DOI Artikel:
Xyngopulos, Andreas: Attikēs Byzantiakoi naoi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14277#0174
142 Αττικής Βυζαντιακοι ναοί" νπο Α. Ξυγγοπονλου.
ρών κεράμων και ές άλλων κοσμημάτων, μάλιστα
δέ έκ σειράς γωνιωδώς τεθειμένων κεράμων.1. Άλλα
και ή πλευρά αυτή κατά τά ούο άκρα παρουσιάζει
δυο λωρίδας, αίτινες είναι έκτισμέναι κατά τον
αυτόν τρόπον, καΟ' 6ν και αί δύο αύται πλευραί,
2 ανατολική και δυσμική 2.Ή διαφορά αύτη της τοι-
χοδομίας φαίνεται εκ πρώτης όψεως άληθώς πα-
ράδοξος δύναται όμως να έξηγηθή πως, εάν λά-
βωμεν ύπ οψιν το γεγονός δτι έπί της ουσμικής
πλευράς και άριστερόθεν της σημερινής εισόδου
προς το κάτω μέρος του τοίχου σώζεται τεμάχιον
κονιάματος μετά χρώματος. Το τεμάχιον τοΟτο
δύναται τις νά είπη δτι διαφωτίζει ολίγον το ζή-
τημα.
Αί πλευραί δηλαδή, έφ' ών δεν υπάρχει κερα-
μοπλαστική διακάσμησις, ήσαν φαίνεται έπενδεου-
μέναι οι επιχρίσματος ό'περ πιθανώς ήτο κεχρω-
σμένον. Άλλα παρ'ολα ταΰτα μένουσιν εισέτι ση-
μεΐά τινα προς διαλεύκανσιν, προ πάντων δέ εγεί-
ρεται ή άπορία διά τί εν μέρος μόνον του βορείου
τοίχου φέρει κεραμοπλαστικήν διακόσμησιν, εν ώ
δύο λωοίδες του αύτοΟ τοίχου και αί άλλαι πλευ-
ραί φέρουσι κονιάματα. Εις το ζήτημα τοΰτο είναι
πολύ δύσκολον νά άπαντήση τις. Μετά πάσης δέ
επιφυλάξεως προτείνομεν τήν γνώμην,ήν περ'ι του
ζητήματος τούτου έσχηματίσαμεν.
Νομίζομεν δηλαδή δτι έν χρόνοις, ους δεν είναι
εύκολον νά προσδιορίσωμεν, πάντως όμως πολύ
μεταγενεστέροις έγένετο εύρυνσις τοΟ ναου προς
τάς δύο διευθύνσεις άνατολικήν καϊ δυσμικήν.
Υποστηρίζεται δ'έ'τι μάλλον ή γνώμη ημών αύτη
έκ του γεγονότος δτι έν τώ έσωτερικώ του ναοΟ
τά τόξα τά συνδέοντα τους κίονας μετά τών πα-
ραστάδων τών δύο πλευρών άνατολικής καϊ δυ-
σμικής είναι κατά τά προς τάς παραστάδας άκρα
λίαν ακανόνιστα, αί δέ παραστάδες πολύ πλατύ-
τερα! τών τόξων και χαμηλότεραι τών κιόνων, κα-
θιστώσαι τήν δυσαναλογίαν λίαν αίσΟητήν.Βεβαίως
δεν είναι δυνατόν νά γνωρίζωμεν τους λόγους τους
προκαλέσαντας τήν τοιαύτην μετασκευήν τοΟ ναοΟ.
1 Έν τω διαγράμματι παρίσταται τό κεκοσμημένον αέρος δια πλα-
γίων γραμμών.
2 Πεοί της νοτιάς πλευράς ούδένα ποιούμεθα λο'γον καθ' όσον αύ'τη
είναι σνεδόν εντελώς κεκαλυμμένη Οπό του βράχου, έφ' ου έπερείδεται
ή έκκλησία και φυσικώς δεν ήδύνατο να φέρη κεραμοπλαστι/.α κο-
σμη'ματα.
