DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0090
Jan 19,1) uzupełniła szeregiem szczegółów wiążą-
cych się zarówno z kultem arma passionis jak i opi-
sami kolejnych etapów męki Chrystusa w pismach
mistyków. W ikonografii chrześcijańskiej scena
Biczowania59 pojawiła się w w. X, wraz z motywem
kolumny, o której notabene Ewangeliści nie wspo-
minają, a której relikwie znaleziono w Jerozolimie
przed r. 33360. Około połowy w. VI zidentyfikowano
drugą kolumnę, co z kolei dało asumpt do powstania
przekonania o dwu kolejnych biczowaniach Chry-
stusa61. W średniowieczu istniał zatem kult dwu
kolumn, z których większą popularnością cieszyła
się wysoka i smukła kolumna jerozolimska, przecho-
wywana w kościele Grobu Św. i spopularyzowana
na Zachodzie przez pielgrzymów i krucjaty. Nato-
miast druga kolumna, przywieziona z Jerozolimy
w r. 1223 przez Jana Colonnę i umieszczona w kapli-
cy Św. Zenona w bazylice Św. Praksedy w Rzymie,
niska i szeroka, w kształcie balasu, inspirowała
raczej wyobraźnię artystów baroku, niemniej wpływ
jej zaznaczył się i w średniowieczu; polegał na kopio-
waniu jej bardzo szerokiej, krągłej bazy i czerwo-
nego koloru (wykonana była z krwistego jaspisu),
który kojarzył się ze śladami krwi Chrystusa62.
Charakterystyczny kolor i kształt kolumny w Bi-
czowaniu franciszkańskim jest zapewne wynikiem
tych dwoistych inspiracji.
Wpływ na ustawienie Chrystusa (odzianego
początkowo w długą szatę, od w. XII w perizonium)
za łub przed kolumną wywarły pisma mistyków,
według których najpierw i głównie bito Chrystusa
w plecy, a później go odwrócono63; odblask tych
rozważań odnajdujemy także w polskiej literaturze
średniowiecza, np. w Rozmyślaniach przemyskich^.
Jak zaznaczono w opisie sceny Biczowania tylko
kolumna chroni Chrystusa od upadku, gdyż całym
ciężarem ciała opada na jej trzon, a balansującą
w kolanie nogą następuje na bazę. Ten motyw osła-
59 O ikonografii Biczowania patrz Kiinstle, o.c, I, s.
434 n. — Reau, o.c, 11/2, s. 451-456.
60 R. Berliner, Arma Christi (Miinchner Jahrbuch der
bildenden Kunst, III Folgę, Bd VI, 1955, s. 37). — Reau,
o.c, II/2, s. 453.
61 Berliner, o.c, s. 31 i przypis 41 na s. 118.
62 M. Schapiro, On an Italian Painting of the Flagellation
of Christ in the Frick Collection [w:] Scritti di Storia deWArte
in Onore di Lionello Venturi, I, Roma 1956, s. 36 nn., fig. 6 na
s. 39. — Reau, o.c, II/2, s. 453.
63 M. i. Tauler, Exercitatio super Vita et Passione Satea-
toris Nostri, cap. XXIV, por. Małe, o.c, s. 89.
4. Chrystus w tłoczni mistycznej, 1. ćwierć w. XII. Kleinkom-
burg, Wirtembergia (wg Weckwertha).
bionego męką Zbawiciela, także związany z mistycz-
nymi rozważaniami, wystąpił w sztuce w. XIII,
głównie w miniatorstwie francuskim, by szybko
się spopularyzować65.
Wyjątkowym — jak się wydaje — jest w przed-
stawieniach Biczowania ów wieniec-korona, jaką
nosi na głowie Chrystus na omawianym malowidle.
W znanych autorce, pozornie analogicznych przy-
kładach występowania tego motywu, Biczowanie
64 S. Vrtel-Wierczyński, Średniowieczna proza polska,
Wrocław [1957J, s. 306 n.; por. także cykl miniatur ilustru-
jących opis biczowania wg tekstu tzw. Rozmyślań dominikań-
skich: Rozmyślania dominikańskie, I, wyd. i oprać. K. Górski
i W. Kuraszkiewicz, oprać, ikonograficzne Z. Rozanow,
wstęp komparatystyczny T. Dobrzeniecki, Wrocław-War -
szawa-Kraków 1965, tabl. 137, 139, 141, 143, 145.
65 M. Meiss, A New Early Duccio (Art Bulletin, XXXIII,
1951, s. 103). — O triumfalnej interpretacji sceny Biczowania
w sztuce patrz M. Aronberg Lavin, Piero delia Francesco,'s
Flagellation: The Triumph of Christ Glory (Art Bulletin, L, 1968,
s. 321-342).
