DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0013
FOLIA HISTORIAE ARTIUM, T. VIII (1972)
BRONISŁAWA MALIK-GUMIŃSKA
KODEKS EMMERAMSKI
ZAGADNIENIA CZASU POWSTANIA, IKONOGRAFII I TREŚCI MINIATUR*
Przedmiotem niniejszej pracy jest iluminowany
Ewangeliarz zwany Kodeksem emmeramskim, włas-
ność Biblioteki Kapitulnej Katedry Krakowskiej
(KP 208, nr p. 70). Literatura, która wokół niego
narosła, świadczy o zainteresowaniu, jakie od dawna
wzbudza to ciekawe dzieło miniatorstwa romań-
skiego1.
Miniatury Kodeksu emmeramskiego, przedsta-
wiające głównie lokalnych świętych bawarskich,
wartości formalne części malarskiej oraz właści-
wości tekstu pozwoliły na bezsporne przypisanie
Ewangeliarza ratyzbońskiemu skryptorium. Na polu
analizy stylistycznej niewiele uwag można by do-
rzucić do wyników uzyskanych przez wybitnych
znawców romańskiego malarstwa miniaturowego
szkół południowoniemieckich: G. Swarzenskiego,
P. Buberla i E. F. Bangego, którzy przekonywająco
scharakteryzowali bawarskie środowisko artystyczne
* Praca ta pisana była pod kierunkiem Prof. Dr. L. Ka-
linowskiego, któremu za pomoc w trakcie jej pisania i życzli-
we uwagi pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować.
1 W roku 1875 na nie znany dotąd Ewangeliarz zwrócił
uwagę J. Szujski, przeglądając rękopisy Biblioteki Kapitulnej
w Krakowie. Rozpoznał w nim dzieło romańskie pochodzące
z Ratyzbony, a o odkryciu swym podał wiadomość w: Mittei-
lungen der K. K. Zentral-Kommission zur Erforschung und
Erhaltung der Kunst-und historischen Denkmale, N. F. III,
H. 3, Wien 1875, s. CXXVI. W dwa lata później ogłosił roz-
prawę będącą pierwszą monografią Kodeksu: Ewangeliarz
z XI w. Kapituły Katedralnej Krakowskiej (Sprawozdania
KHS, II, 1877, s. 73-78).
2G. Swarzenski, Denkmdler der suddeutschen Malerei
des frtihen Mittelalters Teil I: Die regensburger Buchmalerei des
z Ratyzboną na czele, a także interesujący nas Ewan-
geliarz2. Nadal natomiast pozostają aktualne za-
gadnienia związane z historyczną, ikonograficzną
i ideową interpretacją przedstawień. W przeci-
wieństwie bowiem do zgodnego rozpoznania kręgu
artystycznego i wartości stylistycznych miniatur
kodeksu, podzielone są opinie dotyczące określe-
nia przedstawionego na stronicy pierwszej monarchy,
któremu księgę dedykowano, a co za tym idzie,
także czasu powstania rękopisu. Jest to interesujące
zagadnienie z uwagi na osoby władców „sportreto-
wanych" na miniaturach Ewangeliarza oraz zawsze
kuszącą a nasuwającą się tutaj możliwość dość pre-
cyzyjnego datowania, dotąd zresztą nie określonego
definitywnie zarówno w nauce polskiej, jak i w nie-
mieckiej3. W ostatnich polskich publikacjach wy-
mieniających Kodeks emmeramski nadal jest on na-
zywany „Ewangeliarzem Henryka V" powstałym
X. und XI. Jahrhunderts. Studien zur Geschichte der deutschen
Malerei des frtihen Mittelalters, Leipzig 1901, s. 189-198. _
P. Buberl, Uber einige Werke der salzburger Buchmalerei des
XI. Jahrhunderts (Kunstgeschichtliches Jahrbuch der K. K.
Zentral-Kommission fur Erforschung und Erhaltung der
Kunst-und historischen Denkmale I, 1907, s. 29-60). _
E. F. Bange, Eine bayerische Malerschule des XI. und XII.
Jahrhunderts, Miinchen 1923, s. 106.
