DOI Artikel:
Xyngopulos, Andreas: Attikēs Byzantiakoi naoi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14277#0169
Αττικής Βυζαντιακοι ναοί νπό Α. Ξυγγοπούλου.
137
\ χρις ήμών οιασωθεϊσα είκονογράφησις της εκκλη-
σίας έγένετο αμέσως μετά την άνέγερσιν τοϋ νεω-
τέρου τούτου τμήματος ή εάν προ αύτής ύπήρχε
άλλη παλαιοτέρα και εκείνης φθαρείσης έζωγρα-
φήθη εκ νέου ή εκκλησία, ώ: τοϋ'το είναι συνηΟέ-
στατον μάλιστα εν τω Αγίω Ορει, της νεωτέρας
δε ταύτης άπό του ΙΔ' αιώνος πιθανώς είκονογρα-
φήσεως προέρχεται το μέχρις ήμών διασωθέν τε-
μάχιον.
Συνάγοντες εν τέλει πάντα ταύτα τά ποοίσυ,ατα
άναπλάττομεν την ίστοοίαν του κτίσματος κατά
προσέγγισιν ούτω περίπου. Έχομεν εν πρώτοις εν-
δείξεις περί παλαιοτάτου ναοΰ του Ε ή Ρ αιώνος.
Μετά τοΰτον καταστοαφέντα ένοαεν το παλαιότε-
I . /.I
ρον μέρος του σημερινού ναοΰ άποτελουν μόνον το
ιερόν, ενώ δ άλλος ναός ήτο πλίνΟινος ή ξύλινος.
Ομως δεν γνωρίζομεν άν μεταξύ του παλαιοτάτου
εκείνου κτίσματος και του παλαιοτέρου μέρους τοϋ'
μέχρις ήμών διασωθέντος πρέπει νά ση μειώσω -
μεν την ύπαρξιν άλλου ναου, ούτινος ουδέν δίε-
σώΟη ίχνος.
ΤοΟ πήλινου ή ξύλινου τέλος μέρους καταστρα-
φέντος ή και καέντος, άνωκοδομήΟη τούτο εκ λίθων.
Η δε άνΟικοδάμησις εκείνη έγένετο κατά τον ΙΔ'
αιώνα περίπου, ώς εξάγεται έκ της τοιχογραφίας,
εάν, εννοείται, παραδεχΟώμεν ό'τι αύτη είναι σύγ-
χρονος της οικοδομής του τμήματος τούτου.
Τελευτώντες προστίθεμεν ότι δεν δύναται νά
θεωρηθη εντελώς άνυπόστατος ή ιδέα της υπάρ-
ξεως έκεΐ μικράς μονής, ής το ναίδιον άπετέλει
μέρος, της θέσεως άλλως τε λίαν πρόσφορου ού-
σης προς ΐδρυσιν μονής. Έκ τής παραδοχής δέ τής
υπάρξεως μικράς έκεΐ μονής Οά ήούνατο νά έξη-
γηθή και ή φροντ'ις τών επισκευών κα'ι ανεγέρσεων
του ναϊδίου μετά τόσης ζρονζίζος γενομένων.
Β'). Ναός Μεταμορφώσεως.
Παρά τούς βορείους πρόποδας τής Ακροπόλεως
και κάτα> περίπου τοΟ Ερεχθείου εύρίσκεται χαοι-
έστατος ναϊσκος έπ' ονόματι τής Μεταμορφώσεως
τοΟ Σωτήρος τιμώμενος (είκ. 8).
-12 166, 168. Επίσης ΜίΙΙβΙ Ρατοοΐνβ Ρβίίί, Κβουβϊΐ άββ
ϊηβοπρίίοιίΒ οΙΐΓβίίβηηοβ άβ ΓΛΙΙιοβ. Ρ3ΐ·Ϊ8 1904 πίν. VI
Ν» 1.
