DOI Artikel:
Karapanos, Kōnstantinos: O naos tou Apollōnos Yperteleatou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13162#0132
201
ο ναος τοτ απολλωνος υπερτελεατοτ
202
δυνάμεθα νά παραδεχθώμεν, δτι ή πόλις τών Έπι-
δαυρίων ήΟελεν εκλέξει δια νά στήση τό ψήφισμα
τοΰτο ναόν τοΟ Απόλλωνος, κείμενον μακράν αύ-
τής,καί τοΟ οποίου τήν υπαρξιν ουδείς αρχαίος συγ-
γραφεύς μνημονεύει, ένώ δ ύπό τοΟ Παυσανίου
αναφερόμενος ήτο βεβαίως ού μόνον ό έν τί) χώρα
ταύτη γνωστότερος και επισημότερος ναός του Θεο0
τούτου, ά7^λά και ό πλησιέστερον αύτής κείμενος.
Άλλα ποία ή έννοια της λέξεως 'ΤπερτεΛεατον,
και ποία ή χρήσις των εύρεΟεισών ενεπίγραφων
χάλκινων ταινιών ;
Τό πρώτον ζήτημα είναι καθαρώς φιλολογικόν
και ελπίζω, δτι άρμοδιώτερός τις έμοϋ θά θελήση
νά μας δώση έξήγησίν τινα πλήρη. Νομίζω δμως
ό'τι δύναται νά ύπαρξη συγγένειά τις μεταξύ της
λέξεως Τπερτελεάτης και τών ρημάτων άτατεΐ-
Λειν, ύπερτέΙΛευν. "Αν δέ παραδεχθώμεν δτι τό
Τπερτε7νεάτης παράγεται έκ τοΟ ύπερτέλλω, τότε
δ Απόλλων Τπερτελεάτης ήθελεν είσθαι ή προσω-
ποποίησις του ύτΐερτέΐΐοντοο. ΗΜου, του άνελΟόν-
τος δηλαδή άνω της γεννήσεως και της ανατολής
αύτοΰ, τοΟ διαλύσαντος ήδη τάς αναθυμιάσεις της
πρωίας και θερμαίνοντος τήν γήν δι' δλης της δυ-
νάμεως τών άκτίνων αύτοθ(Ι). Τοιαύτη δέ τις έν-
νοια της λέξεως 'ϊπερτελεάτης έ'δωκεν ί'σως άφορ-
μήν και εις τον σ/ηματισμόν τοΟ σωματείου τών πυ-
ροφόρων, τών οποίων έργον ήτο βεβαίως ή διατή-
ρησις του πυρός του παριστώντος τήν θερμότητα
τοΟ υπερτέλλοντος ήλίου και του χρησιμεύοντος εις
τήν λατρείαν τοΟ Ύπερτελεάτου Απόλλωνος.
Εις τό δεύτερον ζήτημα ό κ. Κουμανούδης άπαντα
δτι : «"Ισως έποιοΟντό ποτε αί ταινίαι αύται χάριν
χρονολογικοί) ορισμού της διαδοχής τών έν τω ναψ
ίερατευόντων, έφ' ω και εις τι μέροςτοΟ ναοΟ προση-
(1) Γνωστόν εϊνε άλλως οτι αί πλεΐσται ιδιότητες τοΰ Απόλλωνος
εν τε τη λατρεία και έν τω μύθω εξηγούνται έκ της θεωρία;, ό'τι ό θεός
ούτος έσήμαινεν αρχικώς τό φως και τόν η.Ιιον (πρβλ. και ΚοδοΙίΟΙ'
ΑρυΙΙυα κα'ι Μδ,Γδ). Αυτή 3έ ή αρχική σημασία τοΰ θεού Άπο'λλωνος
καταφαίνεται σαφέστατα ε'ι'ς τινα επίθετα τοΰ Οεοΰ, τά όποια είναι ετυ-
μολογικώς λίαν εϋκατάληπτα και χαρακτηρίζουσιν αυτόν ώς τόν φω-
τειτότ, τόν φωτεγεγη ή τόν Χίχατίοντα. Τά γνωστότερα τών επιθέτων
τούτων είναι Λύκειος, Λύκιος, Λνχηγενης (Ίλ. 8, 101, 119) ανα-
γόμενα καθόλου εις τήν ρι'ζαν /Ιυ;* = φέγγειν (ΟυίΊίϋδ, ΟγΓΙΙΙηΙζ. α.
