DOI article:
Przybyszewski, Bolesław: Krakowski ośrodek malarski Karpentariuszów w polowie XV wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0159
FOLIA HISTORIAE ARTIUM, T. VIII (1972)
BOLESŁAW PRZYBYSZEWSKI
KRAKOWSKI OŚRODEK MALARSKI KARPENTARIUSZÓW W POŁOWIE
XV WIEKU
Średniowieczne kościoły Małopolski, pozostające
zasadniczo w zasięgu krakowskiego ośrodka arty-
stycznego, liczyły w swych wnętrzach na przestrzeni
XV wieku setki malowanych tryptyków stojących na
ołtarzach. W tym czasie bowiem rozwija się wybitna
działalność fundatorska, dzięki której w wielu kościo-
łach widać było nierzadko dziesiątki nastaw ołta-
rzowych. Zestawiając tę obfitą produkcję artystycz-
ną, którą znamy nie tyle ze skromnej ilości zacho-
wanych zabytków, co z inwentarzy kościelnych
i licznych wzmianek źródłowych o warsztatach ma-
larskich, działających przede wszystkim na terenie
Krakowa w XV wieku — bo tu głównie koncentruje
się działalność twórcza w tej dziedzinie — mało
stosunkowo znamy nazwisk malarzy. Wprawdzie
niektóre nazwiska mogły dokumenty pominąć mil-
czeniem, ale gdy rozporządzamy aktami przyjęć
do krakowskiego prawa miejskiego i wykazami wy-
borów na starszych cechowych (od r. 1404), to
luki te nie mogą być wielkie1. Można z tego faktu
wyciągnąć wniosek, że pracownie malarskie w Kra-
kowie, w których byli zatrudnieni mistrzowie,
czeladnicy i uczniowie, odznaczały się obfitą pro-
dukcją i szybkim wykonywaniem zleceń, tak że
mimo ograniczonej liczby mogły nasycić liczne
zapotrzebowania klienteli. Oczekiwać stąd należy,
że zachowało się w puściźnie artystycznej w. XV
jeszcze wiele dzieł malarskich, które wyszły z jednego
warsztatu i które na podstawie analizy stylistycznej
i właściwości pracownianych można by połączyć
w jedną grupę.
Przez cały wiek XV krakowskie tradycje ma-
larskie utrzymuje rodzina Speckfleischów. Naj-
ważniejszym z tej familii jest Mikołaj, który działa
w Krakowie kilkanaście lat (w źródłach wypisanych
przez J. Ptaśnika występuje od r. 1404 do 1421)2.
W r. 14273 pojawił się Jerzy Speckfleisch, ale wkrótce
zniknął (1431)4. Całą prawie drugą połowę w. XV
wypełnił swą pracą malarską Stanisław Speckfleisch,
który przy końcu życia był nazywany Starym
(1450-1491)5.
Nie pomijając dużego — jak się można do-
myślać — znaczenia dla sztuki krakowskiej pierw-
szego z nich, Mikołaja Speckfleischa6, który działał
wtedy, kiedy powstał Hortus conclusus z domu
Matejki w Krakowie7, szczególną rolę należy przy-
pisać w dziejach malarstwa krakowskiego innemu
malarzowi, mianowicie Piotrowi Rambogowi, bo
można go uważać za ojca pierwszej określonej szkoły
malarstwa polskiego. Piotr Rambog ukazuje się
1 Cracovia artificum (Crac. art.) 1300-1500, wydał J. Ptaś-
nik, Kraków 1917 (Źródła do historii sztuki i cywilizacji
w Polsce, t. IV, nr 147, s. 37).
2 Tamże, oraz nr 221, s. 64.
3 Tamże, nr 258, s. 74-75.
4 Tamże, nr 275, s. 80.
5 Tamże, nr 423, s. 134; nr 1085, s. 331.
6 Tamże, nr 147, s. 37.
7 M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, nr 6, s. 294.
BOLESŁAW PRZYBYSZEWSKI
KRAKOWSKI OŚRODEK MALARSKI KARPENTARIUSZÓW W POŁOWIE
XV WIEKU
Średniowieczne kościoły Małopolski, pozostające
zasadniczo w zasięgu krakowskiego ośrodka arty-
stycznego, liczyły w swych wnętrzach na przestrzeni
XV wieku setki malowanych tryptyków stojących na
ołtarzach. W tym czasie bowiem rozwija się wybitna
działalność fundatorska, dzięki której w wielu kościo-
łach widać było nierzadko dziesiątki nastaw ołta-
rzowych. Zestawiając tę obfitą produkcję artystycz-
ną, którą znamy nie tyle ze skromnej ilości zacho-
wanych zabytków, co z inwentarzy kościelnych
i licznych wzmianek źródłowych o warsztatach ma-
larskich, działających przede wszystkim na terenie
Krakowa w XV wieku — bo tu głównie koncentruje
się działalność twórcza w tej dziedzinie — mało
stosunkowo znamy nazwisk malarzy. Wprawdzie
niektóre nazwiska mogły dokumenty pominąć mil-
czeniem, ale gdy rozporządzamy aktami przyjęć
do krakowskiego prawa miejskiego i wykazami wy-
borów na starszych cechowych (od r. 1404), to
luki te nie mogą być wielkie1. Można z tego faktu
wyciągnąć wniosek, że pracownie malarskie w Kra-
kowie, w których byli zatrudnieni mistrzowie,
czeladnicy i uczniowie, odznaczały się obfitą pro-
dukcją i szybkim wykonywaniem zleceń, tak że
mimo ograniczonej liczby mogły nasycić liczne
zapotrzebowania klienteli. Oczekiwać stąd należy,
że zachowało się w puściźnie artystycznej w. XV
jeszcze wiele dzieł malarskich, które wyszły z jednego
warsztatu i które na podstawie analizy stylistycznej
i właściwości pracownianych można by połączyć
w jedną grupę.
Przez cały wiek XV krakowskie tradycje ma-
larskie utrzymuje rodzina Speckfleischów. Naj-
ważniejszym z tej familii jest Mikołaj, który działa
w Krakowie kilkanaście lat (w źródłach wypisanych
przez J. Ptaśnika występuje od r. 1404 do 1421)2.
W r. 14273 pojawił się Jerzy Speckfleisch, ale wkrótce
zniknął (1431)4. Całą prawie drugą połowę w. XV
wypełnił swą pracą malarską Stanisław Speckfleisch,
który przy końcu życia był nazywany Starym
(1450-1491)5.
Nie pomijając dużego — jak się można do-
myślać — znaczenia dla sztuki krakowskiej pierw-
szego z nich, Mikołaja Speckfleischa6, który działał
wtedy, kiedy powstał Hortus conclusus z domu
Matejki w Krakowie7, szczególną rolę należy przy-
pisać w dziejach malarstwa krakowskiego innemu
malarzowi, mianowicie Piotrowi Rambogowi, bo
można go uważać za ojca pierwszej określonej szkoły
malarstwa polskiego. Piotr Rambog ukazuje się
1 Cracovia artificum (Crac. art.) 1300-1500, wydał J. Ptaś-
nik, Kraków 1917 (Źródła do historii sztuki i cywilizacji
w Polsce, t. IV, nr 147, s. 37).
2 Tamże, oraz nr 221, s. 64.
3 Tamże, nr 258, s. 74-75.
4 Tamże, nr 275, s. 80.
5 Tamże, nr 423, s. 134; nr 1085, s. 331.
6 Tamże, nr 147, s. 37.
7 M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, nr 6, s. 294.