Ο ναίσκος ούτος, όστις είναι άξιοσημείωτος διά
τήν άρχιτεκτονικήν αύτοΟ, έμεινε μέχρι τούδε εν-
τελώς απαρατήρητος *. Ιίερίεργον μόνον είναι ότι 1
ο Οοαοΐα&ηά, ό'στις περιέγραψε τά έρείπια του ολίγα
βήματα απέχοντος και πολύ άπλουστέρου ναϊδίου
τοΟ Άγ. Ιωάννου, δεν ήςίωσε προσοχής τον πολύ
τελειότερον και κομψότερον να'ίσκον, ~ερί ού ποι-
ούμεθα λόγον.
Ή κάτοψις του ναου (είκ. 9) παρουσιάζει τό
γνωστόν σχήμα του σταυρού το άποτελούμενον έκ
δύο καμαρών καθέτων προς άλλήλας και διασταυ-
ρουμένων έν τω μέσω, οπού εγείρεται ό τρουλλος.
Ο ούτω έ/. τών δύο καμαρών σχηματιζόμενος
σταυρός, ού όαως τά προς άνατολάς και δυσμάς
σκέλη είναι ολίγον μεγαλείτερα, περικλείεται έντος
τετοαγώνου2. 2
ι 1
Τό σύστημα τούτο τής οίκοδομίας είναι πλαιό-
τατον, έν τή τελεία δέ αύτοΰ μορφή έμοανίζεται
κατά τον δέκατον αιώνα έν τώ έν Κωνσταντινου-
πόλει ναώ τής Παναγίας του Λιβός (Μεφα τζαμί) 3. 3
Κατά το σύστημα δέ τούτο είναι έκτισμέναι πα.σαι
σχεδόν αί έν Αθήναις και Αττική 3υζαντιναι έκ-
κλησίαι. Χαρακτηριστικον τοΰ συστήματος τού-
του είναι ότι αί οιασταυρούμεναι καμάραι ύψοΰν-
ται ύπεράνιυ τής στέγης τοΟ λοιπού ναου, ούτω
δέ περί τον τροΰλλον σχηματίζεται Ό σταυρός. Αί
κααάραι αύται στεγάζονται συνήθους οι' άα,φίκλι-
νοΰς στέγης έξωθεν, οιά τοιαύτης οέ στέγης έκα-
λύπτοντο και αί καμάραι του ύπ' ό'ψει ναοΰ.
Εξετάζοντες το έσωτερικόν του ναου (είκ. 10)
παρατηροΰμεν ότι Ό τροΰλλος στηρίζεται ύπο τεσ-
σάρων κιόνων. 1ά κιονόκρανα τών κιόνων τούτων
(είκ. 11) είναι λίαν -ερίεργα και άξιοπαρατήρητα
διά το σχήμα και τήν οιακόσμησιν αύτών. Ώς
οαίνεται' κα'ι έν τή εΐκόνι, κοσμούνται ταύτα ύπο
έντομών αί'τινες δίδουσιν εις το όλον κιονόκρανον
τήν έντύπωσιν περιστροφή;, το κάτω δέ μέρος δια-
Οέει λέσοΊος άστράγαλος. Δυστυχώς ή χ_ρονολό-
γησις τών κιονοκράνων τούτων είναι ουσκολω-
1 Λεν γινώσζιο έαν ή εκκλησία του Σωτήρος, ην ό ΜοίϊΠΤΙΒβη
(ΑΙΙΐβΠΒβ θ1ΐΠ8ΐΪ3113β. Εϊρβΐβθ 1868) σημειοΐ ΰπ' άρ. 2. πρέπΕί
να ταυτισΟή πρός τήν ΰπό μελέτην.
2 Καθέκαστα περί τοϋ συστήματος βλέπε παρα ΌίθΙΐΙ ε. α. σ. 411
ζαί τήν Ι/,εί βιβλιογραφίαν προσέτι Μί11ίη@βη. ΒγΖ3ηΙϊί16 οΙΐΙΙΓ-
οΐΐθβ ϊιι ΟοηΒΙβηΙίηορίΘ. Ι>οη(1οη 1912 σ.1 ζέ..
