορφήν τής στέγης (είκ. 5). Άλλ' ήδη γεννάται
τό ζήτημα: οιατί, οτε έκτίσΟη τό νεώτερον τμήμα
τής στέγης, δεν έμιμήθησαν και έν τη κατασκευή
αύτοΰ τό σχήμα τής παλαιοτέρας;
Δυνάμεθα μόνον νά ΰποθέσωμεν πρός έςήγησιν
τούτου, ότι σκοπίμως έκτίσθη ούτω ή στέγη, ίνα
άφεθώσιν άνοικτοί οί δυο εκείνοι φεγγϊται, ο'ίτινες,
ώς φαίνεται, ήσαν απαραίτητοι είς τον φωτισμον
του εσωτερικού. Πιθανόν όμως ή διάταςις αΰτη
νά έχη και άλλον λόγον, ον δεν είναι δυνατόν νά
γνωρίζωμεν.
Εντός του ναοΟ ύπάρχουσι δύο κίονες ύποστη-
ρίζοντες έκαστος δυο τόξα, είναι δέ ούτοι χαμηλοί
μονοσπόνδυλοι ίί ύποκυάνου μαοιχάοου, Φαίνεται
δ ότι εχουσι ληφθη εις αρχαίου οικοδομήματος ώς
άλλως τε τούτο είναι λίαν σύνηθες έν τοις βυζαν-
τινοΐς ναοΐς. Άρκεΐ ίνα άναφέριομεν π. χ. τον έν
Δαφνίω ναόν, είς όν ύπήρχον έν τώ μεταγενεστέρω
νάρθηκι δυο ιωνικοί κίονες έκ του εκεί πράτερον
υπάρχοντος ναου τοΟ Απόλλωνος προερχόμενοι,
ούς όμως άπηγαγεν ό Ε1§ϊη (ΜίΙΙβΙ ϋαρίιηϊ σ.
58). Άντί κιονοκράνων εχουσιν οί κίονες του ναϊ-
δίόυ άπλας τετραγώνους πλάκας. Έπί τών κιόνων
δέ διακρίνονται και χαράγματά τινα, άλλ' ώς έκ
τοϋ" χρώματος τοΟ μαρμάρου και τής άμυδρότητος
αυτών δέν κατέστη δυνατόν νά άναγνωσθώσι ταΰτα.
Περί του νάρθηκος δέν είναι δυνατόν νά εχωμεν
σαφή ίδέαν, ούτε περί του σχήματος αύτοΟ ούτε
περί τής εκτάσεως, καθ' όσον, ώς είδομεν, ίχνη
μόνον τούτου διακρίνονται όλίγον Οπερ το έδαφος
υψούμενα και ταΟτα μόνον είς τήν βάρειον γωνίαν.
Ό νάρθηξ δέ ούτος συνεκοινώνει προς τον κυ-
ρίως ναον διά θύρας, ής σώζονται σαφή τά ίχνη.
Επίσης διακρίνονται έκατέρωθεν τής θύρας και
τά ίχνη παραθύρων. Ησαν δέ, ώς φαίνεται, άπα-
ραίτητα ταΰτα είς τον φωτισμον τοΰ έσωτερικου,
καθ' όσον ό κύριος ναός ουδέν έχει παράθυρον πλήν
τών δύο άνοιγμάτων έπί τής στέγης, ών τήν υπαρ-
ξιν έθεωρήσαμεν πιθανήν.
Μελετώντες τό σχήμα τοΰ ναοΰ παρατηροΰμεν
18
133
μεύοντος ώς βάσις τοΰ προϋπάρχοντος οικοδο-
μήματος και όστις λίθινος ών ουδέν έπαθε κατά
τήν καταστροφής Άλλα κα'ι μετά την πρόχειρον
ταύτην έξήγησιν μένουσι πολλά σκοτεινά σημεία
και μάλιστα το ζήτημα διατί έξωθεν ούοέν φαίνεται
ίχνος δεικνύον τήν διαφοράν της τοιχοοομίας. Μό-
νον μίαν ΰπόθεσιν δυνάμεθα νά πο'.ήσωμεν οιαλευ-
καίνουσαν το ζήτημα κατά τι-"Οτι δηλαδή κατά
τήν εκ λίθων άνοίκοδόμησιν τοΟ νεωτέρου τμήματος
Ικριναν άναγκαΐον νά αυξήσωσι και το πάχος τοΰ
παλαιοτέρου μέρους των μακρών πλευρών. Τοΰτο
άλλως τε ήτο λίαν έπάναγκες είς τήν άσφάλειαν τοΰ
κτίσματος, λαμβανομένου ύπ όψιν του γεγονότος ότι
εσωτεοικώς ουδείς σύνδεσμος υπάρχει μεταξύ τών
δυο τμημάτων του οικοδομήματος. Το δέ γεγονός
τής μή κανονικότητος ώς προς το ΰ'ψος τών τριών
κογχών ομοίως δέ και τήν μή συμμετρίαν ώς προς
το σχήμα αύτών, επίσης δέ και το ότι τά παρά-
θυρα της μεσαίας και της νοτιάς κόγχης είναι μι-
κρότερα και άμελέστερον έκτισμένα τοΟ της βο-
ρείου μή έχοντα μάλιστα ουδέ τήν κεραμοπλαστι-
κήν διακάσμησιν εκείνου, έξηγοΰμεν παραδεχόμενοι
πτώσιν ποτέ του μέρους τούτου, άγνωστον ένεκα
τίνος αιτίας, και άνοίκοδόμησιν έν χρόνοις πολύ
μεταγενεστέροις.
