DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0046
wieszonymi na niej kotarami. W Gundekariamim
każda z trójoscbowych grup stanowi odrębną całość
kompozycyjną142. Brak ujmującego całość obramie-
nia, a także ozdobione inicjałami napisy wypełniające
pola ponad kolumnadami decydują o rozgraniczeniu
obu kondygnacji i ich uniezależnieniu się od siebie.
W Kodeksie emmeramskim arkadowe tryforia sta-
nowią całość bardzo jednolitą i charakterystyczną.
Zarówno w malarstwie miniaturowym jak i ścien-
nym istnieją liczne przykłady wpisywania postaci
w arkadowe ramy. W sposób identyczny podzielono
kartę na miniaturze dedykacyjnej w manuskrypcie
bawarskiego pochcdzenia z r. około 1100 (ryc. 24)143.
Arkadowe kompozycje Kodeksu emmeramskiego raz
jeszcze przywodzą na myśl Antepedium basylejskieUi.
Równocześnie kojarzą się z przedstawieniem pro-
roków w apsydzie SanfApolłinare Nuovo w Rawen-
nie145, z wyobrażeniem trzech diakonów ustawio-
nych pod malowanymi arkadami w San Piętro ad
Oratorium w Capestrano z r. około 1100146 i wreszcie
ze starochrześcijańskimi wizerunkami orantów, zwią-
zanymi z symbolicznym tłem arkad i nisz147. Na
mozaice w kopule kościoła Św. Jerzego w Salonikach
przybrały one formę dekoracyjnie potraktowanych
wielkich konch apsydialnych, które Grabar inter-
pretuje jako obraz Jeruzalem Niebieskiej, ku której
zdążają dusze zmarłych148. Arkady z ukazującymi
się w świetle złotego tła postaciami świętych w Ko-
deksie emmeramskim można by interpretować jako
symbol niebieskiego państwa z jego mieszkańcami
wstawiającymi się za cesarską rodziną. Jej członko-
wie, choć najprawdopodobniej przedstawieni za życia,
są w tym kontekście możliwi, tak jak był możliwy
do przyjęcia arcybiskup Ekklezjusz, jeszcze za życia
przedstawiony w rajskim pejzażu obok Chrystusa,
aniołów i św. Witalisa na mozaice w apsydzie San
Vitale w Rawennie149, szereg innych donatorów
w sąsiedztwie majestatycznego Chrystusa lub Marii
i innych świętych, czy wreszcie postacie dwojga
benedyktynów, mnicha i mniszki, u stóp św. Emme-
rama. Ukwiecony pagórek, na którym stoi tron
św. Emmerama symbolizuje bowiem raj150. Tym
samym umieszczona na nim stolica, na której
święty zasiada, jest równocześnie nie tylko tronem
przysługującym mu jako biskupowi, ale tronem
męczennika, którego majestat jest odbiciem majesta-
tu Chrystusa151. Św. Emmeram — „martyr et pon-
tifex" (tak brzmi napis nad miniaturą) — którego
wspomniany, główny wizerunek sąsiaduje z obra-
zem władców i opatów klasztoru jego imienia, zo-
stał spośród wszystkich świętych Kodeksu wyróż-
niony najbardziej152. Jego postać wyobrażono w Ko-
142 Podkreśla ją upozowanie postaci w taki sposób, że
skrajne zwracają się ku środkowej. Tę samą zasadę przyjęto
w Kodeksie emmeramskim.
143 Komentarze Grzegorza Wielkiego do Ezechiela (Miin-
chen, Bayerische Staatsbibliothek, Cim 9511). Por. Próchno,
o.c., s. 99.
144 Na zbieżności kompozycyjne pomiędzy antepedium
Henryka II z katedry bamberskiej, niektórymi relikwiarzami
romańskimi oraz miniaturami z biskupami i świętymi w Gunde-
karianum, zwrócił uwagę Bange, o.c., s. 101.
143 Postaci proroków wyrażających gestami aklamację —
jak aniołowie w naszym Ewangeliarzu — zostały wkompono-
wane w prostokątne pola, których górne części wypełniają
konchy, rozpięte półkoliście, jak arkady nad ich głowami.