8 ΜίΙΙβΙ, ΑγΙ 1>γζ3η1πι σ. 147. ΌϊεΙιΙ I. ϊ. σ. 408.
137
\ χρις ήμών οιασωθεϊσα είκονογράφησις της εκκλη-
σίας έγένετο αμέσως μετά την άνέγερσιν τοϋ νεω-
τέρου τούτου τμήματος ή εάν προ αύτής ύπήρχε
άλλη παλαιοτέρα και εκείνης φθαρείσης έζωγρα-
φήθη εκ νέου ή εκκλησία, ώ: τοϋ'το είναι συνηΟέ-
στατον μάλιστα εν τω Αγίω Ορει, της νεωτέρας
δε ταύτης άπό του ΙΔ' αιώνος πιθανώς είκονογρα-
φήσεως προέρχεται το μέχρις ήμών διασωθέν τε-
μάχιον.
Συνάγοντες εν τέλει πάντα ταύτα τά ποοίσυ,ατα
άναπλάττομεν την ίστοοίαν του κτίσματος κατά
προσέγγισιν ούτω περίπου. Έχομεν εν πρώτοις εν-
δείξεις περί παλαιοτάτου ναοΰ του Ε ή Ρ αιώνος.
Μετά τοΰτον καταστοαφέντα ένοαεν το παλαιότε-
I . /.I
ρον μέρος του σημερινού ναοΰ άποτελουν μόνον το
ιερόν, ενώ δ άλλος ναός ήτο πλίνΟινος ή ξύλινος.
Ομως δεν γνωρίζομεν άν μεταξύ του παλαιοτάτου
εκείνου κτίσματος και του παλαιοτέρου μέρους τοϋ'
μέχρις ήμών διασωθέντος πρέπει νά ση μειώσω -
μεν την ύπαρξιν άλλου ναου, ούτινος ουδέν δίε-
σώΟη ίχνος.
ΤοΟ πήλινου ή ξύλινου τέλος μέρους καταστρα-
φέντος ή και καέντος, άνωκοδομήΟη τούτο εκ λίθων.
Η δε άνΟικοδάμησις εκείνη έγένετο κατά τον ΙΔ'
αιώνα περίπου, ώς εξάγεται έκ της τοιχογραφίας,
εάν, εννοείται, παραδεχΟώμεν ό'τι αύτη είναι σύγ-
χρονος της οικοδομής του τμήματος τούτου.
Τελευτώντες προστίθεμεν ότι δεν δύναται νά
θεωρηθη εντελώς άνυπόστατος ή ιδέα της υπάρ-
ξεως έκεΐ μικράς μονής, ής το ναίδιον άπετέλει
μέρος, της θέσεως άλλως τε λίαν πρόσφορου ού-
σης προς ΐδρυσιν μονής. Έκ τής παραδοχής δέ τής
υπάρξεως μικράς έκεΐ μονής Οά ήούνατο νά έξη-
γηθή και ή φροντ'ις τών επισκευών κα'ι ανεγέρσεων
του ναϊδίου μετά τόσης ζρονζίζος γενομένων.
Β'). Ναός Μεταμορφώσεως.
Παρά τούς βορείους πρόποδας τής Ακροπόλεως
και κάτα> περίπου τοΟ Ερεχθείου εύρίσκεται χαοι-
έστατος ναϊσκος έπ' ονόματι τής Μεταμορφώσεως
τοΟ Σωτήρος τιμώμενος (είκ. 8).
-12 166, 168. Επίσης ΜίΙΙβΙ Ρατοοΐνβ Ρβίίί, Κβουβϊΐ άββ
ϊηβοπρίίοιίΒ οΙΐΓβίίβηηοβ άβ ΓΛΙΙιοβ. Ρ3ΐ·Ϊ8 1904 πίν. VI
Ν» 1.