82
cych się zarówno z kultem arma passionis jak i opi-
sami kolejnych etapów męki Chrystusa w pismach
mistyków. W ikonografii chrześcijańskiej scena
Biczowania59 pojawiła się w w. X, wraz z motywem
kolumny, o której notabene Ewangeliści nie wspo-
minają, a której relikwie znaleziono w Jerozolimie
przed r. 33360. Około połowy w. VI zidentyfikowano
drugą kolumnę, co z kolei dało asumpt do powstania
przekonania o dwu kolejnych biczowaniach Chry-
stusa61. W średniowieczu istniał zatem kult dwu
kolumn, z których większą popularnością cieszyła
się wysoka i smukła kolumna jerozolimska, przecho-
wywana w kościele Grobu Św. i spopularyzowana
na Zachodzie przez pielgrzymów i krucjaty. Nato-
miast druga kolumna, przywieziona z Jerozolimy
w r. 1223 przez Jana Colonnę i umieszczona w kapli-
cy Św. Zenona w bazylice Św. Praksedy w Rzymie,
niska i szeroka, w kształcie balasu, inspirowała
raczej wyobraźnię artystów baroku, niemniej wpływ
jej zaznaczył się i w średniowieczu; polegał na kopio-
waniu jej bardzo szerokiej, krągłej bazy i czerwo-
nego koloru (wykonana była z krwistego jaspisu),
który kojarzył się ze śladami krwi Chrystusa62.
Charakterystyczny kolor i kształt kolumny w Bi-
czowaniu franciszkańskim jest zapewne wynikiem
tych dwoistych inspiracji.
Wpływ na ustawienie Chrystusa (odzianego
początkowo w długą szatę, od w. XII w perizonium)
za łub przed kolumną wywarły pisma mistyków,
według których najpierw i głównie bito Chrystusa
w plecy, a później go odwrócono63; odblask tych
rozważań odnajdujemy także w polskiej literaturze
średniowiecza, np. w Rozmyślaniach przemyskich^.
Jak zaznaczono w opisie sceny Biczowania tylko
kolumna chroni Chrystusa od upadku, gdyż całym
ciężarem ciała opada na jej trzon, a balansującą
w kolanie nogą następuje na bazę. Ten motyw osła-
59 O ikonografii Biczowania patrz Kiinstle, o.c, I, s.
434 n. — Reau, o.c, 11/2, s. 451-456.
60 R. Berliner, Arma Christi (Miinchner Jahrbuch der
bildenden Kunst, III Folgę, Bd VI, 1955, s. 37). — Reau,
o.c, II/2, s. 453.
61 Berliner, o.c, s. 31 i przypis 41 na s. 118.
62 M. Schapiro, On an Italian Painting of the Flagellation
of Christ in the Frick Collection [w:] Scritti di Storia deWArte
in Onore di Lionello Venturi, I, Roma 1956, s. 36 nn., fig. 6 na
s. 39. — Reau, o.c, II/2, s. 453.
63 M. i. Tauler, Exercitatio super Vita et Passione Satea-
toris Nostri, cap. XXIV, por. Małe, o.c, s. 89.
4. Chrystus w tłoczni mistycznej, 1. ćwierć w. XII. Kleinkom-
burg, Wirtembergia (wg Weckwertha).
bionego męką Zbawiciela, także związany z mistycz-
nymi rozważaniami, wystąpił w sztuce w. XIII,
głównie w miniatorstwie francuskim, by szybko
się spopularyzować65.
Wyjątkowym — jak się wydaje — jest w przed-
stawieniach Biczowania ów wieniec-korona, jaką
nosi na głowie Chrystus na omawianym malowidle.
W znanych autorce, pozornie analogicznych przy-
kładach występowania tego motywu, Biczowanie
64 S. Vrtel-Wierczyński, Średniowieczna proza polska,
Wrocław [1957J, s. 306 n.; por. także cykl miniatur ilustru-
jących opis biczowania wg tekstu tzw. Rozmyślań dominikań-
skich: Rozmyślania dominikańskie, I, wyd. i oprać. K. Górski
i W. Kuraszkiewicz, oprać, ikonograficzne Z. Rozanow,
wstęp komparatystyczny T. Dobrzeniecki, Wrocław-War -
szawa-Kraków 1965, tabl. 137, 139, 141, 143, 145.
65 M. Meiss, A New Early Duccio (Art Bulletin, XXXIII,
1951, s. 103). — O triumfalnej interpretacji sceny Biczowania
w sztuce patrz M. Aronberg Lavin, Piero delia Francesco,'s
Flagellation: The Triumph of Christ Glory (Art Bulletin, L, 1968,
s. 321-342).
82