DOI Artikel:
Krasny, Piotr: O problemach atrybucji architektury nowożytnej: Kościoły w Kołomyi, Busku, Brzozdowcach i Łopatynie a twórczość Bernarda Meretyna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0128
7. Hodowica, kościół parafialny, ołtarz główny, Bernard
Meretyn i Jan Jerzy Pinsel, ok. 1758, stan przed r. 1937
(wg Mańkowskiego)
no zwieńczenie w kształcie szczytu-aediculi ze
spływami. Zewnętrzne narożniki owych budowli
zostały ścięte dla zmiękczenia kanciastych brył.
Szerokie płaszczyzny elewacji świątyń rozbito
płaskimi listwami podziałów ramowych, pomię-
dzy które wprowadzono prostokątne płyciny o
półkoliście wciętych narożach, znane z niemal
wszystkich meretynowskich budowli. Surowy
charakter owych form złagodzono w fasadach
wkomponowując w ich zwieńczenia ażurowe la-
tarnie z ornamentami rocaille, bardzo charaktery-
styczne dla dzieł Meretyn a z lat pięćdziesiątych
wieku XVIII. W elewacjach bocznych kościołów
w Kołomyi (ryc. 2), Busku (ryc. 5) i Brzozdow-
cach (ryc. 4) wyrobiono ponadto głębokie nisze
okienne o zaoblonych glifach, sięgając również do
rozwiązań zastosowanych w świątyni hodowickiej.
29 W kościołach w Busku i Brzozdowcach przetrwa-
ły one do II wojny światowej, a w stanie szczątkowym
także do dziś. Podobny ołtarz z kościoła w Kołomyi,
opisany w wizytacjach z w. XVIII — Actus Visitationis...
oraz Status Ecclesiae Parochialis in Kołomyja Visitatae
Die 25 Octobris 1755 [w:] Acta Visit. Gener. dec. Stryj
(1825), dec. Kołomyja (1772—1775), [s. nlb.] — został zni-
szczony przez pożar w r. 1833 (AALw, rkps 140: In-
wentarz kościelny i beneficjalny parafii obrz. lac. w
Kołomyi, s. 1). Pierwotny ołtarz główny z Łopatyna
Ołtarze główne we wszystkich czterech ko-
ściołach otrzymały — podobnie jak okazały ołtarz
hodowicki (wspólne dzieło Bernarda Meretyna
i Jana Jerzego Pinsla) — formę niearchitektoni-
cznych struktur stanowiących kompozycję malar-
stwa iluzjonistycznego, wielkich (rzeźbionych
bądź malowanych) krucyfiksów oraz innych ele-
mentów plastyki figuralnej i ornamentalnej (ryc.
8, 9) 29.
Układy przestrzenne, systemy artykulacyjne,
a nawet niektóre partie wystroju owych czterech
kościołów stanowiły zatem bardzo dokładne „ko-
pie” rozwiązań zastosowanych w Hodowicy, za-
chowujące wierność nawet w drobnych (jak na
skalę dzieła architektonicznego) szczegółach. Tak
ścisłe podobieństwo mogło być spowodowane po-
wieleniem planów hodowickiego kościoła.
Wyraźna różnica pomiędzy tymi budowlami
a dziełem Meretyna ujawnia się dopiero w opra-
cowaniu detalu kamieniarskiego. Jego formy są
bowiem bardziej suche i schematyczne, niż w póź-
nych budynkach owego architekta z lat pięćdzie-
siątych wieku XVIII. Ta odmienność nie przeczy
jednak wcześniejszej argumentacji. Wiemy bo-
wiem, że w dziełach jednego architekta, realizo-
wanych przez różne warsztaty, można odnaleźć
formy detalu odbiegające od siebie dość znacznie
nie tylko poziomem artystycznym, ale nawet sa-
mym ukształtowaniem. Taką sytuację możemy na
przykład zaobserwować w licznych budowlach
wzniesionych na podstawie planów Tylmana
z Gameren przez kilku wykonawców 30.
Uczniowie i naśladowcy Meretyna upraszczali
subtelne formy detalu kamieniarskiego, wypra-
cowane przez tego architekta. Schematyczne, pła-
skie adaptacje tych form możemy znaleźć w dzie-
łach Piotra Połejowskiego, wykształconego w krę-
gu twórcy kościoła w Hodowicy 31, a także w ko-
ściele w Buczaczu (1761—1763), ufundowanym
przez Mikołaja Potockiego, starostę kaniowskie-
go. Świątynia ta została zapewne zbudowana
przez Marcina Urbanika, który objął po Merety-
nie stanowisko architekta na dworze owego ary-
stokraty 32. Podobne, mało plastyczne formy ka-
mieniarki stosował Klemens Fesinger, który
kontynuował po śmierci Meretyna budowę lwow-
nie przetrwał przebudowy świątyni w XIX w. (zob.
przyp. 24).
30 S. Mossakowski, Tylman z Gameren. Archi-
tekt polskiego baroku, Wrocław 1973 (Studia z Historii
Sztuki 17), s. 101 i n.
