DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0030
władców w Ewangeliarzu emmeramskim na pag. 467,
stanowią wyraźną aluzję do hnitatio Davidi Regis,
a w kontekście historycznym towarzyszącym rządom
obu Henryków decydują o jednoznacznej wymowie
politycznej tych przedstawień: przekonaniu o wyż-
szości władcy cesarstwa rzymskiego nad papies-
twem.
I tak jak Dawid — biblijny przodek władców
imperium christianum — na wspomnianej miniaturze
a także na wizerunku w belgijskc-francuskim Psałte-
rzu z 2. połowy w. XI68, dzierżą insygnia przedsta-
wieni w Kodeksie emmeramskim: Henryk IV, Hen-
ryk V i Konrad, którzy ukazują je w geście przypo-
minającym starochrześcijańskie ułożenie rąk oranta.
Taki układ rąk, obok sięgającego antycznej tradycji
swobodnego sposobu trzymania insygniów w rękach
wspartych na kolanach, często występuje na wize-
runkach władców chrześcijańskiego Zachodu, zwłasz-
cza na przedstawieniach pieczętnych, głównie z epoki
salickiej69. Twórca pierwszej, a w pewnym sensie
także ostatnio omawianej miniatury w Ewangeliarzu
emmeramskim wzorował się zarówno na przedstawie-
niu Dawida, typu reprezentowanego przez miniaturę
w Psałterzu z Verden, jak i na pieczęciach. Przejął
z nich ściśle frontalny i symetryczny układ postaci
władcy trzymającego w rozłożonych rękach berło
i jabłko (rys. 9, 10, 11, 12). Wprowadził jednak
zmiany, wskazujące na sięganie do wzorów w mi-
niatorstwie. Ciężki skrzyniowy tron znany z pie-
częci, ale także z miniatur, zastąpił przysługującym
z 2. ćwierci w. VIII. Na fol. 1 znajdują się dwa — podobne
jak w poprzednim rękopisie — wizerunki Dawida i Karola
Wielkiego, uzupełnione następującymi inskrypcjami: „David
rex imperator augustus" i „Dawid imperator augustus". Por.
S. Beissel, Geschichte der Evangelienbucher in der ersten Hdlfte
des Mittelalters. Freiburg im Breisgau 1906, s. 193-194, re-
produkcja w: Steger, o.c, tabl. 35. — Jako przykłady naj-
wspanialszych przedstawień Dawida, wzorowanych niewątpli-
wie na reprezentacyjnych wizerunkach monarchów, można
wymienić następujące: miniaturę na fol. 5 w Modlitewniku
cesarza Lotara (London, British Museum, Additional Ma-
nuscripts, Nr 37768), dziele szkoły franko-saksońskiej z r. ok.
845 (por. Steger, o.c., tabl. 2), miniaturę na fol. 147 v. w Biblii
Karola Łysego (Roma, San Paolo fuori le Mura), dziele szkoły
(prawdopodobnie) St. Denis z lat 842-896 (por. A. Boeckler,
Abendldndische Miniaturen bis zum Ausgang der romanischen
Zeit, Berlin und Leipzig 1930, s. 109. — Steger, o.c, tabl. 7),
miniaturę na pag. 2 w tzw. Psalterium aureum (St. Gallen,
Stiftsbibliothek, Cod. 22), dziele szkoły St. Gallen z r. ok. 883
(por. A. Goldschmidt, Die deutsche Buchmalerei. I: Die
karolingische Buchmalerei, Miinchen 1928, s. 56, tabl. 68 a).
16. Król Dawid, Psałterz z Verden, fol. 1 v., Tubingen, Uni-
yersitatsbibliothek, MS Theol. lat. Fol. 358 (wg Stegera).
67 Wspomniana już miniatura z Ewangeliarza bamber-
skiego (Miinchen, Staatsbibliothek, Cod. lat. 4453, Cim 58,
fol. 24 r.) przedstawia Ottona III z berłem, na szczycie którego
stoi złoty ptak określany jako orzeł. Pewne wątpliwości co do
takiego określenia nasuwa zestawienie go z zachowanym w pry-
watnej kolekcji paryskiej gołębiem, który stanowił zwieńczenie
jabłka królewskiego, tak jak to miało miejsce u władców angiel-
skich. Por. Schramm, Sphaira — Globus — Reichsapfel...,
s. 117-119, tabl. 32, ryc. 64, 65.
68 Psałterz z klasztoru St. Vincent w Soignies (Leipzig,
Universitatsbibliothek, Cod. Nr 774, fol. 30 v.). Por. A. Boeck-
ler, Abendldndische Miniaturen bis zum Ausgang der romanischen
Zeit, Leipzig 1930, s. 56, 60. — Steger, o.c, s. 201, ryc. 13.
69 Swarzenski, Die regensburger Buchmalerei..., s. 132. —
Schramm, Die deutschen Kaiser..., s. 14, 57, 74. Przedsta-
wienia władców trzymających insygnia w rękach ułożonych
jak u oranta występują także w cesarstwie wschodnim, są tam
jednak rzadsze. Przykłady: moneta cesarza Konstantyna X
(1059-1067), moneta Aleksjosa I Komnena (1085-1115). Por.
Schramm, Sphaira — Globus — Reichsapfel..., tabl. 11, ryc.
