DOI article:
Philios, Demetrius: Anaglyptos epitymbios archaïkē stēlē
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14653#0033
ΑΝΑΓΛΥΠΤΟΣ ΕΠ1ΤΤΜΒ10Σ ΑΡΧΑΪΚΗ ΣΤΗΛΗ
46
Ή στήλη εχει νΟν δψος μέγιστον 1,01-1,02
Γ. Μ., πλάτος δέ κατά μεν τήν έλικα 0,72, κα-
τωτέρω δέ 0,68 και πάχος 0,10-012" όπισθεν δ^
κατά τά πλάγια και επί της άνω κυρτής επιφα-
νείας της έλικος είναι ώμαλισμένη οιά χονόροΟ
εργαλείου. Φέρει δε επί ταύτης (της άνω κυρτής
έπιφανείας) κατά το υ.έσον τοΰ πά'/ους της και εις
άπόστασιν άπό των άκρων της έλικος άριστερόθεν
μεν του θεατού" 0,10 δεξιόθεν δέ 0,0 / άνά ένα μι-
κρόν τόρμον, έν οΐς και σιδηρών έτι γόμφων σώ-
ζονται λείψανα.Το μάρμαρον είναι νησιωτικον (πι-
θανώτατα πάριον) πάντως όμως όχι πεντελικόν.
Ώς βλέπει Ό αναγνώστης και έπ'ι της εικόνος
ή στήλη δεν περιεσώθη ήμΐν ακέραια. Αποκεκρου-
μένη είναι ή προς τά δεξιά του θεατού κάτω γω-
νία μετ' αύτης δέ συναπωλέσθη και το πλείστον
τοΟ αριστερού σκέλους. Επίσης και ή προς τάρι-
στερά τοΟ ΟεατοΟ κάτω γωνία άποκεκρουμένη είναι
και αετ1 αυτής έΗέλιπε και δ δεξιός που; σχεδόν
ολόκληρος" άποκεκρουμένος δ είναι και ο δεξιός
άγκών. Άλλα και τά άνω ή στήλη δεν περιήλΟεν
ήμΐν σώα και άλύμαντος" ου μόνον άπεκρούσθη
αυτής μέρος κατά τήν άντωπήν έπιφάνειαν του τό-
ξου της έλικος και μετ' αυτής και το άνω άκρον
τοΰ κράνους, άλλά (και τοΟτο δηλουσι κατά τήν
γνώμην μου οί άνωτέρω μνημονευθέντες τόρμοι) 1
Ξενοφάντον ('Αρχ.Έφημ. Περίοδος Β', σελ. 484 και έξ.) κατά τάς
παρατηρήσεις τοΰ ννοΐΐϋΐ'5 κα! ϋΟΓρΓβΙιΙ (Παράβ. Αΐΐϊδϋΐιβ Οΐ'ΕΐΙ)-
Ι'βΙίβΓί Τόμ. 1, σελ. ο, αριθ. 5) δέν εΰρε'θσαν ένωκοδομημέναι έν τω
Θεμιστοκλείω Περιβάλω, άλλά τούτο δέν αναιρεί τήν πληροφορίαν
τοΰ Θουκυδίδου, άφοϋ ύπάρ'/ει τις και νϋν έκεϊ έν τω Θεμιστοκλείω τεί-
χει πώρινος σπόνδυλος ένωκοδομημένος, δν και ό ϋοΐ'ρίβΙΛ επιδει-
κνύει εκάστοτε. Στήλαι δέ επιτύμβιοι ΰπάρχουσιν επίσης ένωκοδομη-
μέναι έν τοις τοίχοις της πύλης τοΰ Διπύλου, έν τω μεταγενέστερο) δέ
Περιβάλω είιρε'Οη αότή αϋτη ή στήλη τοΰ Ξενοφάντον (ΑΜ. Οΐ'αΐ).
