Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond [Hrsg.]: Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond (2.Ser. 13.1920)

HET EVANGELIARIUM VAN EGMOND IN DE KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK

TE ’S-GRAVENHAGE.

De Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage bewaart in haar verzameling hand-
schriften, als een van haar merkwaardigste bezittingen, een oud boek met den tekst der
vier Evangeliën, dat eens het eigendom was van de beroemde Abdij van Egmond (Hs. 76
F 1; vroeger: A A 260, Th. 32; — Catalogus der theologische handschriften, n°. 43).
Bekend als het «Evangeliarium van Egmond", is het reeds meerdere malen beschreven en
het heeft ook in de internationale litteratuur over de «Karolingische" handschriften zijn
vaste plaats gekregen. Toch heeft het nog lang niet de bekendheid, die het verdient, en
dat is wel verwonderlijk, want het is voorzeker een der belangrijkste gedenkstukken voor
de oude geschiedenis van Holland. Niet alleen immers bevat het wellicht de alleroudste
schriftelijke getuigenis der Hollandsche historie, maar de afbeelding van Holland’s tweeden
Graaf en zijn gemalin achter in het deel is, met de miniatuur in het Sacramentarium van
Utrecht, dat de Staats-Bibliotheek te Berlijn bezit1 2), zonder twijfel het oudste ons bewaarde
voortbrengsel van Middeleeuwsche schilderkunst in Nederland. Bovendien heeft het
handschrift als een der weinige overblijfselen van de eens zoo rijke verzameling der
Abdij van Egmond, voor de kerkelijke geschiedenis van Nederland zeer groote beteekenis,
en ten slotte is het, zooals beneden moge blijken, voor de geschiedenis der schilderkunst
gedurende de 9de en 10de eeuw niet zonder een meer algemeen belang. —

Het Evangeliarium van Egmond behoort tot de bezittingen der Bibliotheek, die
worden getoond aan elk bezoeker der handschriftenverzameling, van wien belangstelling
in de oude manuscripten is te verwachten. Geen toeval was het dus, dat ik het liet zien
aan den Franschen Benedictijner uit Oosterhout, Dom Paul Séjourné, toen hij voor zijn
liturgische studiën de Koninklijke Bibliotheeek bezocht. Aan dezen Franschen geleerde
zullen wij de publicatie te danken hebben van den Ordinarius van den Dom van Utrecht,
waarvan reeds de eerste aflevering is verschenen3). Hij die als geen ander de oude
gebruiken der Nederlandsche kerk kent, ontdekte op de beide platen aan het slot van
het Evangeliarium reeds dadelijk eenige belangrijke gegevens, en hij was in staat om
deze voorstellingen, die al zoo dikwijls zijn bekeken en verklaard, in een veel duidelijker
licht te stellen.

Dom Paul Séjourné is bereid geweest het resultaat van zijn verdere onderzoekingen

1) Berlijn, Staatsbibl. Hs. quarto 691. — Verg. S. Muller Fzn., Versl. der Archieven 1917, Dl. II,
blz. 340—341 en Dom Paul Séjourné, Nederl. Archievenblad XXVII (1918), blz. 99. — Het handschrift
wordt nog beneden vermeld in het artikel van Dom Paul Séjourné. Daar vindt men ook een af beelding
van de miniatuur. Behalve het Plenarium in het Archief te Arnhem, dat beneden wordt genoemd, is
mij (door Dr. G. J. Hoogewerff) nog een Noord-Nederlandsch handschrift bekend, met versiering
ouder dan het einde der 13de eeuw. Het bevindt zich in de Bibliotheek van het Vaticaan (Codex
Reg. Lat. 509), «Historia Hierosolimitanae expeditionis”, uit de St. Paulus-Abdij te Utrecht, gedateerd
1158 (verg. Brom, Archivalia II, blz. 269).

2) Ordinarius S. Martini Traiectensis ed. Paulus Séjourné, monachus benedictinus ex Abbatia

S. Pauli de Oosterhout, Fase. I (1919).

10