§Γ. ΕφΙΠ·5 160 εξ.), και Φοίβος ούτινος ρίζα θεωρείται φαΡ = φαί-
νεσΟαι, φέγγειν (Οαιίϊυβ αυτόθι 276).
λοΟντο μετά τόν θάνατον ή τήν άλλως άποχώρη-
σιν εκείνων, οίτινες ζώντες τάς περιέδενον περί τήν
κεφαλήν έν ταϊς ίερουργίαις.» Αντί της γνώμης
ταύτης τοΟ κ. Κουμανούδη νομίζω προτιμοτέραν
τήν έξήγησίν δτι εκάστη τών ταινιών τούτων ήτο
καθηλωμένη επί τοΟ τοίχου εις τά μέρος, δπου δ
έν αύτψ άναφερόμενος ιερεύς ή πυροφόρος έναπέ-
θετε τά εις αύτόν ανήκοντα άντικείμενα, ή δπου
ούτος Γστατο ■ κατά τήν τέλεσιν τών ύπό της λα-
τρείας τοΰ Ύπερτελεάτου Απόλλωνος κεκανονι-
σμένων ιερουργιών. Ή ύπόθεσις αύτη δικαιολογεΓ-
ται, νομίζω, και έκ τοΟ σχήματος έν γένει τών ται-
νιών τούτων, αί'τινες εΐσίν έλάσματα έπιμήκη πε-
ρατούμενα εις δύο μικράς όπάς χρησιμευούσας εις
τήν δι ήλων προσάρτησιν αύτών επί τών τοί/ων.
Η ποικιλία άφ' ενός τοΟ κόσμου τών ταινιών τού-
των, ων τίνες μεν έ'χουσι καθ' δλον το μήκος τών
χειλέων, ή και έν τω μέσω , γραμμάς έξ άνα-
γλύπτων στιγμών περικλειούσας τήν έπιγραφήν,
άλλαι δέ παριστώσιν εις τά άκρα δι'ομοίων στιγ-
μών σχήματα γεωμετρικά, ή άνθη, και άλλαι ού-
δένα φέρουσι τοιοΟτον κόσμον, και άφ'ετέρου τό
άνόμοιον τοΟ μεγέθους και τοΟ σχήματος έκαστης
αύτών δεικνύουσιν, δτι αί έπιγραφαί αύται δεν άπε-
τέλουν τι καθιερωμένον διά τάς ιερουργίας καίέ'χον
γενικόν χαρακτήρα και σχήμα δι' δλους τους ίερεΓς
και πυρο^όρους, άλλ'ήσαν άτομικόν τι έργον έξαρ-
τώμενον έκ της γνώμης και της αρεσκείας έκείνου,
δστις δι'αύτοΟ ήθελε νά δρίση μέρος τι άνήκον εις
τήν 'ιδιαιτέραν αύτοΰ χρήσιν.
Τών έπιγραφών τούτων έκρινα χρήσιμον νά δη-
μοσιεύσω έν πανομοιοτύπω τάς άνηκούσας εις δια-
φόρους έποχάς και έκείνας, ων ή γραφή και ή δια-
κόσμησις διαφέρει τών της συλλογής της Αρχαιο-
λογικής Εταιρίας, άς έδημοσίευσεν, ώς έρρήθη, δ
κ. Κουμανούδης. Τάς δέ λοιπάς ήρκέσθην νά δη-
μοσιεύσω διά τών συνήθων έπιγραφικών στοι-
χείων.
Άνήκουσι δέ αί μεν τρεις πρώται, αί ύπ' άριθ.
1-3 εις τούς προ Εύκλείδου γρόνους, τέσσαρες
δέ, αί ύπ'άριθ. 4-7 εις τούς ελληνικούς μετ'Εύ-
κλείδην χρόνους, αί δέ λοιπαί 44, αίύπ'άριθ. 8-51
εις τούς Ρωμαϊκούς χρόνους.