ΓΟΐίέΓδ ε. ά.) και ή στήλη τοΰ Αντιδότου (Έφημ.'Αρχ. Περ. Β',
σελ. 416) και ουδέν τό παράδοξον άφοΰ, ώς φαίνεται, ό δεύτερος
Περίβολος (ό μεταγενέστερος) αντικατέστησε τον πρώτον (τόν
Θεμιστο'κλειον) εϊ μή πανταχού, κατά τό πλείστον δμως. "Οτι δέ
και ή στήλη του "Αντίδοτου είναι αρχαιότερα τοΰ 480ου έτους π. Χ.
μαρτύριον ό χαρακτήρ της γραφής κυρίως και οχι τό τείχος τοϋ
Περιβόλου, έν ώ ε6ρέθη ένωκοδομημένη, όστις ήτο ό μεταγενέστερος
"αϊ δχι ό Θεμιστόκλειος περίβολος, δπερ ήγνο'ει ό μακαρίτης 'Ρου-
σόπουλος δταν έ'γραφεν ό'σα έγραψεν έν τη Αρχαιολογική Έφημε-
ρίδι. Νομίζω δέ δτι οί το'τε Αθηναίοι οχι τόσσν εις τήν συμβουλήν
τοϋ Θεμιστοκλέους πειΟόμενοι και αύτάς τάς στήλας τάς επιταφίους
ενοικοδδμησαν εις τό τείχος δσον εις τό δτι και αί στήλαι ήσαν
πλέον άχρηστοι υπό των πολεμίων και αύται συντριβεϊσαι.
1 Αληθώς οί τδρμοι εΐναι μικροί, άλλά πρός τί άλλο ήδύναντο νά
χρησιμεύσωσι δέν έννοώ. "Οπως στηρίζωσι τυχόν τήν στήλην έπί
τινα τοϊχον (ώς έρρήθη παρά τίνος) δέν τό πιστεύω.
και όλως έξέλιπεν έτερον τι πρόσθετον έπ'αυτής
κατά τά άνω επίθημα. Ή στήλη δηλ. δέν άπέ-
ληγεν άνω, ώς ήΟελέ τις υποθέσει μ,όνον τήν εί--
κόνα βλέπων, εις τήν έλικα έκείνην, ούό εινεν
όψιν έκ των έμπροσθεν δρωμένη Ιωνικού κιονο-
κράνου, άλλ' εις άλλο τι κόσμημα, όπερ ήν πρόσ-
θετον και έξ άλλου τεμαχίου λίθου πεποιημένον
(άνθέμιον;)1 ώστε το όλον αυτής ΰψος ήτο πολύ-
μείζον τοΟ νυν σωζομένου. Αλλά και ή δις κατά
το πλείστον άποκεκρουμένη είναι, πολλαχου δέ
άποτετριμμένη ή έπιδερμ'ις του μαρμάρου και ιδίως,
κατά τον οφθαλμόν, ώστε τά βλέφαρα νά μή δια-
κρίνωνται σαφώς καϊ τούτου ένεκα έκ πρώτης όψεως
νά νομίζη τις ό'τι κλειστός και όχι ανοικτός ό
οφθαλμός εικονίζεται. Ά ν τά χρώματα έσώζοντο
(και ουδεμία άμφιβολία δτι κα'ι ή ημετέρα στήλη
έφερε χρωματισμόν, όπου και αί όμοιαι αύτη,
κατ άκολουθίαν και έν τω οφθαλμώ) τοιαύτη τις
ήμαρτημένη περί τής του οφθαλμού άπεικονί-
σεως γνώμη δέν Οά ήτο δυνατόν νά γενννηθή ούδ'
εις τον έπιπολαιότερον παρατηρητήν Οπως νυν-
εχουσι τά πράγματα άναγκαία όντως είναι προσε-
κτικωτέρα τις τοΟ πράγματος έξέτασις (και δι αύ-
τής τής άφής άκόμη) όπως γίνη κατάδηλον ότι δ·
δφθαλμός άνοικτος εικονίζεται2. "Ιδρυτο δέ πιθα-
νώτατα ή στήλη (γομφουμένη κατά τινα τρόπον)
έπί βάθρου, έφ' οδ υπήρχε και ή έπιγραφή, άν όν-
τως και έπιγραφήν έφερεν, δ'περ δέν είναι άπίθα-
νον. ΤοΟ 6\θ\» λοιπόν μνημείου δέν περιεσώθη ήμΐν
ή μέρος μόνον, άλλά και τά τιμιώτατον, ώστε
χάριτας πρέπει νά δμολογήσωμεν τή αγαθή τύχη,
ήτις μας διέσωσεν αύτό. Χρωματισμού, ώς ήδη
έρρήθη, ίχνη δέν έσώθησαν.