Szukanie wzorów w Italii dla kompozycyjnych schematów
miniatur Kodeksu emmeramskiego prowadziłoby z pewnością
za daleko, niemniej włosko-bawarskie kontakty na polu arty-
stycznym dają się stwierdzić już w w. VIII i wskazują wyraź-
nie na czerpanie z włoskich dzieł monumentalnych, zwłaszcza
rawenneńskich. Jako przykład można wskazać Psałterz z Mont-
pellier, tzw. Codex Millenarius. Por. D. H. Wright, The Codex
Millenarius and its Model (Munchner Jahrbuch der bildender
Kunst, XV, 1964, s. 42-47).
146 O freskach tych, a także na temat wzajemnych relacji
pomiędzy malarstwem ściennym i miniaturowym, włoskim
i niemieckim w XI i XII w. por. F. Bologna, Die Anfdnge der
italienischen Malerei, Dresden 1964, s. 51-54, tabl. 15.
147 Grabar, Martyrium..., II, s. 49-50.
148 Tamże, s. 112.
149 C. O. Nordstrom, Ravennastudien, Upsala 1953,
s. 90.
130 Grabar, Martyrium..., 11, s. 39.
151 A. Grabar, Le Tróne des Martyrs (Cahiers archeologi-
ques, VI, 1952, s. 36-41).
132 Św. Emmeram, czczony głównie w Bawarii, pochodził
z Akwitanii, gdzie sprawował funkcję biskupa w Poitiers. Jako
biskup misyjny przybył do Bawarii i osiadł na stałe w Ratyzbo-
nie. Dla biografów św. Emmerama nie jest sprawą zupełnie
jasną, czy był on biskupem Ratyzbony. Według najstarszego
biografa Aribona z Freising, był nim tylko w Poitiers. Już
jednak następny autor żywotu świętego, Arnold z Vohburga,
nazywa go biskupem Ratyzbony i wydaje się, że raczej infor-
macji tego autora trzymał się twórca wymienionej miniatury.
Uhonorowanie św. Emmerama miejscem obok wybitnych
biskupów ratyzbońskich na dwu kolejnych miniaturach (pag.
31, 101), a także przedstawienie u jego stóp klęczących bene-
dyktynów, nasuwa przypuszczenie o obdarzeniu go tytułem,
który raczej nie nawiązywał do jego funkcji w Poitiers, lecz
podobnie jak męczeństwo, wiązał świętego z Bawarią, a w tym
wypadku z Ratyzboną. Wymienieni autorzy dostarczają naj-
38
każda z trójoscbowych grup stanowi odrębną całość
kompozycyjną142. Brak ujmującego całość obramie-
nia, a także ozdobione inicjałami napisy wypełniające
pola ponad kolumnadami decydują o rozgraniczeniu
obu kondygnacji i ich uniezależnieniu się od siebie.
W Kodeksie emmeramskim arkadowe tryforia sta-
nowią całość bardzo jednolitą i charakterystyczną.
Zarówno w malarstwie miniaturowym jak i ścien-
nym istnieją liczne przykłady wpisywania postaci
w arkadowe ramy. W sposób identyczny podzielono
kartę na miniaturze dedykacyjnej w manuskrypcie
bawarskiego pochcdzenia z r. około 1100 (ryc. 24)143.
Arkadowe kompozycje Kodeksu emmeramskiego raz
jeszcze przywodzą na myśl Antepedium basylejskieUi.
Równocześnie kojarzą się z przedstawieniem pro-
roków w apsydzie SanfApolłinare Nuovo w Rawen-
nie145, z wyobrażeniem trzech diakonów ustawio-
nych pod malowanymi arkadami w San Piętro ad
Oratorium w Capestrano z r. około 1100146 i wreszcie
ze starochrześcijańskimi wizerunkami orantów, zwią-
zanymi z symbolicznym tłem arkad i nisz147. Na
mozaice w kopule kościoła Św. Jerzego w Salonikach
przybrały one formę dekoracyjnie potraktowanych
wielkich konch apsydialnych, które Grabar inter-
pretuje jako obraz Jeruzalem Niebieskiej, ku której
zdążają dusze zmarłych148. Arkady z ukazującymi
się w świetle złotego tła postaciami świętych w Ko-
deksie emmeramskim można by interpretować jako
symbol niebieskiego państwa z jego mieszkańcami
wstawiającymi się za cesarską rodziną. Jej członko-
wie, choć najprawdopodobniej przedstawieni za życia,
są w tym kontekście możliwi, tak jak był możliwy
do przyjęcia arcybiskup Ekklezjusz, jeszcze za życia
przedstawiony w rajskim pejzażu obok Chrystusa,
aniołów i św. Witalisa na mozaice w apsydzie San
Vitale w Rawennie149, szereg innych donatorów
w sąsiedztwie majestatycznego Chrystusa lub Marii
i innych świętych, czy wreszcie postacie dwojga
benedyktynów, mnicha i mniszki, u stóp św. Emme-
rama. Ukwiecony pagórek, na którym stoi tron
św. Emmerama symbolizuje bowiem raj150. Tym
samym umieszczona na nim stolica, na której
święty zasiada, jest równocześnie nie tylko tronem
przysługującym mu jako biskupowi, ale tronem
męczennika, którego majestat jest odbiciem majesta-
tu Chrystusa151. Św. Emmeram — „martyr et pon-
tifex" (tak brzmi napis nad miniaturą) — którego
wspomniany, główny wizerunek sąsiaduje z obra-
zem władców i opatów klasztoru jego imienia, zo-
stał spośród wszystkich świętych Kodeksu wyróż-
niony najbardziej152. Jego postać wyobrażono w Ko-
142 Podkreśla ją upozowanie postaci w taki sposób, że
skrajne zwracają się ku środkowej. Tę samą zasadę przyjęto
w Kodeksie emmeramskim.
