DOI article:
Brykowski, Ryszard: Inwentaryzacja kościołów i zabytków sepulkralnych na Pokuciu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0457
Inwentaryzacja kościołów i zabytków sepulkralnych na Pokuciu
455
na planie krzyża z kopułą). O losie trzech dalszych kościołów brak na razie
jednoznacznych informacji (Michalcze, przed 1775 (?); Chocimierz, 1818 (?);
Czernelica, 1661 i 1883 (?)). Z zachowanych dziewięciu kościołów parafialnych
sześć zostało odzyskanych po 1990 r. przez Kościół rzymskokatolicki (Gwoź-
dziec, Kuty, Nadworna, Otynia, Śniatyń, Zabłotów), dwa przekazane katolic-
kiemu Kościołowi ukraińsko-bizantyńskiemu (Horodenka; Kołomyja, ten
ostatni wcześniej gruntownie przekształcony na dom handlowy; il. 6), a jeden
użytkowany jest nadal jako magazyn (Kołomyja-Mariahilf).
Losy licznych kościołów filialnych i kaplic wymagają dalszych ustaleń,
ale większość z nich nie istnieje.
6. Barokowe osiemnastowieczne kościoły w Gwoźdżcu, Horodence i Ko-
łomyi (il. 5) należą do najcenniejszych zabytków sakralnych Pokucia. Świąty-
nie w Gwoźdżcu i Kołomyi zostały w najnowszych opracowaniach Andrzeja
Betleja i Piotra Krasnego przypomniane i poddane wnikliwej analizie na tle
architektury kościelnej dawnych ruskich ziem Rzeczypospolitej oraz jedno-
znacznie powiązane z twórczością architektów Franciszka Ksawerego Kul-
czyckiego (Gwoździec) i Bernarda Meretyna (Kołomyja, Horodenka)9.
Czwarty, niewielki barokowy kościół w Nadwornej stanowi od okresu
międzywojennego kaplicę przy dużej świątyni wzniesionej według projektu
architekta Wawrzyńca Dajczaka. Kościół w Śniatyniu, klasycystyczny, o typo-
wej wzornikowej elewacji frontowej, z czasem nieco przekształconej, został
wzniesiony w 1801 lub 1843 r. Pozostałe kościoły parafialne, łącznie z kościo-
łem pojezuickim w Kołomyi, prezentują charakterystyczne dla swego czasu
kierunki neostylowe i eklektyczne; z nich na wyróżnienie zasługują neogotyckie
kościoły w Kołomyi (pojezuicki) i Otyni, mające zbliżone rozplanowanie
jednowieżowych elewacji frontowych, a także niewielki, filialny, neogotycki
kościół w Worochcie.
7. Wyposażenia wnętrz w odzyskanych kościołach i kaplicach zostały
niemal całkowicie zniszczone. Zachowały się jedynie cztery ołtarze w Gwoźdżcu
— główny i trzy boczne (drewniane, późnobarokowe, gruntownie odrestaurowa-
ne po pożarze kościoła w 1888 r., pozbawione obecnie prawie całkowicie detalu
dekoracyjnego) oraz w Kutach — ołtarz główny i dwa boczne z okresu budowy
kościoła, a także drewniany chór muzyczny wsparty na czterech kolumnach.
Rzeźby, obrazy, świeczniki i krucyfiksy, uratowane przez mieszkańców i zwraca-
ne do świątyń, pochodzą z drugiej połowy ubiegłego i początkowych lat
bieżącego stulecia. Jedynie w Gwoźdżcu zachowały się, pochodzące z XVIII
wieku, barokowe kamienne rzeźby: dwóch świętych zakonników bernardyńskich
(umieszczone we wnękach fasady), Błogosławionego Jana z Dukli (umieszczona
na obelisku-kolumnie przed kościołem) i Matki Boskiej z parą adorujących
aniołków (w zwieńczeniu dzwonnicy-bramy).
W Ceniawie i Kołomyi na rzeźbie Matki Boskiej z Dzieciątkiem od-
naleziono sygnatury „J. Smoczyński” (1911), a na pamiątkowej płycie po-
święconej Piotrowi Skardze w Kołomyi — „Antoniak ze Stanisławowa”.