Ή στήλη, ώς βλέπει ό άναγνώστης, εικονίζει
νέον (άγένειον) γυμνόν, το άττικον μόνον έπι τής
κεφαλής φέροντα κράνος άνευ παραγναθίδων και έν
1 Πιθανώτατα έπί τής κυρτής έπιφανείας τής έλικος νά ήτο πρώτον
έπιτεθειμένος τετράγωνος κανών (Γ6£1ΐ1εΐ) και έπ'αύτοΰ ύστερον τά
άνβέμιον (παράβ. ΑΙΙ. 0ΐ'3ΐπ'βΙίβΓδ τομ. 1 πίν XIII και XIV).
2 Και ή εϊκών έκ πρώτης όψεως δύναται νά παραπλανήση τόν θεα-
τήν και δμως ευθύς ώς μετά προσοχής εις αυτήν προσβλέψη δύναται
νά διακρίνη σαφώς (σαφέστερον ϊσως ή έν αυτή ταύτη τη στήλη)
τοΰ οφθαλμού το περίγραμμα ουχί πολύ διάφορον δν του τού γνωστοί»
δισκοφδρου τοϋ Διπύλου. Πλήν δέ των άνωτέρω μνημονευθεισών βλας
βών κα'ι σχάσμα τι από τής έλικος άρχδμενον και δι' δλης της κεφαλή-
καί τής δεξιάς χειρός διήκον έχει ό λίθος, ώς και ή είκών σαφώς
δεικνύει.
46
Ή στήλη εχει νΟν δψος μέγιστον 1,01-1,02
Γ. Μ., πλάτος δέ κατά μεν τήν έλικα 0,72, κα-
τωτέρω δέ 0,68 και πάχος 0,10-012" όπισθεν δ^
κατά τά πλάγια και επί της άνω κυρτής επιφα-
νείας της έλικος είναι ώμαλισμένη οιά χονόροΟ
εργαλείου. Φέρει δε επί ταύτης (της άνω κυρτής
έπιφανείας) κατά το υ.έσον τοΰ πά'/ους της και εις
άπόστασιν άπό των άκρων της έλικος άριστερόθεν
μεν του θεατού" 0,10 δεξιόθεν δέ 0,0 / άνά ένα μι-
κρόν τόρμον, έν οΐς και σιδηρών έτι γόμφων σώ-
ζονται λείψανα.Το μάρμαρον είναι νησιωτικον (πι-
θανώτατα πάριον) πάντως όμως όχι πεντελικόν.
