DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0025
ukośne i długie, sznureczkowate (jak nazywają je
Schramm oraz Thausing i Rieger). Na maleńkiej
monecie z Goslar twarz Henryka V przypomina
tę z Kodeksu emmeramskiego na pag. 1 i 3; na obu
rysuje się ten sam sztywny wąs, a na głowie spoczywa
korona spiętrzona w trójkąt, ozdobiona wyraźnie
zaznaczonymi i zwisającymi po bokach pendilia-
mi40. W malarstwie miniaturowym trzykrotnie
przedstawia Henryka V Kronika świata Ekkeharda
z Aury. Pierwszy raz w wydaniu z r. 1106, w meda-
lionie obok brata Konrada w genealogii potomków
13. Pieczęć królewska Edwarda I (wg Schramma).
Konrada II, drugi raz w scenie przekazania mu
insygniów królewskich przez Henryka IV41 (ryc. 7),
po raz trzeci w wydaniu z lat 1113-1114, w scenie
obdarzenia go insygniami cesarskimi przez papieża
Paschalisa II w Rzymie, 15 kwietnia 1111 roku42.
Na pierwszej z wymienionych miniatur zaznaczono
na jego twarzy bardzo niewielki zarost (wąsy i broda),
którego brak na obu pozostałych wizerunkach.
Porównanie ze sobą wszystkich wymienionych po-
dobizn nasuwa przypuszczenie o powtarzaniu tego
samego typu (z małymi wyjątkami), niezależnie od
wieku wyobrażanej osoby. Nie bardzo można więc
ufać zachowanym obrazom. Pewnym jest jedynie
wniosek: gdy przedstawiano ojca i syna, podkreślano
różnicę wieku między nimi.
Zestawienie twarzy władców z miniatur Kodeksu
emmeramskiego na pierwszy rzut oka nasuwa po-
dobieństwo władcy z pag. 1 (ryc. 8) do Henryka V
na obrazie grupowym. Obaj przedstawieni zostali
jako mężczyźni w młodym wieku, ich twarze cha-
rakteryzuje bardzo krótki zarost wzdłuż szczęki,
wąskie, proste wąsy ukośnie zwisające z kącików
ust oraz krótkie włosy. Byłyby to wszystkie indy-
widualne cechy modela, które artysta umiał i chciał
przedstawić. Monarcha na miniaturze z pag. 1
ubrany jest podobnie jak władcy na pag. 3, ale jego
tunikę barwi nie cesarska purpura lecz błękit,
a karmazynowy płaszcz bardziej zbliżony jest ko-
lorem do czerwieni płaszcza Henryka V z pag. 3
niż do purpury (w odcieniu fioletowym) płaszcza
Henryka IV. Płaszcz jego jest ponadto krótszy. Skoro
nie wchodzi w rachubę osoba trzecia, tylko z Henry-
kiem V może być zidentyfikowany władca na pag. 1.