455
na planie krzyża z kopułą). O losie trzech dalszych kościołów brak na razie
jednoznacznych informacji (Michalcze, przed 1775 (?); Chocimierz, 1818 (?);
Czernelica, 1661 i 1883 (?)). Z zachowanych dziewięciu kościołów parafialnych
sześć zostało odzyskanych po 1990 r. przez Kościół rzymskokatolicki (Gwoź-
dziec, Kuty, Nadworna, Otynia, Śniatyń, Zabłotów), dwa przekazane katolic-
kiemu Kościołowi ukraińsko-bizantyńskiemu (Horodenka; Kołomyja, ten
ostatni wcześniej gruntownie przekształcony na dom handlowy; il. 6), a jeden
użytkowany jest nadal jako magazyn (Kołomyja-Mariahilf).
Losy licznych kościołów filialnych i kaplic wymagają dalszych ustaleń,
ale większość z nich nie istnieje.
6. Barokowe osiemnastowieczne kościoły w Gwoźdżcu, Horodence i Ko-
łomyi (il. 5) należą do najcenniejszych zabytków sakralnych Pokucia. Świąty-
nie w Gwoźdżcu i Kołomyi zostały w najnowszych opracowaniach Andrzeja
Betleja i Piotra Krasnego przypomniane i poddane wnikliwej analizie na tle
architektury kościelnej dawnych ruskich ziem Rzeczypospolitej oraz jedno-
znacznie powiązane z twórczością architektów Franciszka Ksawerego Kul-
czyckiego (Gwoździec) i Bernarda Meretyna (Kołomyja, Horodenka)9.
Czwarty, niewielki barokowy kościół w Nadwornej stanowi od okresu
międzywojennego kaplicę przy dużej świątyni wzniesionej według projektu
architekta Wawrzyńca Dajczaka. Kościół w Śniatyniu, klasycystyczny, o typo-
wej wzornikowej elewacji frontowej, z czasem nieco przekształconej, został
wzniesiony w 1801 lub 1843 r. Pozostałe kościoły parafialne, łącznie z kościo-
łem pojezuickim w Kołomyi, prezentują charakterystyczne dla swego czasu
kierunki neostylowe i eklektyczne; z nich na wyróżnienie zasługują neogotyckie
kościoły w Kołomyi (pojezuicki) i Otyni, mające zbliżone rozplanowanie
jednowieżowych elewacji frontowych, a także niewielki, filialny, neogotycki
kościół w Worochcie.
7. Wyposażenia wnętrz w odzyskanych kościołach i kaplicach zostały
niemal całkowicie zniszczone. Zachowały się jedynie cztery ołtarze w Gwoźdżcu
— główny i trzy boczne (drewniane, późnobarokowe, gruntownie odrestaurowa-
ne po pożarze kościoła w 1888 r., pozbawione obecnie prawie całkowicie detalu
dekoracyjnego) oraz w Kutach — ołtarz główny i dwa boczne z okresu budowy
kościoła, a także drewniany chór muzyczny wsparty na czterech kolumnach.
Rzeźby, obrazy, świeczniki i krucyfiksy, uratowane przez mieszkańców i zwraca-
ne do świątyń, pochodzą z drugiej połowy ubiegłego i początkowych lat
bieżącego stulecia. Jedynie w Gwoźdżcu zachowały się, pochodzące z XVIII
wieku, barokowe kamienne rzeźby: dwóch świętych zakonników bernardyńskich
(umieszczone we wnękach fasady), Błogosławionego Jana z Dukli (umieszczona
na obelisku-kolumnie przed kościołem) i Matki Boskiej z parą adorujących
aniołków (w zwieńczeniu dzwonnicy-bramy).
W Ceniawie i Kołomyi na rzeźbie Matki Boskiej z Dzieciątkiem od-
naleziono sygnatury „J. Smoczyński” (1911), a na pamiątkowej płycie po-
święconej Piotrowi Skardze w Kołomyi — „Antoniak ze Stanisławowa”.