Ώς βλέπει Ό αναγνώστης και έπ'ι της εικόνος
ή στήλη δεν περιεσώθη ήμΐν ακέραια. Αποκεκρου-
μένη είναι ή προς τά δεξιά του θεατού κάτω γω-
νία μετ' αύτης δέ συναπωλέσθη και το πλείστον
τοΟ αριστερού σκέλους. Επίσης και ή προς τάρι-
στερά τοΟ ΟεατοΟ κάτω γωνία άποκεκρουμένη είναι
και αετ1 αυτής έΗέλιπε και δ δεξιός που; σχεδόν
ολόκληρος" άποκεκρουμένος δ είναι και ο δεξιός
άγκών. Άλλα και τά άνω ή στήλη δεν περιήλΟεν
ήμΐν σώα και άλύμαντος" ου μόνον άπεκρούσθη
αυτής μέρος κατά τήν άντωπήν έπιφάνειαν του τό-
ξου της έλικος και μετ' αυτής και το άνω άκρον
τοΰ κράνους, άλλά (και τοΟτο δηλουσι κατά τήν
γνώμην μου οί άνωτέρω μνημονευθέντες τόρμοι) 1
Ξενοφάντον ('Αρχ.Έφημ. Περίοδος Β', σελ. 484 και έξ.) κατά τάς
παρατηρήσεις τοΰ ννοΐΐϋΐ'5 κα! ϋΟΓρΓβΙιΙ (Παράβ. Αΐΐϊδϋΐιβ Οΐ'ΕΐΙ)-
Ι'βΙίβΓί Τόμ. 1, σελ. ο, αριθ. 5) δέν εΰρε'θσαν ένωκοδομημέναι έν τω
Θεμιστοκλείω Περιβάλω, άλλά τούτο δέν αναιρεί τήν πληροφορίαν
τοΰ Θουκυδίδου, άφοϋ ύπάρ'/ει τις και νϋν έκεϊ έν τω Θεμιστοκλείω τεί-
χει πώρινος σπόνδυλος ένωκοδομημένος, δν και ό ϋοΐ'ρίβΙΛ επιδει-
κνύει εκάστοτε. Στήλαι δέ επιτύμβιοι ΰπάρχουσιν επίσης ένωκοδομη-
μέναι έν τοις τοίχοις της πύλης τοΰ Διπύλου, έν τω μεταγενέστερο) δέ
Περιβάλω είιρε'Οη αότή αϋτη ή στήλη τοΰ Ξενοφάντον (ΑΜ. Οΐ'αΐ).
ΓΟΐίέΓδ ε. ά.) και ή στήλη τοΰ Αντιδότου (Έφημ.'Αρχ. Περ. Β',
σελ. 416) και ουδέν τό παράδοξον άφοΰ, ώς φαίνεται, ό δεύτερος
Περίβολος (ό μεταγενέστερος) αντικατέστησε τον πρώτον (τόν
Θεμιστο'κλειον) εϊ μή πανταχού, κατά τό πλείστον δμως. "Οτι δέ
και ή στήλη του "Αντίδοτου είναι αρχαιότερα τοΰ 480ου έτους π. Χ.
μαρτύριον ό χαρακτήρ της γραφής κυρίως και οχι τό τείχος τοϋ
Περιβόλου, έν ώ ε6ρέθη ένωκοδομημένη, όστις ήτο ό μεταγενέστερος
"αϊ δχι ό Θεμιστόκλειος περίβολος, δπερ ήγνο'ει ό μακαρίτης 'Ρου-
σόπουλος δταν έ'γραφεν ό'σα έγραψεν έν τη Αρχαιολογική Έφημε-
ρίδι. Νομίζω δέ δτι οί το'τε Αθηναίοι οχι τόσσν εις τήν συμβουλήν
τοϋ Θεμιστοκλέους πειΟόμενοι και αύτάς τάς στήλας τάς επιταφίους
ενοικοδδμησαν εις τό τείχος δσον εις τό δτι και αί στήλαι ήσαν
πλέον άχρηστοι υπό των πολεμίων και αύται συντριβεϊσαι.
1 Αληθώς οί τδρμοι εΐναι μικροί, άλλά πρός τί άλλο ήδύναντο νά
χρησιμεύσωσι δέν έννοώ. "Οπως στηρίζωσι τυχόν τήν στήλην έπί
τινα τοϊχον (ώς έρρήθη παρά τίνος) δέν τό πιστεύω.
