Rocznik Historii Sztuki (11.1976)

BARBARA ZWOLANOWSKA

ARCHITEKTURA POWSZECHNEJ WYSTAWY KRAJOWEJ W POZNANIU W ROKU 1929

Mojej Matce

WSTĘP

Rok 1929, w którym odbyła się Powszechna Wystawa Krajowa, nie wyznacza żadnej granicy w rozwoju
architektury polskiej, jednak sama Wystawa zasługuje na baczną uwagę.

Architektura każdej wystawy jest, w mniejszym lub większym stopniu, odbiciem tendencji i kierunków
ogólnych. Tak też było w wypadku Wystawy poznańskiej, której formy pawilonów w pełni odzwierciedlały
cały złożony obraz architektury polskiej po roku 1918.

Powszechna Wystawa Krajowa dawała adekwatny obraz architektonicznych kierunków, tendencji, po-
szukiwań i osiągnięć pierwszego dziesięciolecia okresu międzywojennego.

Pawilony o formach nawiązujących do tradycji renesansu, baroku, klasycyzmu sąsiadowały z pawilonami

0 formach związanych z polską sztuką dekoracyjną, pawilonami awangardowymi i umiarkowanie nowoczesnymi.

Powszechna Wystawa Krajowa była podsumowaniem okresu, w którym dokonał się przełom, w pełni zo-
brazowała wszystkie kierunki panujące w architekturze polskiej po roku 1918, których często ostatnim echem
były właśnie pawilony Wystawy poznańskiej.

Powszechna Wystawa Krajowa kryła w sobie również zapowiedź zmian w rozwoju sztuki nowoczesnej
w Polsce, które miały dokonać się już w latach trzydziestych.

TRADYCJE WYSTAWOWE W POLSCE

Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu 1929 była trzecim tego rodzaju przedsięwzięciem na ziemiach
polskich, ale pierwszym zasługującym na to miano. Poprzednie powszechne wystawy krajowe w latach 1877

1 1894, które miały miejsce we Lwowie, były nimi raczej tylko z nazwy, co wynikało z ówczesnej sytuacji poli-
tycznej, chociaż wystawa w roku 1894 stała się okazją do zaprezentowania twórczości artystycznej ze wszystkich
zaborów1. ,,[...] sztuka polska dzięki P.W.K. we Lwowie w 1894 r. po raz pierwszy właściwie zwróciła na siebie
oczy Europy [...]2" Wystawa lwowska z roku 1894 prezentując twórczość artystów ze wszystkich zaborów
w sposób możliwie najpełniejszy, z niezwykle starannie zorganizowanym działem retrospektywnym sięgającym
roku 1794, dawała świadectwo niepodległości duchowej narodu, potwierdzała istnienie i rozwój polskiej kul-
tury. Obydwie wystawy miały miejsce we Lwowie, w zaborze austriackim, cieszącym się pewnymi swobodami
politycznymi i autonomią władzy. Ze względu na te właśnie warunki mogło dojść do zorganizowania obu wystaw
w założeniu powszechnych i krajowych — polskich. Do roku 1918, oprócz wspomnianych wystaw we Lwowie,
na terenie ziem polskich miały miejsce następujące większe wystawy: w roku 1895 Prowincjonalna Wystawa
Przemysłowa i w 1911 — Wystawa Wschodnioniemiecka Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa, obie w Poznaniu;
w 1902 — Wystawa Rolnictwa i Drobnego Przemysłu w Wilnie; w 1904 — Wystawa Przemysłu Metalowego
w Krakowie; w 1909 — Wystawa Rolniczo-Przemysłowa w Częstochowie; w 1912 — Wystawa Architektury

1 Pawilon Sztuk Pięknych na tę wystawę zaprojektował Zygmunt Gorgolewski („Przegląd Techniczny", 1894 nr 20, s. 24)'
„Jedną z największych atrakcji Wystawy była Panorama Racławicka [...] inaugurowana w stulecie Insurekcji Kościuszkowskiej-
Panorama stała się celem ludowych pielgrzymek". S. Kieniewicz, Historia Polski 1795 — 1919, Warszawa 1968, s. 404.

2 M. Treter, Dział Sztuki na P. W.K. w Poznaniu i dziesięciolecie sztuki polskiej 1918 — 1928, „Sztuki Piękne", 1929, sierpień —
wrzesień, s. 287.

23 — Rocznik Historii Sztuki, t. XI.