Ισως αυτη έγένετο ένεκα κρημνίσεως τών πλευ-
ρών έκείνων, ίσως και δι άλλους λόγους. "Ινα μη
φαίνηται δέ ή άσχημία ή προερχομένη έκ της τοι-
αύτης τοιχοδομίας, Ιπέστρωσαν έξωτερικώς τους
τοίχους, οΰς έχρωμάτισαν. Άλλα δεν δυνάμεθα
νά γινώσκωμεν, άτε μή περισωθείσης ουδεμιάς
ενδείξεως, έάν καϊ ή προς ανατολάς πλευρά, το
ιερόν δηλαδή, εφερεν ομοίως επίχρισμα, φαίνε-
ται δ δμως τούτο λίαν πιθανόν/Γάτε δέ ή ίσως καϊ.
πολύ κατόπιν φαίνεται δτι έζωγραφήθη και ή ετοι-
μασία τοΰ' θρόνου ύπεράνω της προς βορράν κε-
κλεισμένης εισόδου, διότι το κονίαμα, έφ' ού είναι
έζωγραφημένη ή παράστασις, καλύπτει τά έκ κε-
ράμων παλαιά κοσμήματα. Επίσης δεν γινώσκο-
μεν έάν καϊ ή στέγη έπαθε μεταβολάς κατά τήν
έπισκευήν ταύτην. Φαίνεται δμως δτι, έάν έγένετο
μεταβολή τις, αύτη θά συνέβη κατά τά άκρα τών
καμαρών και δτι τό κέντρον του οικοδομήματος
έ'μεινεν άθικτον. Συνάγομεν δέ τούτο καϊ έκ τοΰ
γεγονότος δτι τό τύμπανον του τρούλλου φέρει επί-
σης κοσμήματα έκ κεράμων όμοια προς τά υπάρ-
χοντα έπι της βορείου πλευράς.
Ιο ζήτημα της χρονολογίας τοΰ κτίσματος είναι
λίαν δύσκολον, καθ' δ'σον μόνον έπι αρχιτεκτονικών
ένδείξεων, ελλείψει πάσης άλλης, θά στηρίξωμεν
τάς εικασίας ημών. Καϊ το μεν σχήμα τοΰ σταυ-
ροί!, καθ' δ είναι εκτισμένον τό οικοδόμημα, είναι
συνηθέστατον απαντών έν πάσαις ταΐς έποχαΐς της
βυζαντινής άρχιτεκτονικής, επομένως ούδεμίαν έ'ν-
δειξ'.ν χρονολογικήν παρέχει. Σπουδαιότατος δμως
εις τήν χρονολογίαν είναι ό τρουλλος και μάλιστα
το τύμπανον του τρούλλου. «Χαρακτηριστικον
γνώρισμα, λέγει ό Σ)ϊβ1ι1 (σελ. 4181), της εξελί-
ςεως της βυζαντινής τέχνης είναι δτι, καθ' δσον
προχωρεί τις χρονικώς, οί τροΰλλοι γίνονται στε-
νώτεροι καϊ ύψηλότεροι, φερόμενοι έπι τόξων ρα-
δινωτέρων και βασταζόμενοι υπό τυμπάνων ύψη-
λοτέρων». Τώ οντι δέ, έάν παραβάλωμεν τον
τρουλλον της ήμετέρας εκκλησίας προς τους τών
άλλων έν Αθήναις και Αττική βυζαντινών ναών,
θά παρατηρήσωμεν δτι ούτος έ'χει τό τύμπανον
πολύ λεπτότερον. Έάν δέ προσέτι παραβάλωμεν
αυτόν προς τούς τρούλλους του έν Θεσσαλονίκη.