ο ναος τοτ απολλωνος υπερτελεατοτ
202
δυνάμεθα νά παραδεχθώμεν, δτι ή πόλις τών Έπι-
δαυρίων ήΟελεν εκλέξει δια νά στήση τό ψήφισμα
τοΰτο ναόν τοΟ Απόλλωνος, κείμενον μακράν αύ-
τής,καί τοΟ οποίου τήν υπαρξιν ουδείς αρχαίος συγ-
γραφεύς μνημονεύει, ένώ δ ύπό τοΟ Παυσανίου
αναφερόμενος ήτο βεβαίως ού μόνον ό έν τί) χώρα
ταύτη γνωστότερος και επισημότερος ναός του Θεο0
τούτου, ά7^λά και ό πλησιέστερον αύτής κείμενος.
Άλλα ποία ή έννοια της λέξεως 'ΤπερτεΛεατον,
και ποία ή χρήσις των εύρεΟεισών ενεπίγραφων
χάλκινων ταινιών ;
Τό πρώτον ζήτημα είναι καθαρώς φιλολογικόν
και ελπίζω, δτι άρμοδιώτερός τις έμοϋ θά θελήση
νά μας δώση έξήγησίν τινα πλήρη. Νομίζω δμως
ό'τι δύναται νά ύπαρξη συγγένειά τις μεταξύ της
λέξεως Τπερτελεάτης και τών ρημάτων άτατεΐ-
Λειν, ύπερτέΙΛευν. "Αν δέ παραδεχθώμεν δτι τό
Τπερτε7νεάτης παράγεται έκ τοΟ ύπερτέλλω, τότε
δ Απόλλων Τπερτελεάτης ήθελεν είσθαι ή προσω-
ποποίησις του ύτΐερτέΐΐοντοο. ΗΜου, του άνελΟόν-
τος δηλαδή άνω της γεννήσεως και της ανατολής
αύτοΰ, τοΟ διαλύσαντος ήδη τάς αναθυμιάσεις της
πρωίας και θερμαίνοντος τήν γήν δι' δλης της δυ-
νάμεως τών άκτίνων αύτοθ(Ι). Τοιαύτη δέ τις έν-
νοια της λέξεως 'ϊπερτελεάτης έ'δωκεν ί'σως άφορ-
μήν και εις τον σ/ηματισμόν τοΟ σωματείου τών πυ-
ροφόρων, τών οποίων έργον ήτο βεβαίως ή διατή-
ρησις του πυρός του παριστώντος τήν θερμότητα
τοΟ υπερτέλλοντος ήλίου και του χρησιμεύοντος εις
τήν λατρείαν τοΟ Ύπερτελεάτου Απόλλωνος.
Εις τό δεύτερον ζήτημα ό κ. Κουμανούδης άπαντα
δτι : «"Ισως έποιοΟντό ποτε αί ταινίαι αύται χάριν
χρονολογικοί) ορισμού της διαδοχής τών έν τω ναψ
ίερατευόντων, έφ' ω και εις τι μέροςτοΟ ναοΟ προση-
(1) Γνωστόν εϊνε άλλως οτι αί πλεΐσται ιδιότητες τοΰ Απόλλωνος
εν τε τη λατρεία και έν τω μύθω εξηγούνται έκ της θεωρία;, ό'τι ό θεός
ούτος έσήμαινεν αρχικώς τό φως και τόν η.Ιιον (πρβλ. και ΚοδοΙίΟΙ'
ΑρυΙΙυα κα'ι Μδ,Γδ). Αυτή 3έ ή αρχική σημασία τοΰ θεού Άπο'λλωνος
καταφαίνεται σαφέστατα ε'ι'ς τινα επίθετα τοΰ Οεοΰ, τά όποια είναι ετυ-
μολογικώς λίαν εϋκατάληπτα και χαρακτηρίζουσιν αυτόν ώς τόν φω-
τειτότ, τόν φωτεγεγη ή τόν Χίχατίοντα. Τά γνωστότερα τών επιθέτων
τούτων είναι Λύκειος, Λύκιος, Λνχηγενης (Ίλ. 8, 101, 119) ανα-
γόμενα καθόλου εις τήν ρι'ζαν /Ιυ;* = φέγγειν (ΟυίΊίϋδ, ΟγΓΙΙΙηΙζ. α.