Dodatkową wskazówkę interpretacyjną dla po-
staci wyobrażonych władców stanowić mogą insyg-
nia i sposób ich przedstawienia. Do danych tych
należy jednak odnieść się z dużą rezerwą. Brak
ścisłych reguł, według których władcy dzierżą
insygnia zarówno na wizerunkach w Kodeksie
emmeramskim jak i na innych romańskich przedsta-
wieniach jest zastanawiający. Na zjawisko to zwrócił
uwagę Schramm, sygnalizując tylko na podstawie
zestawienia odpowiednich wizerunków królów i ce-
sarzy, że niewątpliwie przywiązywano wagę do
faktu, w której ręce dzierży panujący odpowiedni
znak władzy oraz że w przeciwieństwie do króla,
cesarz występuje z jabłkiem w prawej a berłem
w lewej ręce (ryc. 9, 10, 11, 12)43. Przychylenie się
do takiej interpretacji pozwoliłoby na potwierdzenie
hipotezy, że na miniaturze dedykacyjnej z pag. 1
w Kodeksie emmeramskim przedstawiono króla,
nie cesarza, a więc Henryka V. Przekazem pla-
stycznym świadczącym o słuszności takiego poglądu
wydaje się być miniatura w Kronice świata (egzem-
plarz z r. 1106), na której przedstawiono Henryka IV
10 Tamże, s. 142, 214, ryc. 118, 119 a-k. (Cambridge, Corpus Christi College, Cod. 373, fol. 83 r).
11 Egzemplarz tzw. D (por. przypis 39). Por. Schramm, o.c, s. 216, ryc. 123 b.
42 Kronika świata Ekkeharda z Aury, egzemplarz tzw. C 43 Jednym z przykładów cytowanych przez Schramma jest
? — Folia JJistoriae Artium, t. VIII 17
Schramm oraz Thausing i Rieger). Na maleńkiej
monecie z Goslar twarz Henryka V przypomina
tę z Kodeksu emmeramskiego na pag. 1 i 3; na obu
rysuje się ten sam sztywny wąs, a na głowie spoczywa
korona spiętrzona w trójkąt, ozdobiona wyraźnie
zaznaczonymi i zwisającymi po bokach pendilia-
mi40. W malarstwie miniaturowym trzykrotnie
przedstawia Henryka V Kronika świata Ekkeharda
z Aury. Pierwszy raz w wydaniu z r. 1106, w meda-
lionie obok brata Konrada w genealogii potomków
13. Pieczęć królewska Edwarda I (wg Schramma).
Konrada II, drugi raz w scenie przekazania mu
insygniów królewskich przez Henryka IV41 (ryc. 7),
po raz trzeci w wydaniu z lat 1113-1114, w scenie
obdarzenia go insygniami cesarskimi przez papieża
Paschalisa II w Rzymie, 15 kwietnia 1111 roku42.
Na pierwszej z wymienionych miniatur zaznaczono
na jego twarzy bardzo niewielki zarost (wąsy i broda),
którego brak na obu pozostałych wizerunkach.
Porównanie ze sobą wszystkich wymienionych po-
dobizn nasuwa przypuszczenie o powtarzaniu tego
samego typu (z małymi wyjątkami), niezależnie od
wieku wyobrażanej osoby. Nie bardzo można więc
ufać zachowanym obrazom. Pewnym jest jedynie
wniosek: gdy przedstawiano ojca i syna, podkreślano
różnicę wieku między nimi.
Zestawienie twarzy władców z miniatur Kodeksu
emmeramskiego na pierwszy rzut oka nasuwa po-
dobieństwo władcy z pag. 1 (ryc. 8) do Henryka V
na obrazie grupowym. Obaj przedstawieni zostali
jako mężczyźni w młodym wieku, ich twarze cha-
rakteryzuje bardzo krótki zarost wzdłuż szczęki,
wąskie, proste wąsy ukośnie zwisające z kącików
ust oraz krótkie włosy. Byłyby to wszystkie indy-
widualne cechy modela, które artysta umiał i chciał
przedstawić. Monarcha na miniaturze z pag. 1
ubrany jest podobnie jak władcy na pag. 3, ale jego
tunikę barwi nie cesarska purpura lecz błękit,
a karmazynowy płaszcz bardziej zbliżony jest ko-
lorem do czerwieni płaszcza Henryka V z pag. 3
niż do purpury (w odcieniu fioletowym) płaszcza
Henryka IV. Płaszcz jego jest ponadto krótszy. Skoro
nie wchodzi w rachubę osoba trzecia, tylko z Henry-
kiem V może być zidentyfikowany władca na pag. 1.
Dodatkową wskazówkę interpretacyjną dla po-
staci wyobrażonych władców stanowić mogą insyg-
nia i sposób ich przedstawienia. Do danych tych
należy jednak odnieść się z dużą rezerwą. Brak
ścisłych reguł, według których władcy dzierżą
insygnia zarówno na wizerunkach w Kodeksie
emmeramskim jak i na innych romańskich przedsta-
wieniach jest zastanawiający. Na zjawisko to zwrócił
uwagę Schramm, sygnalizując tylko na podstawie
zestawienia odpowiednich wizerunków królów i ce-
sarzy, że niewątpliwie przywiązywano wagę do
faktu, w której ręce dzierży panujący odpowiedni
znak władzy oraz że w przeciwieństwie do króla,
cesarz występuje z jabłkiem w prawej a berłem
w lewej ręce (ryc. 9, 10, 11, 12)43. Przychylenie się
do takiej interpretacji pozwoliłoby na potwierdzenie
hipotezy, że na miniaturze dedykacyjnej z pag. 1
w Kodeksie emmeramskim przedstawiono króla,
nie cesarza, a więc Henryka V. Przekazem pla-
stycznym świadczącym o słuszności takiego poglądu
wydaje się być miniatura w Kronice świata (egzem-
plarz z r. 1106), na której przedstawiono Henryka IV
10 Tamże, s. 142, 214, ryc. 118, 119 a-k. (Cambridge, Corpus Christi College, Cod. 373, fol. 83 r).
11 Egzemplarz tzw. D (por. przypis 39). Por. Schramm, o.c, s. 216, ryc. 123 b.
42 Kronika świata Ekkeharda z Aury, egzemplarz tzw. C 43 Jednym z przykładów cytowanych przez Schramma jest
? — Folia JJistoriae Artium, t. VIII 17