ναοΟ τών Άγιων Αποστόλων (βλ. εικόνας τούτου
προχείρως παρά Όίθΐιΐ ε.ά. σ. 711 και 724), κτί-
ρών κεράμων και ές άλλων κοσμημάτων, μάλιστα
δέ έκ σειράς γωνιωδώς τεθειμένων κεράμων.1. Άλλα
και ή πλευρά αυτή κατά τά ούο άκρα παρουσιάζει
δυο λωρίδας, αίτινες είναι έκτισμέναι κατά τον
αυτόν τρόπον, καΟ' 6ν και αί δύο αύται πλευραί,
2 ανατολική και δυσμική 2.Ή διαφορά αύτη της τοι-
χοδομίας φαίνεται εκ πρώτης όψεως άληθώς πα-
ράδοξος δύναται όμως να έξηγηθή πως, εάν λά-
βωμεν ύπ οψιν το γεγονός δτι έπί της ουσμικής
πλευράς και άριστερόθεν της σημερινής εισόδου
προς το κάτω μέρος του τοίχου σώζεται τεμάχιον
κονιάματος μετά χρώματος. Το τεμάχιον τοΟτο
δύναται τις νά είπη δτι διαφωτίζει ολίγον το ζή-
τημα.
Αί πλευραί δηλαδή, έφ' ών δεν υπάρχει κερα-
μοπλαστική διακάσμησις, ήσαν φαίνεται έπενδεου-
μέναι οι επιχρίσματος ό'περ πιθανώς ήτο κεχρω-
σμένον. Άλλα παρ'ολα ταΰτα μένουσιν εισέτι ση-
μεΐά τινα προς διαλεύκανσιν, προ πάντων δέ εγεί-
ρεται ή άπορία διά τί εν μέρος μόνον του βορείου
τοίχου φέρει κεραμοπλαστικήν διακόσμησιν, εν ώ
δύο λωοίδες του αύτοΟ τοίχου και αί άλλαι πλευ-
ραί φέρουσι κονιάματα. Εις το ζήτημα τοΰτο είναι
πολύ δύσκολον νά άπαντήση τις. Μετά πάσης δέ
επιφυλάξεως προτείνομεν τήν γνώμην,ήν περ'ι του
ζητήματος τούτου έσχηματίσαμεν.
Νομίζομεν δηλαδή δτι έν χρόνοις, ους δεν είναι
εύκολον νά προσδιορίσωμεν, πάντως όμως πολύ
μεταγενεστέροις έγένετο εύρυνσις τοΟ ναου προς
τάς δύο διευθύνσεις άνατολικήν καϊ δυσμικήν.
Υποστηρίζεται δ'έ'τι μάλλον ή γνώμη ημών αύτη
έκ του γεγονότος δτι έν τώ έσωτερικώ του ναοΟ
τά τόξα τά συνδέοντα τους κίονας μετά τών πα-
ραστάδων τών δύο πλευρών άνατολικής καϊ δυ-
σμικής είναι κατά τά προς τάς παραστάδας άκρα
λίαν ακανόνιστα, αί δέ παραστάδες πολύ πλατύ-
τερα! τών τόξων και χαμηλότεραι τών κιόνων, κα-
θιστώσαι τήν δυσαναλογίαν λίαν αίσΟητήν.Βεβαίως
δεν είναι δυνατόν νά γνωρίζωμεν τους λόγους τους
προκαλέσαντας τήν τοιαύτην μετασκευήν τοΟ ναοΟ.
1 Έν τω διαγράμματι παρίσταται τό κεκοσμημένον αέρος δια πλα-
γίων γραμμών.
2 Πεοί της νοτιάς πλευράς ούδένα ποιούμεθα λο'γον καθ' όσον αύ'τη
είναι σνεδόν εντελώς κεκαλυμμένη Οπό του βράχου, έφ' ου έπερείδεται
ή έκκλησία και φυσικώς δεν ήδύνατο να φέρη κεραμοπλαστι/.α κο-
σμη'ματα.