§Γ. ΕφΙΠ·5 160 εξ.), και Φοίβος ούτινος ρίζα θεωρείται φαΡ = φαί-
νεσΟαι, φέγγειν (Οαιίϊυβ αυτόθι 276).
λοΟντο μετά τόν θάνατον ή τήν άλλως άποχώρη-
σιν εκείνων, οίτινες ζώντες τάς περιέδενον περί τήν
κεφαλήν έν ταϊς ίερουργίαις.» Αντί της γνώμης
ταύτης τοΟ κ. Κουμανούδη νομίζω προτιμοτέραν
τήν έξήγησίν δτι εκάστη τών ταινιών τούτων ήτο
καθηλωμένη επί τοΟ τοίχου εις τά μέρος, δπου δ
έν αύτψ άναφερόμενος ιερεύς ή πυροφόρος έναπέ-
θετε τά εις αύτόν ανήκοντα άντικείμενα, ή δπου
ούτος Γστατο ■ κατά τήν τέλεσιν τών ύπό της λα-
τρείας τοΰ Ύπερτελεάτου Απόλλωνος κεκανονι-
σμένων ιερουργιών. Ή ύπόθεσις αύτη δικαιολογεΓ-
ται, νομίζω, και έκ τοΟ σχήματος έν γένει τών ται-
νιών τούτων, αί'τινες εΐσίν έλάσματα έπιμήκη πε-
ρατούμενα εις δύο μικράς όπάς χρησιμευούσας εις
τήν δι ήλων προσάρτησιν αύτών επί τών τοί/ων.
Η ποικιλία άφ' ενός τοΟ κόσμου τών ταινιών τού-
των, ων τίνες μεν έ'χουσι καθ' δλον το μήκος τών
χειλέων, ή και έν τω μέσω , γραμμάς έξ άνα-
γλύπτων στιγμών περικλειούσας τήν έπιγραφήν,
άλλαι δέ παριστώσιν εις τά άκρα δι'ομοίων στιγ-
μών σχήματα γεωμετρικά, ή άνθη, και άλλαι ού-
δένα φέρουσι τοιοΟτον κόσμον, και άφ'ετέρου τό
άνόμοιον τοΟ μεγέθους και τοΟ σχήματος έκαστης
αύτών δεικνύουσιν, δτι αί έπιγραφαί αύται δεν άπε-
τέλουν τι καθιερωμένον διά τάς ιερουργίας καίέ'χον
γενικόν χαρακτήρα και σχήμα δι' δλους τους ίερεΓς
και πυρο^όρους, άλλ'ήσαν άτομικόν τι έργον έξαρ-
τώμενον έκ της γνώμης και της αρεσκείας έκείνου,
δστις δι'αύτοΟ ήθελε νά δρίση μέρος τι άνήκον εις
τήν 'ιδιαιτέραν αύτοΰ χρήσιν.
Τών έπιγραφών τούτων έκρινα χρήσιμον νά δη-
μοσιεύσω έν πανομοιοτύπω τάς άνηκούσας εις δια-
φόρους έποχάς και έκείνας, ων ή γραφή και ή δια-
κόσμησις διαφέρει τών της συλλογής της Αρχαιο-
λογικής Εταιρίας, άς έδημοσίευσεν, ώς έρρήθη, δ
κ. Κουμανούδης. Τάς δέ λοιπάς ήρκέσθην νά δη-
μοσιεύσω διά τών συνήθων έπιγραφικών στοι-
χείων.
Άνήκουσι δέ αί μεν τρεις πρώται, αί ύπ' άριθ.
1-3 εις τούς προ Εύκλείδου γρόνους, τέσσαρες
δέ, αί ύπ'άριθ. 4-7 εις τούς ελληνικούς μετ'Εύ-
κλείδην χρόνους, αί δέ λοιπαί 44, αίύπ'άριθ. 8-51
εις τούς Ρωμαϊκούς χρόνους.