DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Anielska asysta Gabriela w "Zwiastowaniu" Jana Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0091
Folia Historiae Artium, t. XXX (1994)
PL ISSN 0071-6723
JERZY GADOMSKI
ANIELSKA ASYSTA GABRIELA W „ZWIASTO>VANIACH” JANA WIELKIEGO
„Ad hanc ergo beatam Virginem... Angeli veloces mittuntur, ut
annuntient opus redemptionis. Nec est credendum, quod Angelus unus
venerit: sed cum eo principali nuntio multitudo aliorum advenit”.
Sw. Albert Wielki, De Incarnatione
Na dwóch małopolskich obrazach z drugiej
połowy XV wieku przedstawiających Zwiastowa-
nie Marii pojawia się obok Gabriela para towa-
rzyszących mu aniołów. Pierwsze z tych dzieł,
to namalowany w latach 1470—1480 niewielki
obraz pochodzący z kaplicy Kuśnierzy przy ko-
ściele Mariackim w Krakowie (ryc. 1)1, drugie
jest kwaterą ukończonego w roku 1485 polipty-
ku w kościele parafialnym w Olkuszu (ryc. 2)2.
Obydwa wyszły z pracowni czynnego w latach
około 1466—1497 Jana Wielkiego. Po raz trzeci
anioł asystujący Gabrielowi, zapewne tylko je-
den, pojawił się około roku 1508 na kwaterze
tryptyku wykonanego w warsztacie Marcina
Czarnego dla kościoła parafialnego w Bodzenty-
nie (ryc. 3)3. Innych podobnych przykładów
1 Muzeum Narodowe w Krakowie, nr dep. 9; zob.
M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, nr 78 na s. 312,
il. 78; J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe
Małopolski 1460—1500, Warszawa 1988, s. 146, il. 97.
2 M. Walicki, La peinture d’autels et de retables
en Pologne au temps des Jagellons, Paris 1937 (Biblio-
theąue de 1’Institut Franęais de Varsovie 4), s. 20—21,
tabl. XXXI; Gadomski, o. c., s. 143—144, il. 79.
3 Kwatera zniszczona. Fragmenty pierwotnej kom-
pozycji, z zachowaną stopą i dolną częścią szaty anioła
asystującego, widoczne są na dawniejszej fotografii
(ryc. 3). Całość kompozycji odtworzono na kwaterze
wykonanej w Pracowniach Konserwacji Zabytków Od-
dział w Krakowie w latach osiemdziesiątych naszego
stulecia i umieszczonej w tryptyku, przechowywanym
obecnie w kościele parafialnym w Bodzentynie.
4 W. Braunfels, Die Verkundigung, Dusseldorf
w gotyckim malarstwie tablicowym Małopolski
nie znamy.
Między wiekami IV a XVI, w setkach rzeź-
bionych i malowanych przedstawień Zwiastowa-
nia, zgodnie z kanonicznym przekazem św. Łu-
kasza (1, 26—38) przed Marią zjawia się samot-
ny Gabriel i obwieszcza Jej „opus redemptionis”.
Jednak już na mozaice z lat 432—440 zdobiącej
tęczową ścianę bazyliki Santa Maria Maggiore
w Rzymie, w chwili rozpoczynającej dzieło Od-
kupienia Marię otoczyli czterej aniołowie: jeden
unosi się nad Nią, inni na podobieństwo dwor-
skiej świty stanęli obok tronu Marii-cesarzowej,
podniesionej do godności Matki Boga4. Wraz
z teologicznymi dociekaniami wieków średnich
nad istotą Wcielenia, naturą poczęcia i macie-
1949, s. XI—XII, il. 2; J. H. E m m i n g h a u s, Ver-
kilndigung an Maria [w:] Lexikon der christlichen Iko-
nographie, hrsg. v. E. K i r s c h b a u m, IV, Rom [et
al.] 1972, szp. 424. A. G r a b a r, Uempereur dans l’art
byzantin, Paris 1936, s. 226, w motywie kilku aniołów
widział wpływ tryumfalnej ikonografii cesarskiej, a w
unoszącym się nad Marią Gabrielu — tradycję obwie-
szczającej zwycięstwo Nike. Inni autorzy, m. in. F. X.
Kraus, Geschichte der christlichen Kunst, I, Freiburg
1896, s. 415; M. E. G ó s s m a n n, Die Verkiindigung an
Maria im dogmatischen Verstandnis des Mittelalters,
Munchen 1957, s. 35—37; B. B r e n k, Die jriihchristli-
chen Mosaiken in S. Maria Maggiore zu Rom, Wies-
baden 1975, s. 12 — w związku z rzymską mozaiką
przytaczają słowa św. Pawła, Hbr 1, 6: „Skoro zaś
znowu wprowadzi Pierworodnego na świat, powie:
«Niech Mu oddają pokłon wszyscy aniołowie Boży»”.