Ισως αυτη έγένετο ένεκα κρημνίσεως τών πλευ-
ρών έκείνων, ίσως και δι άλλους λόγους. "Ινα μη
φαίνηται δέ ή άσχημία ή προερχομένη έκ της τοι-
αύτης τοιχοδομίας, Ιπέστρωσαν έξωτερικώς τους
τοίχους, οΰς έχρωμάτισαν. Άλλα δεν δυνάμεθα
νά γινώσκωμεν, άτε μή περισωθείσης ουδεμιάς
ενδείξεως, έάν καϊ ή προς ανατολάς πλευρά, το
ιερόν δηλαδή, εφερεν ομοίως επίχρισμα, φαίνε-
ται δ δμως τούτο λίαν πιθανόν/Γάτε δέ ή ίσως καϊ.
πολύ κατόπιν φαίνεται δτι έζωγραφήθη και ή ετοι-
μασία τοΰ' θρόνου ύπεράνω της προς βορράν κε-
κλεισμένης εισόδου, διότι το κονίαμα, έφ' ού είναι
έζωγραφημένη ή παράστασις, καλύπτει τά έκ κε-
ράμων παλαιά κοσμήματα. Επίσης δεν γινώσκο-
μεν έάν καϊ ή στέγη έπαθε μεταβολάς κατά τήν
έπισκευήν ταύτην. Φαίνεται δμως δτι, έάν έγένετο
μεταβολή τις, αύτη θά συνέβη κατά τά άκρα τών
καμαρών και δτι τό κέντρον του οικοδομήματος
έ'μεινεν άθικτον. Συνάγομεν δέ τούτο καϊ έκ τοΰ
γεγονότος δτι τό τύμπανον του τρούλλου φέρει επί-
σης κοσμήματα έκ κεράμων όμοια προς τά υπάρ-
χοντα έπι της βορείου πλευράς.
Ιο ζήτημα της χρονολογίας τοΰ κτίσματος είναι
λίαν δύσκολον, καθ' δ'σον μόνον έπι αρχιτεκτονικών
ένδείξεων, ελλείψει πάσης άλλης, θά στηρίξωμεν
τάς εικασίας ημών. Καϊ το μεν σχήμα τοΰ σταυ-
ροί!, καθ' δ είναι εκτισμένον τό οικοδόμημα, είναι
συνηθέστατον απαντών έν πάσαις ταΐς έποχαΐς της
βυζαντινής άρχιτεκτονικής, επομένως ούδεμίαν έ'ν-
δειξ'.ν χρονολογικήν παρέχει. Σπουδαιότατος δμως
εις τήν χρονολογίαν είναι ό τρουλλος και μάλιστα
το τύμπανον του τρούλλου. «Χαρακτηριστικον
γνώρισμα, λέγει ό Σ)ϊβ1ι1 (σελ. 4181), της εξελί-
ςεως της βυζαντινής τέχνης είναι δτι, καθ' δσον
προχωρεί τις χρονικώς, οί τροΰλλοι γίνονται στε-
νώτεροι καϊ ύψηλότεροι, φερόμενοι έπι τόξων ρα-
δινωτέρων και βασταζόμενοι υπό τυμπάνων ύψη-
λοτέρων». Τώ οντι δέ, έάν παραβάλωμεν τον
τρουλλον της ήμετέρας εκκλησίας προς τους τών
άλλων έν Αθήναις και Αττική βυζαντινών ναών,
θά παρατηρήσωμεν δτι ούτος έ'χει τό τύμπανον
πολύ λεπτότερον. Έάν δέ προσέτι παραβάλωμεν
αυτόν προς τούς τρούλλους του έν Θεσσαλονίκη.
ναοΟ τών Άγιων Αποστόλων (βλ. εικόνας τούτου
προχείρως παρά Όίθΐιΐ ε.ά. σ. 711 και 724), κτί-