Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (8.1972)

FOLIA HISTORIAE ARTIUM, T. VIII (1972)

JERZY GADOMSKI

PÓŹNOROMAŃSKA DEKORACJA MALARSKA W REFEKTARZU KLASZTORU

CYSTERSÓW W WĄCHOCKU

Pamięci Profesora Józefa E. Dutkiewicza

W roku 1967 w późnoromańskim refektarzu
w klasztorze Cystersów w Wąchocku przeprowa-
dzono stratygraficzne badania ścian i sklepień;
w pasowych odkrywkach ukazały się fragmenty
pierwotnej, malarskiej dekoracji wnętrza. W latach
następnych odsłonięto w całości malowidła i poddano
je zabiegom konserwatorskim. Prace te ukończono
w jesieni 1969 roku1.

Odkryte malowidła, głównie geometryczne i częś-
ciowo roślinne, proste i surowe w wyrazie, nie
należą do wybitnych dzieł sztuki. cysterskiej, sta-
nowią jednak dość rzadki u nas zabytek malarstwa
uprawianego w XIII wieku przez artystów tego
zakonu, cenny również dlatego, że jego stan zacho-
wania pozwala na odczytanie układu dekoracyjnego
w całym wnętrzu. Malowidła w Wąchocku zaliczają
się do ostatnich przejawów działalności artystycznej
wczesnych warsztatów cysterskich w Małopolsce,
działalności stylistycznie związanej z epoką romańską,
ideowo zaś po części ukształtowanej jeszcze według
zasad, jakie stworzył i narzucił zakonowi opat
klasztoru w Clairvaux, św. Bernard. W prostocie
dekoracji wąchockiej ujawnia się program artysty-

czny zakonu z Citeaux; stanowi ona wartościowy
dokument, ukazujący jak w owych czasach teoria
estetyczna wpływała na kształt dzieła sztuki i jak
równocześnie praktyka artystyczna zaczynała się
wyłamywać z ram teorii.

1

Sala jadalna trzynastowiecznego klasztoru w Wą-
chocku, wzniesiona na planie prostokąta o wymia-
rach wewnętrznych 7,85x15,40 m, przylega krót-
szym bokiem do południowego skrzydła krużgan-
ków. Wydłużoną przestrzeń o rzucie zbliżonym do
dwóch zestawionych obok siebie kwadratów roz-
członkowano na trzy przęsła, wyodrębnione w partii
sklepień, oddzielone gurtami o łuku lekko zaostrzo-
nym. Krzyżowo-żebrowe sklepienia podtrzymywane
są przez osiem wsporników: cztery przyścienne
i cztery narożne. Trzy zworniki osadzono w skle-
pieniu na wysokości około 6,40 m od poziomu
pierwotnej posadzki.

Refektarz łączy się z krużgankiem za pośred-
nictwem otworu wejściowego, umieszczonego na osi

1 Badania tynków przeprowadził autor niniejszego arty-
kułu, konserwację malowideł wykonał zespół konserwatorów
w składzie: Jerzy Gadomski, Tadeusz i Zofia Knausowie.

Sprawozdania oraz dokumentacja badań i konserwacji znaj-
dują się w aktach inicjatora i zleceniodawcy tych prac, wo-
jewódzkiego konserwatora zabytków w Kielcach.

43