DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0022
przez Thausinga i Riegera. Chodzi mianowicie o to,
czy wszyscy monarchowie przedstawieni zostali za
życia, czy dwóch spośród nich już zmarło, i dalej,
czy jest możliwe przedstawienie obok siebie postaci
żywych i zmarłych? Kwestię tę trudno rozwiązać
jednoznacznie. Schramm, który również zwrócił
uwagę na ten problem, nie zgadza się z cytowanym
już poglądem Thausinga i Riegera, a jako przykład
świadczący o fałszywości ich opinii przytacza Ewan-
geliom z St. Chapelle31. Zachowało się wiele „portre-
tów" władców z X, XI, XII stulecia, lecz najlicz-
niejsze wśród nich wizerunki pojedynczych osób
nie nasuwają wątpliwości tego typu, podobnie jak
nie budzą zastrzeżeń wyobrażenia genealogiczne,
gdzie zestawienie zmarłych przodków z żyjącym
spadkobiercą tytułu jest naturalne. Reprezentacyj-
nego obrazu w Kodeksie emmeramskim nie można
wprawdzie do nich zaliczyć, niemniej wydaje się,
że przy wszelkiego rodzaju przedstawieniach uwzglę-
dniających więcej riiż jedną osobę, nie przestrzegano
zasady zestawiania ze sobą osób tylko żywych lub
tylko zmarłych. Do takiego zresztą wniosku pro-
wadzi także analiza interesującej w tym wypadku
miniatury w naszym Kodeksie. Niezależnie bowiem
od tego, czy przyjmiemy, że wszyscy występujący
na niej władcy przedstawieni zostali za życia, czy
też są wśród nich także nieżyjący, nie możemy
pominąć faktu, że zestawiono ich z nieżyjącymi już
opatami (najstarszy z nich zmarł blisko 100 lat
wcześniej). Dopuszczalne są więc rozmaite ujęcia
i tylko interpretacja historyczna — jeśli jest możli-
wa — pozwala na ustalenie powyższych faktów,
oczywiście tylko dla jednego, konkretnego obiektu.
A ta właśnie, tudzież zestawienie z — późniejszą
wprawdzie, ale podobną w typie i ujętą w zbliżony,
trójarkadowy schemat kompozycyjny — miniaturą
8. Henryk V, Kodeks emmeramski, pag. 1, fragment
(fot. St. Kolowca).
przedstawiającą żywych: Fryderyka I Barbarossę
z synami, pozwala zaryzykować stwierdzenie, że
i w Ewangeliarzu emmeramskim na pag. 3 przedsta-
wiono władców za życia32.
Thausing i Rieger, autorzy cytowanej już hipo-
tezy, uznawszy, że zestawienie żywych ze zmarłymi
31 Tamże, s. 197, ryc. 82. Chodzi o Ewangeliarz Henryka II
(Paris, Bibliotheąue Nationale, Cod. lat. 8851, fol. 16), prawdo-
podobnie dzieło Mistrza Registrum Gregorii, w którym na
karcie tytułowej Ewangelii św. Mateusza zostali przedstawieni,
jak mówią inskrypcje: „Otto imperator augustus romanorum",
„Otto iunior imperator augustus", „Heinricus rex Francorum",
„Heinricus rex Francorum" (według Schramma są to: Henryk I,
Otton I i II, Henryk II, według Goldschmidta natomiast:
Henryk I dwukrotnie, Otton I i II). Wizerunki władców,
ujęte w medaliony wpisane w kwadraty i wkomponowane
w bordiurę, zostały ujęte jako profilowe, identyczne popiersia,
przypominające gemmy rzymskich augustów z laurowymi
wieńcami wokół skroni. Nie mają więc nic wspólnego z intere-
sującym nas przedstawieniem władców, które stanowi próbę,
bardzo uogólnionego oczywiście, ujęcia odpowiadającego sta-
nowi rzeczywistemu. Wyobraża ono członków najbliższej ro-
dziny a nie dynastii, jak na wskazanym przez Schramma
obrazie a także na analogicznej miniaturze w trewirskim (lub
kolońskim) Ewangeliarzu z około r. 1000. (Manchester, Ryłands
Library, Cod. 98, fol. 16) i na obrazach genealogicznych. Por.
A. Goldschmidt, Die deutsche Buckmalerei, Bd. II, Die
ottonische Malerei, Miinchen 1928, s. 32, 36.