3 H. Janitschek, Geschichte der deutschen Malerei,
Berlin 1890, s. 89. (Krótka wzmianka o Ewangeliarzu nazwa-
nym „Kodeksem Henryka IV" oparta jest, jak podaje autor,
na wynikach badań nieżyjącego już wtedy Alberta Woltmanna,
który w r. 1877 wraz z Karlem Riegerem został wysłany do
Krakowa przez Centralną Komisję w Wiedniu celem zbadania
odkrytego przez Szujskiego Ewangeliarza. W związku ze śmier-
5
BRONISŁAWA MALIK-GUMIŃSKA
KODEKS EMMERAMSKI
ZAGADNIENIA CZASU POWSTANIA, IKONOGRAFII I TREŚCI MINIATUR*
Przedmiotem niniejszej pracy jest iluminowany
Ewangeliarz zwany Kodeksem emmeramskim, włas-
ność Biblioteki Kapitulnej Katedry Krakowskiej
(KP 208, nr p. 70). Literatura, która wokół niego
narosła, świadczy o zainteresowaniu, jakie od dawna
wzbudza to ciekawe dzieło miniatorstwa romań-
skiego1.
Miniatury Kodeksu emmeramskiego, przedsta-
wiające głównie lokalnych świętych bawarskich,
wartości formalne części malarskiej oraz właści-
wości tekstu pozwoliły na bezsporne przypisanie
Ewangeliarza ratyzbońskiemu skryptorium. Na polu
analizy stylistycznej niewiele uwag można by do-
rzucić do wyników uzyskanych przez wybitnych
znawców romańskiego malarstwa miniaturowego
szkół południowoniemieckich: G. Swarzenskiego,
P. Buberla i E. F. Bangego, którzy przekonywająco
scharakteryzowali bawarskie środowisko artystyczne
* Praca ta pisana była pod kierunkiem Prof. Dr. L. Ka-
linowskiego, któremu za pomoc w trakcie jej pisania i życzli-
we uwagi pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować.
1 W roku 1875 na nie znany dotąd Ewangeliarz zwrócił
uwagę J. Szujski, przeglądając rękopisy Biblioteki Kapitulnej
w Krakowie. Rozpoznał w nim dzieło romańskie pochodzące
z Ratyzbony, a o odkryciu swym podał wiadomość w: Mittei-
lungen der K. K. Zentral-Kommission zur Erforschung und
Erhaltung der Kunst-und historischen Denkmale, N. F. III,
H. 3, Wien 1875, s. CXXVI. W dwa lata później ogłosił roz-
prawę będącą pierwszą monografią Kodeksu: Ewangeliarz
z XI w. Kapituły Katedralnej Krakowskiej (Sprawozdania
KHS, II, 1877, s. 73-78).
2G. Swarzenski, Denkmdler der suddeutschen Malerei
des frtihen Mittelalters Teil I: Die regensburger Buchmalerei des
z Ratyzboną na czele, a także interesujący nas Ewan-
geliarz2. Nadal natomiast pozostają aktualne za-
gadnienia związane z historyczną, ikonograficzną
i ideową interpretacją przedstawień. W przeci-
wieństwie bowiem do zgodnego rozpoznania kręgu
artystycznego i wartości stylistycznych miniatur
kodeksu, podzielone są opinie dotyczące określe-
nia przedstawionego na stronicy pierwszej monarchy,
któremu księgę dedykowano, a co za tym idzie,
także czasu powstania rękopisu. Jest to interesujące
zagadnienie z uwagi na osoby władców „sportreto-
wanych" na miniaturach Ewangeliarza oraz zawsze
kuszącą a nasuwającą się tutaj możliwość dość pre-
cyzyjnego datowania, dotąd zresztą nie określonego
definitywnie zarówno w nauce polskiej, jak i w nie-
mieckiej3. W ostatnich polskich publikacjach wy-
mieniających Kodeks emmeramski nadal jest on na-
zywany „Ewangeliarzem Henryka V" powstałym
X. und XI. Jahrhunderts. Studien zur Geschichte der deutschen
Malerei des frtihen Mittelalters, Leipzig 1901, s. 189-198. _
P. Buberl, Uber einige Werke der salzburger Buchmalerei des
XI. Jahrhunderts (Kunstgeschichtliches Jahrbuch der K. K.
Zentral-Kommission fur Erforschung und Erhaltung der
Kunst-und historischen Denkmale I, 1907, s. 29-60). _
E. F. Bange, Eine bayerische Malerschule des XI. und XII.
Jahrhunderts, Miinchen 1923, s. 106.
3 H. Janitschek, Geschichte der deutschen Malerei,
Berlin 1890, s. 89. (Krótka wzmianka o Ewangeliarzu nazwa-
nym „Kodeksem Henryka IV" oparta jest, jak podaje autor,
na wynikach badań nieżyjącego już wtedy Alberta Woltmanna,
który w r. 1877 wraz z Karlem Riegerem został wysłany do
Krakowa przez Centralną Komisję w Wiedniu celem zbadania
odkrytego przez Szujskiego Ewangeliarza. W związku ze śmier-
5