DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0096
8. Chrystus w tłoczni mistycznej, model gliniany z początku
w. XV. Berlin, Kunstgewerbemuseum (wg Thomasa).
to inny sens symbolu Tłoczni: typologiczny —■
w okresie niebezpieczeństwa idei manicheistycz-
nych przejętych przez katarów, a równocześnie
kształtowania się typologii chrześcijańskiej; pa-
syjny — w czasie rozwoju mistyki cierpienia
w w. XIV; eucharystyczny — w dobie kolejnych
herezji i błędów dotyczących Sakramentu Ołtarza.
Aspekty pasyjny i eucharystyczny nałożyły się na
siebie już w 2. połowie w. XIV, przy czym ten drugi
zaznaczony został w sposób możliwie zwięzły, jako
jeszcze jedna wskazówka dla pobożnych rozmyślań;
dopiero od 4. ćwierci w. XV, a głównie w w. XVI
treść eucharystyczną opowiadano w ramach ciągłej
narracji. Niemniej już w w. III, od początku istnie-
nia egzegezy symbolu Tłoczni, w pismach komenta-
torów wystąpiły niemal równocześnie wszystkie jej
aspekty znaczeniowe.
Z kolei powtórzyć wypada, że cztery sceny oma-
wianego malowidła zespala wspólny związek myślo-
wy, z czego wypływa konieczność symultanicznego
oglądania całości, a zatem i łącznego rozpatrywania.
Dlatego jedynie jako zabieg pomocniczy wprowa-
dzony zostanie podział na poszczególne zestawienia.
III
Chrystus w tłoczni mistycznej — Biczowanie —
Koronowanie cierniem. Wspomniano wyżej o nie-
określoności czasowej i przestrzennej sceny górnej.
Zielona, gładka rama łączy ją z dolnymi scenami
pasyjnymi. Te, wyodrębnione przez wewnętrzne,
„architektoniczne" ramy, przez które widz zagląda
do wyraźnie zamkniętych wnętrz, posiadają w za-
mian uchwytną, jednostkową wartość historycznie
zaistniałych faktów. Stanowią zatem mocną, for-
malnie i treściowo, podporę dla struktury tłoczni
jako przedmiotu i symbolu. Triadę tę spina postać
Chrystusa Boleściwego, biczowanego i koronowa-
nego cierniem. Wspólny jej charakter pasyjny udo-
kumentowany jest zatem zarówno symbolicznie jak
i historycznie.
O wymowie pasyjnej sceny górnej decyduje
postać Chrystusa Boleściwego odzianego w czerwoną
szatę i tłoczonego przez belkę prasy. Vir Dolorum
to ostatni etap kilkuwiekowego rozwoju, w czasie
którego nastąpiły wyraźne zmiany zarówno w kon-
cepcji ideowej jak i formalnej tematu. Jego geneza
sięga sformułowań dogmatycznych, liturgii i sztuki
bizantyńskiego Wschodu. W w. XII powstały tu
9. Chrystus w tłoczni mistycznej, drzeworyt z około r. 1420.
Norymberga,Germanisches Nationalmuseum (wgWeckwertha).
88
w. XV. Berlin, Kunstgewerbemuseum (wg Thomasa).
to inny sens symbolu Tłoczni: typologiczny —■
w okresie niebezpieczeństwa idei manicheistycz-
nych przejętych przez katarów, a równocześnie
kształtowania się typologii chrześcijańskiej; pa-
syjny — w czasie rozwoju mistyki cierpienia
w w. XIV; eucharystyczny — w dobie kolejnych
herezji i błędów dotyczących Sakramentu Ołtarza.
Aspekty pasyjny i eucharystyczny nałożyły się na
siebie już w 2. połowie w. XIV, przy czym ten drugi
zaznaczony został w sposób możliwie zwięzły, jako
jeszcze jedna wskazówka dla pobożnych rozmyślań;
dopiero od 4. ćwierci w. XV, a głównie w w. XVI
treść eucharystyczną opowiadano w ramach ciągłej
narracji. Niemniej już w w. III, od początku istnie-
nia egzegezy symbolu Tłoczni, w pismach komenta-
torów wystąpiły niemal równocześnie wszystkie jej
aspekty znaczeniowe.
Z kolei powtórzyć wypada, że cztery sceny oma-
wianego malowidła zespala wspólny związek myślo-
wy, z czego wypływa konieczność symultanicznego
oglądania całości, a zatem i łącznego rozpatrywania.
Dlatego jedynie jako zabieg pomocniczy wprowa-
dzony zostanie podział na poszczególne zestawienia.
III
Chrystus w tłoczni mistycznej — Biczowanie —
Koronowanie cierniem. Wspomniano wyżej o nie-
określoności czasowej i przestrzennej sceny górnej.
Zielona, gładka rama łączy ją z dolnymi scenami
pasyjnymi. Te, wyodrębnione przez wewnętrzne,
„architektoniczne" ramy, przez które widz zagląda
do wyraźnie zamkniętych wnętrz, posiadają w za-
mian uchwytną, jednostkową wartość historycznie
zaistniałych faktów. Stanowią zatem mocną, for-
malnie i treściowo, podporę dla struktury tłoczni
jako przedmiotu i symbolu. Triadę tę spina postać
Chrystusa Boleściwego, biczowanego i koronowa-
nego cierniem. Wspólny jej charakter pasyjny udo-
kumentowany jest zatem zarówno symbolicznie jak
i historycznie.
O wymowie pasyjnej sceny górnej decyduje
postać Chrystusa Boleściwego odzianego w czerwoną
szatę i tłoczonego przez belkę prasy. Vir Dolorum
to ostatni etap kilkuwiekowego rozwoju, w czasie
którego nastąpiły wyraźne zmiany zarówno w kon-
cepcji ideowej jak i formalnej tematu. Jego geneza
sięga sformułowań dogmatycznych, liturgii i sztuki
bizantyńskiego Wschodu. W w. XII powstały tu
9. Chrystus w tłoczni mistycznej, drzeworyt z około r. 1420.
Norymberga,Germanisches Nationalmuseum (wgWeckwertha).
88