31 H o r n u n g, Polejowski Piotr..., s. 291.
32 Hornung, Majster Pinsel..., s. 64 i 100; J. K.
Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia
Najświętszej Panny Marii w Buczaczu [w:] Kościoły
i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa
124
Meretyn i Jan Jerzy Pinsel, ok. 1758, stan przed r. 1937
(wg Mańkowskiego)
no zwieńczenie w kształcie szczytu-aediculi ze
spływami. Zewnętrzne narożniki owych budowli
zostały ścięte dla zmiękczenia kanciastych brył.
Szerokie płaszczyzny elewacji świątyń rozbito
płaskimi listwami podziałów ramowych, pomię-
dzy które wprowadzono prostokątne płyciny o
półkoliście wciętych narożach, znane z niemal
wszystkich meretynowskich budowli. Surowy
charakter owych form złagodzono w fasadach
wkomponowując w ich zwieńczenia ażurowe la-
tarnie z ornamentami rocaille, bardzo charaktery-
styczne dla dzieł Meretyn a z lat pięćdziesiątych
wieku XVIII. W elewacjach bocznych kościołów
w Kołomyi (ryc. 2), Busku (ryc. 5) i Brzozdow-
cach (ryc. 4) wyrobiono ponadto głębokie nisze
okienne o zaoblonych glifach, sięgając również do
rozwiązań zastosowanych w świątyni hodowickiej.
29 W kościołach w Busku i Brzozdowcach przetrwa-
ły one do II wojny światowej, a w stanie szczątkowym
także do dziś. Podobny ołtarz z kościoła w Kołomyi,
opisany w wizytacjach z w. XVIII — Actus Visitationis...
oraz Status Ecclesiae Parochialis in Kołomyja Visitatae
Die 25 Octobris 1755 [w:] Acta Visit. Gener. dec. Stryj
(1825), dec. Kołomyja (1772—1775), [s. nlb.] — został zni-
szczony przez pożar w r. 1833 (AALw, rkps 140: In-
wentarz kościelny i beneficjalny parafii obrz. lac. w
Kołomyi, s. 1). Pierwotny ołtarz główny z Łopatyna
Ołtarze główne we wszystkich czterech ko-
ściołach otrzymały — podobnie jak okazały ołtarz
hodowicki (wspólne dzieło Bernarda Meretyna
i Jana Jerzego Pinsla) — formę niearchitektoni-
cznych struktur stanowiących kompozycję malar-
stwa iluzjonistycznego, wielkich (rzeźbionych
bądź malowanych) krucyfiksów oraz innych ele-
mentów plastyki figuralnej i ornamentalnej (ryc.
8, 9) 29.
Układy przestrzenne, systemy artykulacyjne,
a nawet niektóre partie wystroju owych czterech
kościołów stanowiły zatem bardzo dokładne „ko-
pie” rozwiązań zastosowanych w Hodowicy, za-
chowujące wierność nawet w drobnych (jak na
skalę dzieła architektonicznego) szczegółach. Tak
ścisłe podobieństwo mogło być spowodowane po-
wieleniem planów hodowickiego kościoła.
Wyraźna różnica pomiędzy tymi budowlami
a dziełem Meretyna ujawnia się dopiero w opra-
cowaniu detalu kamieniarskiego. Jego formy są
bowiem bardziej suche i schematyczne, niż w póź-
nych budynkach owego architekta z lat pięćdzie-
siątych wieku XVIII. Ta odmienność nie przeczy
jednak wcześniejszej argumentacji. Wiemy bo-
wiem, że w dziełach jednego architekta, realizo-
wanych przez różne warsztaty, można odnaleźć
formy detalu odbiegające od siebie dość znacznie
nie tylko poziomem artystycznym, ale nawet sa-
mym ukształtowaniem. Taką sytuację możemy na
przykład zaobserwować w licznych budowlach
wzniesionych na podstawie planów Tylmana
z Gameren przez kilku wykonawców 30.
Uczniowie i naśladowcy Meretyna upraszczali
subtelne formy detalu kamieniarskiego, wypra-
cowane przez tego architekta. Schematyczne, pła-
skie adaptacje tych form możemy znaleźć w dzie-
łach Piotra Połejowskiego, wykształconego w krę-
gu twórcy kościoła w Hodowicy 31, a także w ko-
ściele w Buczaczu (1761—1763), ufundowanym
przez Mikołaja Potockiego, starostę kaniowskie-
go. Świątynia ta została zapewne zbudowana
przez Marcina Urbanika, który objął po Merety-
nie stanowisko architekta na dworze owego ary-
stokraty 32. Podobne, mało plastyczne formy ka-
mieniarki stosował Klemens Fesinger, który
kontynuował po śmierci Meretyna budowę lwow-
nie przetrwał przebudowy świątyni w XIX w. (zob.
przyp. 24).
30 S. Mossakowski, Tylman z Gameren. Archi-
tekt polskiego baroku, Wrocław 1973 (Studia z Historii
Sztuki 17), s. 101 i n.
31 H o r n u n g, Polejowski Piotr..., s. 291.
32 Hornung, Majster Pinsel..., s. 64 i 100; J. K.
Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia
Najświętszej Panny Marii w Buczaczu [w:] Kościoły
i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa
124