Άλλά και ή στέγη του ναου παρουσιάζει περί-
εργον διάταξιν. Τό μέρος αυτής τό στεγάζον τον
κυρίως ναον είναι σαγματοειδές ώς το τών αρχαίων
ελληνικών ναών, έν ω το υπεράνω του ίεροΰ μέρος
αυτής άποτελεΐται έκ τριών κατά σειράν κυλινδρι-
.κών ράχεων, α'ίτινες άντιστοιχοΰσι προς τάς τρεις
1 έσωτερικάς καμάρας ι. Η οέ άκμή τής διπλευρου
γωνίας τής σαγματοειδοΰς στέγης εύρίσκετο έν τώ
αϋτώ ΰψει, έν ώ και ή μεσαία κυλινδρική ράχις.
Ώς έκ τής κλίσεως ομιος τής σαγματοειδους στέ-
γης τά προς δυσμάς πλευρά τών ούο άλλων, έκα-
τέρωΟεν τής μεσαίας, κυλινδρικών ράχεων εμενον
ανοικτά και διά τοΰτο ήναγκάσΟησαν νά φράςωσι
ταΰτα διά τοίχου άφήσαντες μόνον, ώς νομίζομεν,
μικρόν άνοιγμα χρησιμεΰον, ίνα φωτίζη τό έσω-
τερικόν. Ή δέ έ'ξαρσις αύτη τής στέγης άντιστοι-
νεϊ άκοιοώ; ποόί το παλαιότεοον υ.έοο^ του οίκο-
/ν I ' 4 4 4 4 -
δομήματος, το ιερόν, και επομένως ή σαγματοει-
1 Ή νοτία κόγ-/η δέν φέρει νυν στέγην, άλλ' ουτω —ρε—ει να συμ-
πληρωθώ αύτη έν αναλογία ττρό; τήν βο'ρειον.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΕ 1913
δής στέγη καλύπτει μόνον τήν μεταγενεστέραν
προσΟήκην. Τό παλαιότεοον τούτο μέρος τής στέ-
γης δεν γνωρίζομεν τίνι τρόπω έκαλύπτετο άνωθεν,
φαίνεται δ' ό'μως πιθανώτατον ότι διά κεράμων έκα-
λυπτετο, δηλαδή είχε σαγματοειδή και τοΰτο τήν
μορφήν τής στέγης (είκ. 5). Άλλ' ήδη γεννάται
τό ζήτημα: οιατί, οτε έκτίσΟη τό νεώτερον τμήμα
τής στέγης, δεν έμιμήθησαν και έν τη κατασκευή
αύτοΰ τό σχήμα τής παλαιοτέρας;
Δυνάμεθα μόνον νά ΰποθέσωμεν πρός έςήγησιν
τούτου, ότι σκοπίμως έκτίσθη ούτω ή στέγη, ίνα
άφεθώσιν άνοικτοί οί δυο εκείνοι φεγγϊται, ο'ίτινες,
ώς φαίνεται, ήσαν απαραίτητοι είς τον φωτισμον
του εσωτερικού. Πιθανόν όμως ή διάταςις αΰτη
νά έχη και άλλον λόγον, ον δεν είναι δυνατόν νά
γνωρίζωμεν.
Εντός του ναοΟ ύπάρχουσι δύο κίονες ύποστη-
ρίζοντες έκαστος δυο τόξα, είναι δέ ούτοι χαμηλοί
μονοσπόνδυλοι ίί ύποκυάνου μαοιχάοου, Φαίνεται
δ ότι εχουσι ληφθη εις αρχαίου οικοδομήματος ώς
άλλως τε τούτο είναι λίαν σύνηθες έν τοις βυζαν-
τινοΐς ναοΐς. Άρκεΐ ίνα άναφέριομεν π. χ. τον έν
Δαφνίω ναόν, είς όν ύπήρχον έν τώ μεταγενεστέρω
νάρθηκι δυο ιωνικοί κίονες έκ του εκεί πράτερον
υπάρχοντος ναου τοΟ Απόλλωνος προερχόμενοι,
ούς όμως άπηγαγεν ό Ε1§ϊη (ΜίΙΙβΙ ϋαρίιηϊ σ.
58). Άντί κιονοκράνων εχουσιν οί κίονες του ναϊ-
δίόυ άπλας τετραγώνους πλάκας. Έπί τών κιόνων
δέ διακρίνονται και χαράγματά τινα, άλλ' ώς έκ
τοϋ" χρώματος τοΟ μαρμάρου και τής άμυδρότητος
αυτών δέν κατέστη δυνατόν νά άναγνωσθώσι ταΰτα.
Περί του νάρθηκος δέν είναι δυνατόν νά εχωμεν
σαφή ίδέαν, ούτε περί του σχήματος αύτοΟ ούτε
περί τής εκτάσεως, καθ' όσον, ώς είδομεν, ίχνη
μόνον τούτου διακρίνονται όλίγον Οπερ το έδαφος
υψούμενα και ταΟτα μόνον είς τήν βάρειον γωνίαν.
Ό νάρθηξ δέ ούτος συνεκοινώνει προς τον κυ-
ρίως ναον διά θύρας, ής σώζονται σαφή τά ίχνη.
Επίσης διακρίνονται έκατέρωθεν τής θύρας και
τά ίχνη παραθύρων. Ησαν δέ, ώς φαίνεται, άπα-
ραίτητα ταΰτα είς τον φωτισμον τοΰ έσωτερικου,
καθ' όσον ό κύριος ναός ουδέν έχει παράθυρον πλήν
τών δύο άνοιγμάτων έπί τής στέγης, ών τήν υπαρ-
ξιν έθεωρήσαμεν πιθανήν.
Μελετώντες τό σχήμα τοΰ ναοΰ παρατηροΰμεν
18