143 Komentarze Grzegorza Wielkiego do Ezechiela (Miin-
chen, Bayerische Staatsbibliothek, Cim 9511). Por. Próchno,
o.c., s. 99.
144 Na zbieżności kompozycyjne pomiędzy antepedium
Henryka II z katedry bamberskiej, niektórymi relikwiarzami
romańskimi oraz miniaturami z biskupami i świętymi w Gunde-
karianum, zwrócił uwagę Bange, o.c., s. 101.
143 Postaci proroków wyrażających gestami aklamację —
jak aniołowie w naszym Ewangeliarzu — zostały wkompono-
wane w prostokątne pola, których górne części wypełniają
konchy, rozpięte półkoliście, jak arkady nad ich głowami.
Szukanie wzorów w Italii dla kompozycyjnych schematów
miniatur Kodeksu emmeramskiego prowadziłoby z pewnością
za daleko, niemniej włosko-bawarskie kontakty na polu arty-
stycznym dają się stwierdzić już w w. VIII i wskazują wyraź-
nie na czerpanie z włoskich dzieł monumentalnych, zwłaszcza
rawenneńskich. Jako przykład można wskazać Psałterz z Mont-
pellier, tzw. Codex Millenarius. Por. D. H. Wright, The Codex
Millenarius and its Model (Munchner Jahrbuch der bildender
Kunst, XV, 1964, s. 42-47).
146 O freskach tych, a także na temat wzajemnych relacji
pomiędzy malarstwem ściennym i miniaturowym, włoskim
i niemieckim w XI i XII w. por. F. Bologna, Die Anfdnge der
italienischen Malerei, Dresden 1964, s. 51-54, tabl. 15.
147 Grabar, Martyrium..., II, s. 49-50.
148 Tamże, s. 112.
149 C. O. Nordstrom, Ravennastudien, Upsala 1953,
s. 90.
130 Grabar, Martyrium..., 11, s. 39.
151 A. Grabar, Le Tróne des Martyrs (Cahiers archeologi-
ques, VI, 1952, s. 36-41).
132 Św. Emmeram, czczony głównie w Bawarii, pochodził
z Akwitanii, gdzie sprawował funkcję biskupa w Poitiers. Jako
biskup misyjny przybył do Bawarii i osiadł na stałe w Ratyzbo-
nie. Dla biografów św. Emmerama nie jest sprawą zupełnie
jasną, czy był on biskupem Ratyzbony. Według najstarszego
biografa Aribona z Freising, był nim tylko w Poitiers. Już
jednak następny autor żywotu świętego, Arnold z Vohburga,
nazywa go biskupem Ratyzbony i wydaje się, że raczej infor-
macji tego autora trzymał się twórca wymienionej miniatury.
Uhonorowanie św. Emmerama miejscem obok wybitnych
biskupów ratyzbońskich na dwu kolejnych miniaturach (pag.
31, 101), a także przedstawienie u jego stóp klęczących bene-
dyktynów, nasuwa przypuszczenie o obdarzeniu go tytułem,
który raczej nie nawiązywał do jego funkcji w Poitiers, lecz
podobnie jak męczeństwo, wiązał świętego z Bawarią, a w tym
wypadku z Ratyzboną. Wymienieni autorzy dostarczają naj-
38