276, tabl. 12, ryc. 30 a, b.
22
stanowią wyraźną aluzję do hnitatio Davidi Regis,
a w kontekście historycznym towarzyszącym rządom
obu Henryków decydują o jednoznacznej wymowie
politycznej tych przedstawień: przekonaniu o wyż-
szości władcy cesarstwa rzymskiego nad papies-
twem.
I tak jak Dawid — biblijny przodek władców
imperium christianum — na wspomnianej miniaturze
a także na wizerunku w belgijskc-francuskim Psałte-
rzu z 2. połowy w. XI68, dzierżą insygnia przedsta-
wieni w Kodeksie emmeramskim: Henryk IV, Hen-
ryk V i Konrad, którzy ukazują je w geście przypo-
minającym starochrześcijańskie ułożenie rąk oranta.
Taki układ rąk, obok sięgającego antycznej tradycji
swobodnego sposobu trzymania insygniów w rękach
wspartych na kolanach, często występuje na wize-
runkach władców chrześcijańskiego Zachodu, zwłasz-
cza na przedstawieniach pieczętnych, głównie z epoki
salickiej69. Twórca pierwszej, a w pewnym sensie
także ostatnio omawianej miniatury w Ewangeliarzu
emmeramskim wzorował się zarówno na przedstawie-
niu Dawida, typu reprezentowanego przez miniaturę
w Psałterzu z Verden, jak i na pieczęciach. Przejął
z nich ściśle frontalny i symetryczny układ postaci
władcy trzymającego w rozłożonych rękach berło
i jabłko (rys. 9, 10, 11, 12). Wprowadził jednak
zmiany, wskazujące na sięganie do wzorów w mi-
niatorstwie. Ciężki skrzyniowy tron znany z pie-
częci, ale także z miniatur, zastąpił przysługującym
z 2. ćwierci w. VIII. Na fol. 1 znajdują się dwa — podobne
jak w poprzednim rękopisie — wizerunki Dawida i Karola
Wielkiego, uzupełnione następującymi inskrypcjami: „David
rex imperator augustus" i „Dawid imperator augustus". Por.
S. Beissel, Geschichte der Evangelienbucher in der ersten Hdlfte
des Mittelalters. Freiburg im Breisgau 1906, s. 193-194, re-
produkcja w: Steger, o.c, tabl. 35. — Jako przykłady naj-
wspanialszych przedstawień Dawida, wzorowanych niewątpli-
wie na reprezentacyjnych wizerunkach monarchów, można
wymienić następujące: miniaturę na fol. 5 w Modlitewniku
cesarza Lotara (London, British Museum, Additional Ma-
nuscripts, Nr 37768), dziele szkoły franko-saksońskiej z r. ok.
845 (por. Steger, o.c., tabl. 2), miniaturę na fol. 147 v. w Biblii
Karola Łysego (Roma, San Paolo fuori le Mura), dziele szkoły
(prawdopodobnie) St. Denis z lat 842-896 (por. A. Boeckler,
Abendldndische Miniaturen bis zum Ausgang der romanischen
Zeit, Berlin und Leipzig 1930, s. 109. — Steger, o.c, tabl. 7),
miniaturę na pag. 2 w tzw. Psalterium aureum (St. Gallen,
Stiftsbibliothek, Cod. 22), dziele szkoły St. Gallen z r. ok. 883
(por. A. Goldschmidt, Die deutsche Buchmalerei. I: Die
karolingische Buchmalerei, Miinchen 1928, s. 56, tabl. 68 a).
16. Król Dawid, Psałterz z Verden, fol. 1 v., Tubingen, Uni-
yersitatsbibliothek, MS Theol. lat. Fol. 358 (wg Stegera).
67 Wspomniana już miniatura z Ewangeliarza bamber-
skiego (Miinchen, Staatsbibliothek, Cod. lat. 4453, Cim 58,
fol. 24 r.) przedstawia Ottona III z berłem, na szczycie którego
stoi złoty ptak określany jako orzeł. Pewne wątpliwości co do
takiego określenia nasuwa zestawienie go z zachowanym w pry-
watnej kolekcji paryskiej gołębiem, który stanowił zwieńczenie
jabłka królewskiego, tak jak to miało miejsce u władców angiel-
skich. Por. Schramm, Sphaira — Globus — Reichsapfel...,
s. 117-119, tabl. 32, ryc. 64, 65.
68 Psałterz z klasztoru St. Vincent w Soignies (Leipzig,
Universitatsbibliothek, Cod. Nr 774, fol. 30 v.). Por. A. Boeck-
ler, Abendldndische Miniaturen bis zum Ausgang der romanischen
Zeit, Leipzig 1930, s. 56, 60. — Steger, o.c, s. 201, ryc. 13.
69 Swarzenski, Die regensburger Buchmalerei..., s. 132. —
Schramm, Die deutschen Kaiser..., s. 14, 57, 74. Przedsta-
wienia władców trzymających insygnia w rękach ułożonych
jak u oranta występują także w cesarstwie wschodnim, są tam
jednak rzadsze. Przykłady: moneta cesarza Konstantyna X
(1059-1067), moneta Aleksjosa I Komnena (1085-1115). Por.
Schramm, Sphaira — Globus — Reichsapfel..., tabl. 11, ryc.
276, tabl. 12, ryc. 30 a, b.
22