87
PL ISSN 0071-6723
JERZY GADOMSKI
ANIELSKA ASYSTA GABRIELA W „ZWIASTO>VANIACH” JANA WIELKIEGO
„Ad hanc ergo beatam Virginem... Angeli veloces mittuntur, ut
annuntient opus redemptionis. Nec est credendum, quod Angelus unus
venerit: sed cum eo principali nuntio multitudo aliorum advenit”.
Sw. Albert Wielki, De Incarnatione
Na dwóch małopolskich obrazach z drugiej
połowy XV wieku przedstawiających Zwiastowa-
nie Marii pojawia się obok Gabriela para towa-
rzyszących mu aniołów. Pierwsze z tych dzieł,
to namalowany w latach 1470—1480 niewielki
obraz pochodzący z kaplicy Kuśnierzy przy ko-
ściele Mariackim w Krakowie (ryc. 1)1, drugie
jest kwaterą ukończonego w roku 1485 polipty-
ku w kościele parafialnym w Olkuszu (ryc. 2)2.
Obydwa wyszły z pracowni czynnego w latach
około 1466—1497 Jana Wielkiego. Po raz trzeci
anioł asystujący Gabrielowi, zapewne tylko je-
den, pojawił się około roku 1508 na kwaterze
tryptyku wykonanego w warsztacie Marcina
Czarnego dla kościoła parafialnego w Bodzenty-
nie (ryc. 3)3. Innych podobnych przykładów
1 Muzeum Narodowe w Krakowie, nr dep. 9; zob.
M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, nr 78 na s. 312,
il. 78; J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe
Małopolski 1460—1500, Warszawa 1988, s. 146, il. 97.
2 M. Walicki, La peinture d’autels et de retables
en Pologne au temps des Jagellons, Paris 1937 (Biblio-
theąue de 1’Institut Franęais de Varsovie 4), s. 20—21,
tabl. XXXI; Gadomski, o. c., s. 143—144, il. 79.
3 Kwatera zniszczona. Fragmenty pierwotnej kom-
pozycji, z zachowaną stopą i dolną częścią szaty anioła
asystującego, widoczne są na dawniejszej fotografii
(ryc. 3). Całość kompozycji odtworzono na kwaterze
wykonanej w Pracowniach Konserwacji Zabytków Od-
dział w Krakowie w latach osiemdziesiątych naszego
stulecia i umieszczonej w tryptyku, przechowywanym
obecnie w kościele parafialnym w Bodzentynie.
4 W. Braunfels, Die Verkundigung, Dusseldorf
w gotyckim malarstwie tablicowym Małopolski
nie znamy.
Między wiekami IV a XVI, w setkach rzeź-
bionych i malowanych przedstawień Zwiastowa-
nia, zgodnie z kanonicznym przekazem św. Łu-
kasza (1, 26—38) przed Marią zjawia się samot-
ny Gabriel i obwieszcza Jej „opus redemptionis”.
Jednak już na mozaice z lat 432—440 zdobiącej
tęczową ścianę bazyliki Santa Maria Maggiore
w Rzymie, w chwili rozpoczynającej dzieło Od-
kupienia Marię otoczyli czterej aniołowie: jeden
unosi się nad Nią, inni na podobieństwo dwor-
skiej świty stanęli obok tronu Marii-cesarzowej,
podniesionej do godności Matki Boga4. Wraz
z teologicznymi dociekaniami wieków średnich
nad istotą Wcielenia, naturą poczęcia i macie-
1949, s. XI—XII, il. 2; J. H. E m m i n g h a u s, Ver-
kilndigung an Maria [w:] Lexikon der christlichen Iko-
nographie, hrsg. v. E. K i r s c h b a u m, IV, Rom [et
al.] 1972, szp. 424. A. G r a b a r, Uempereur dans l’art
byzantin, Paris 1936, s. 226, w motywie kilku aniołów
widział wpływ tryumfalnej ikonografii cesarskiej, a w
unoszącym się nad Marią Gabrielu — tradycję obwie-
szczającej zwycięstwo Nike. Inni autorzy, m. in. F. X.
Kraus, Geschichte der christlichen Kunst, I, Freiburg
1896, s. 415; M. E. G ó s s m a n n, Die Verkiindigung an
Maria im dogmatischen Verstandnis des Mittelalters,
Munchen 1957, s. 35—37; B. B r e n k, Die jriihchristli-
chen Mosaiken in S. Maria Maggiore zu Rom, Wies-
baden 1975, s. 12 — w związku z rzymską mozaiką
przytaczają słowa św. Pawła, Hbr 1, 6: „Skoro zaś
znowu wprowadzi Pierworodnego na świat, powie:
«Niech Mu oddają pokłon wszyscy aniołowie Boży»”.
87