32 Welfenchronik z Weingarten (Fulda, Landesbibliothek,
Hs. D. 11) z lat 1179-1191. Miniatura przedstawia siedzącego
na tronie Fryderyka I cesarza i stojących po bokach, z lewej
Henryka VI króla, z prawej Fryderyka I księcia Szwabii. O ich
14
czy wszyscy monarchowie przedstawieni zostali za
życia, czy dwóch spośród nich już zmarło, i dalej,
czy jest możliwe przedstawienie obok siebie postaci
żywych i zmarłych? Kwestię tę trudno rozwiązać
jednoznacznie. Schramm, który również zwrócił
uwagę na ten problem, nie zgadza się z cytowanym
już poglądem Thausinga i Riegera, a jako przykład
świadczący o fałszywości ich opinii przytacza Ewan-
geliom z St. Chapelle31. Zachowało się wiele „portre-
tów" władców z X, XI, XII stulecia, lecz najlicz-
niejsze wśród nich wizerunki pojedynczych osób
nie nasuwają wątpliwości tego typu, podobnie jak
nie budzą zastrzeżeń wyobrażenia genealogiczne,
gdzie zestawienie zmarłych przodków z żyjącym
spadkobiercą tytułu jest naturalne. Reprezentacyj-
nego obrazu w Kodeksie emmeramskim nie można
wprawdzie do nich zaliczyć, niemniej wydaje się,
że przy wszelkiego rodzaju przedstawieniach uwzglę-
dniających więcej riiż jedną osobę, nie przestrzegano
zasady zestawiania ze sobą osób tylko żywych lub
tylko zmarłych. Do takiego zresztą wniosku pro-
wadzi także analiza interesującej w tym wypadku
miniatury w naszym Kodeksie. Niezależnie bowiem
od tego, czy przyjmiemy, że wszyscy występujący
na niej władcy przedstawieni zostali za życia, czy
też są wśród nich także nieżyjący, nie możemy
pominąć faktu, że zestawiono ich z nieżyjącymi już
opatami (najstarszy z nich zmarł blisko 100 lat
wcześniej). Dopuszczalne są więc rozmaite ujęcia
i tylko interpretacja historyczna — jeśli jest możli-
wa — pozwala na ustalenie powyższych faktów,
oczywiście tylko dla jednego, konkretnego obiektu.
A ta właśnie, tudzież zestawienie z — późniejszą
wprawdzie, ale podobną w typie i ujętą w zbliżony,
trójarkadowy schemat kompozycyjny — miniaturą
8. Henryk V, Kodeks emmeramski, pag. 1, fragment
(fot. St. Kolowca).
przedstawiającą żywych: Fryderyka I Barbarossę
z synami, pozwala zaryzykować stwierdzenie, że
i w Ewangeliarzu emmeramskim na pag. 3 przedsta-
wiono władców za życia32.
Thausing i Rieger, autorzy cytowanej już hipo-
tezy, uznawszy, że zestawienie żywych ze zmarłymi
31 Tamże, s. 197, ryc. 82. Chodzi o Ewangeliarz Henryka II
(Paris, Bibliotheąue Nationale, Cod. lat. 8851, fol. 16), prawdo-
podobnie dzieło Mistrza Registrum Gregorii, w którym na
karcie tytułowej Ewangelii św. Mateusza zostali przedstawieni,
jak mówią inskrypcje: „Otto imperator augustus romanorum",
„Otto iunior imperator augustus", „Heinricus rex Francorum",
„Heinricus rex Francorum" (według Schramma są to: Henryk I,
Otton I i II, Henryk II, według Goldschmidta natomiast:
Henryk I dwukrotnie, Otton I i II). Wizerunki władców,
ujęte w medaliony wpisane w kwadraty i wkomponowane
w bordiurę, zostały ujęte jako profilowe, identyczne popiersia,
przypominające gemmy rzymskich augustów z laurowymi
wieńcami wokół skroni. Nie mają więc nic wspólnego z intere-
sującym nas przedstawieniem władców, które stanowi próbę,
bardzo uogólnionego oczywiście, ujęcia odpowiadającego sta-
nowi rzeczywistemu. Wyobraża ono członków najbliższej ro-
dziny a nie dynastii, jak na wskazanym przez Schramma
obrazie a także na analogicznej miniaturze w trewirskim (lub
kolońskim) Ewangeliarzu z około r. 1000. (Manchester, Ryłands
Library, Cod. 98, fol. 16) i na obrazach genealogicznych. Por.
A. Goldschmidt, Die deutsche Buckmalerei, Bd. II, Die
ottonische Malerei, Miinchen 1928, s. 32, 36.
32 Welfenchronik z Weingarten (Fulda, Landesbibliothek,
Hs. D. 11) z lat 1179-1191. Miniatura przedstawia siedzącego
na tronie Fryderyka I cesarza i stojących po bokach, z lewej
Henryka VI króla, z prawej Fryderyka I księcia Szwabii. O ich
14