και όλως έξέλιπεν έτερον τι πρόσθετον έπ'αυτής
κατά τά άνω επίθημα. Ή στήλη δηλ. δέν άπέ-
ληγεν άνω, ώς ήΟελέ τις υποθέσει μ,όνον τήν εί--
κόνα βλέπων, εις τήν έλικα έκείνην, ούό εινεν
όψιν έκ των έμπροσθεν δρωμένη Ιωνικού κιονο-
κράνου, άλλ' εις άλλο τι κόσμημα, όπερ ήν πρόσ-
θετον και έξ άλλου τεμαχίου λίθου πεποιημένον
(άνθέμιον;)1 ώστε το όλον αυτής ΰψος ήτο πολύ-
μείζον τοΟ νυν σωζομένου. Αλλά και ή δις κατά
το πλείστον άποκεκρουμένη είναι, πολλαχου δέ
άποτετριμμένη ή έπιδερμ'ις του μαρμάρου και ιδίως,
κατά τον οφθαλμόν, ώστε τά βλέφαρα νά μή δια-
κρίνωνται σαφώς καϊ τούτου ένεκα έκ πρώτης όψεως
νά νομίζη τις ό'τι κλειστός και όχι ανοικτός ό
οφθαλμός εικονίζεται. Ά ν τά χρώματα έσώζοντο
(και ουδεμία άμφιβολία δτι κα'ι ή ημετέρα στήλη
έφερε χρωματισμόν, όπου και αί όμοιαι αύτη,
κατ άκολουθίαν και έν τω οφθαλμώ) τοιαύτη τις
ήμαρτημένη περί τής του οφθαλμού άπεικονί-
σεως γνώμη δέν Οά ήτο δυνατόν νά γενννηθή ούδ'
εις τον έπιπολαιότερον παρατηρητήν Οπως νυν-
εχουσι τά πράγματα άναγκαία όντως είναι προσε-
κτικωτέρα τις τοΟ πράγματος έξέτασις (και δι αύ-
τής τής άφής άκόμη) όπως γίνη κατάδηλον ότι δ·
δφθαλμός άνοικτος εικονίζεται2. "Ιδρυτο δέ πιθα-
νώτατα ή στήλη (γομφουμένη κατά τινα τρόπον)
έπί βάθρου, έφ' οδ υπήρχε και ή έπιγραφή, άν όν-
τως και έπιγραφήν έφερεν, δ'περ δέν είναι άπίθα-
νον. ΤοΟ 6\θ\» λοιπόν μνημείου δέν περιεσώθη ήμΐν
ή μέρος μόνον, άλλά και τά τιμιώτατον, ώστε
χάριτας πρέπει νά δμολογήσωμεν τή αγαθή τύχη,
ήτις μας διέσωσεν αύτό. Χρωματισμού, ώς ήδη
έρρήθη, ίχνη δέν έσώθησαν.
Ή στήλη, ώς βλέπει ό άναγνώστης, εικονίζει
νέον (άγένειον) γυμνόν, το άττικον μόνον έπι τής
κεφαλής φέροντα κράνος άνευ παραγναθίδων και έν
1 Πιθανώτατα έπί τής κυρτής έπιφανείας τής έλικος νά ήτο πρώτον
έπιτεθειμένος τετράγωνος κανών (Γ6£1ΐ1εΐ) και έπ'αύτοΰ ύστερον τά
άνβέμιον (παράβ. ΑΙΙ. 0ΐ'3ΐπ'βΙίβΓδ τομ. 1 πίν XIII και XIV).
2 Και ή εϊκών έκ πρώτης όψεως δύναται νά παραπλανήση τόν θεα-
τήν και δμως ευθύς ώς μετά προσοχής εις αυτήν προσβλέψη δύναται
νά διακρίνη σαφώς (σαφέστερον ϊσως ή έν αυτή ταύτη τη στήλη)
τοΰ οφθαλμού το περίγραμμα ουχί πολύ διάφορον δν του τού γνωστοί»
δισκοφδρου τοϋ Διπύλου. Πλήν δέ των άνωτέρω μνημονευθεισών βλας
βών κα'ι σχάσμα τι από τής έλικος άρχδμενον και δι' δλης της κεφαλή-
καί τής δεξιάς χειρός διήκον έχει ό λίθος, ώς και ή είκών σαφώς
δεικνύει.