Ο ναίσκος ούτος, όστις είναι άξιοσημείωτος διά
τήν άρχιτεκτονικήν αύτοΟ, έμεινε μέχρι τούδε εν-
τελώς απαρατήρητος *. Ιίερίεργον μόνον είναι ότι 1
ο Οοαοΐα&ηά, ό'στις περιέγραψε τά έρείπια του ολίγα
βήματα απέχοντος και πολύ άπλουστέρου ναϊδίου
τοΟ Άγ. Ιωάννου, δεν ήςίωσε προσοχής τον πολύ
τελειότερον και κομψότερον να'ίσκον, ~ερί ού ποι-
ούμεθα λόγον.
Ή κάτοψις του ναου (είκ. 9) παρουσιάζει τό
γνωστόν σχήμα του σταυρού το άποτελούμενον έκ
δύο καμαρών καθέτων προς άλλήλας και διασταυ-
ρουμένων έν τω μέσω, οπού εγείρεται ό τρουλλος.
Ο ούτω έ/. τών δύο καμαρών σχηματιζόμενος
σταυρός, ού όαως τά προς άνατολάς και δυσμάς
σκέλη είναι ολίγον μεγαλείτερα, περικλείεται έντος
τετοαγώνου2. 2
ι 1
Τό σύστημα τούτο τής οίκοδομίας είναι πλαιό-
τατον, έν τή τελεία δέ αύτοΰ μορφή έμοανίζεται
κατά τον δέκατον αιώνα έν τώ έν Κωνσταντινου-
πόλει ναώ τής Παναγίας του Λιβός (Μεφα τζαμί) 3. 3
Κατά το σύστημα δέ τούτο είναι έκτισμέναι πα.σαι
σχεδόν αί έν Αθήναις και Αττική 3υζαντιναι έκ-
κλησίαι. Χαρακτηριστικον τοΰ συστήματος τού-
του είναι ότι αί οιασταυρούμεναι καμάραι ύψοΰν-
ται ύπεράνιυ τής στέγης τοΟ λοιπού ναου, ούτω
δέ περί τον τροΰλλον σχηματίζεται Ό σταυρός. Αί
κααάραι αύται στεγάζονται συνήθους οι' άα,φίκλι-
νοΰς στέγης έξωθεν, οιά τοιαύτης οέ στέγης έκα-
λύπτοντο και αί καμάραι του ύπ' ό'ψει ναοΰ.
Εξετάζοντες το έσωτερικόν του ναου (είκ. 10)
παρατηροΰμεν ότι Ό τροΰλλος στηρίζεται ύπο τεσ-
σάρων κιόνων. 1ά κιονόκρανα τών κιόνων τούτων
(είκ. 11) είναι λίαν -ερίεργα και άξιοπαρατήρητα
διά το σχήμα και τήν οιακόσμησιν αύτών. Ώς
οαίνεται' κα'ι έν τή εΐκόνι, κοσμούνται ταύτα ύπο
έντομών αί'τινες δίδουσιν εις το όλον κιονόκρανον
τήν έντύπωσιν περιστροφή;, το κάτω δέ μέρος δια-
Οέει λέσοΊος άστράγαλος. Δυστυχώς ή χ_ρονολό-
γησις τών κιονοκράνων τούτων είναι ουσκολω-
1 Λεν γινώσζιο έαν ή εκκλησία του Σωτήρος, ην ό ΜοίϊΠΤΙΒβη
(ΑΙΙΐβΠΒβ θ1ΐΠ8ΐΪ3113β. Εϊρβΐβθ 1868) σημειοΐ ΰπ' άρ. 2. πρέπΕί
να ταυτισΟή πρός τήν ΰπό μελέτην.
2 Καθέκαστα περί τοϋ συστήματος βλέπε παρα ΌίθΙΐΙ ε. α. σ. 411
ζαί τήν Ι/,εί βιβλιογραφίαν προσέτι Μί11ίη@βη. ΒγΖ3ηΙϊί16 οΙΐΙΙΓ-
οΐΐθβ ϊιι ΟοηΒΙβηΙίηορίΘ. Ι>οη(1οη 1912 σ.1 ζέ..
8 ΜίΙΙβΙ, ΑγΙ 1>γζ3η1πι σ. 147. ΌϊεΙιΙ I. ϊ. σ. 408.