DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0105
(ryc. 12). Przykłady te łączy nadto układ postaci
Zbawiciela, lekko pochylonego jak w scenach nie-
sienia krzyża. Kolejny etap wyczerpania przez
ugniatanie w prasie ilustrują: drzeworyt norym-
berski (ryc. 9), drzeworyt z 1. połowy w. XV (Karls-
ruhe, Landesbibliothek) niewątpliwie wzorowany
na poprzednim (ryc. 10)112 oraz miniatura w mszale
z r. 1481, iluminowanym przez Bertholda Furt-
meyera (Monachium, Bayerische Staatsbibliothek,
Clm 15709, fol. 103) (ryc. 14)113. Na każdym z trzech
wymienionych wyżej przedstawień mocno ugięte
w łokciach ręce Chrystusa przyciągają belkę tłoczni
do obnażonych pleców, a palce zaciskają się na gru-
bości belki. Podobnie należy chyba odczytywać
niezbyt jasny gest Zbawiciela franciszkańskiego,
którego drobne dłonie nie są w stanie objąć kłody;
jeszcze silniejsze uproszczenie występuje na mi-
niaturze wawelskiej: Chrystus rozkłada tu ręce jak
orant.
Na malowidle krakowskim układ rąk tłoczonego
współgra z gestem dłoni Boga Ojca (Antiąuns
dierum), który wynurzając się z obłoku lewą,
otwartą dłonią czyni znak zgody i akceptacji; wy-
sunięta ku dołowi dextera Domini wyraża natomiast
zarówno wszechmoc i wolę Boga jak i ukazywanie
(ostentatio) oraz świadectwo (testimonium). Ten
wzajemny układ jest zapewne zobrazowaniem tak
mocno podkreślanego przez św. Pawła i teologów
średniowiecza momentu dobrowolnego podjęcia mę-
ki przez Chrystusa, będącego równocześnie aktem
posłuszeństwa wobec kierowanej miłosierdziem
i sprawiedliwością woli Ojca114.
Bóg Ojciec często występuje w scenach z Tłocz-
nią mistyczną bądź jako błogosławiący z obłoku
(ryc. 7) bądź — co w sposób niemal drastyczny
wyraża jego wolę — jako przykręcający śrubę prasy
(ryc. 10)115. W naszym wypadku mękę Chrystusa
zwiększa anioł: podchwytując gest prawicy bożej
Całą Siłą wyprostowanych rąk naciska belkę tłoczni. 18- Eklezja czerpiąca krew z boku Ukrzyżowanego i klęcząca
t>j t_i -• iij j ij r 1 r>rzv ołtarzu okolonym przez medaliony ze scenami Narodzenia
Bardzo zbliżony układ pod względem formalnym v y " . , , r, , . .,
J Chrystusa, Złożenia do grobu, Zmartwychwstania i Wniebowstą-
(lecz me ideowym, ponieważ postać z wyciągniętą pimia> miniatura w Liber Scivias Hiidegardy z Bingen, lata 70-te
dłonią i banderolą Z napisem: „der komet von eben" w. XII. Dawniej w Wiesbaden, Nassauische Landesbibliothek,
przedstawia prawdopodobnie Izajasza) pojawia się cod. i (wg Mayera).
112 E. Vischer, Formschnitte des funfzehnten Jahrhunderts -Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale,
in der Grossherzogl. Hof- und Landesbibliothek zu Karlsruhe, Bd VII, N° 6, 1862, s. 145-151).
Strassburg 1912, tabl. 6, s. 10. 114 Jan, 3,16. — Św. Paweł, List do Galatów 1,4; List
na Wernicke, o.c., s. 53. — Thomas, Darstellung do Efezjan 5,2; List do Filipian 2,8; List do Żydów 5,8-9;
Christi..., s. 140 n., tabl. 14, ryc. 28. — O twórczości Bertholda List do Rzymian 3,25 i 8, 32.
patrz J. Sighart, Der baierische Illuminist Berthold Furtmeyr, 115 M.i. na obrazie sztalugowym w kaplicy rycerskiej
sein Leben und seine Werke (Mittheilungen der K. K. Central- w kościele Św. Kuniberta w Ansbach, ok. 1511, por. Thomas,
— Folia Historiae Artium, t. VIII
97
Zbawiciela, lekko pochylonego jak w scenach nie-
sienia krzyża. Kolejny etap wyczerpania przez
ugniatanie w prasie ilustrują: drzeworyt norym-
berski (ryc. 9), drzeworyt z 1. połowy w. XV (Karls-
ruhe, Landesbibliothek) niewątpliwie wzorowany
na poprzednim (ryc. 10)112 oraz miniatura w mszale
z r. 1481, iluminowanym przez Bertholda Furt-
meyera (Monachium, Bayerische Staatsbibliothek,
Clm 15709, fol. 103) (ryc. 14)113. Na każdym z trzech
wymienionych wyżej przedstawień mocno ugięte
w łokciach ręce Chrystusa przyciągają belkę tłoczni
do obnażonych pleców, a palce zaciskają się na gru-
bości belki. Podobnie należy chyba odczytywać
niezbyt jasny gest Zbawiciela franciszkańskiego,
którego drobne dłonie nie są w stanie objąć kłody;
jeszcze silniejsze uproszczenie występuje na mi-
niaturze wawelskiej: Chrystus rozkłada tu ręce jak
orant.
Na malowidle krakowskim układ rąk tłoczonego
współgra z gestem dłoni Boga Ojca (Antiąuns
dierum), który wynurzając się z obłoku lewą,
otwartą dłonią czyni znak zgody i akceptacji; wy-
sunięta ku dołowi dextera Domini wyraża natomiast
zarówno wszechmoc i wolę Boga jak i ukazywanie
(ostentatio) oraz świadectwo (testimonium). Ten
wzajemny układ jest zapewne zobrazowaniem tak
mocno podkreślanego przez św. Pawła i teologów
średniowiecza momentu dobrowolnego podjęcia mę-
ki przez Chrystusa, będącego równocześnie aktem
posłuszeństwa wobec kierowanej miłosierdziem
i sprawiedliwością woli Ojca114.
Bóg Ojciec często występuje w scenach z Tłocz-
nią mistyczną bądź jako błogosławiący z obłoku
(ryc. 7) bądź — co w sposób niemal drastyczny
wyraża jego wolę — jako przykręcający śrubę prasy
(ryc. 10)115. W naszym wypadku mękę Chrystusa
zwiększa anioł: podchwytując gest prawicy bożej
Całą Siłą wyprostowanych rąk naciska belkę tłoczni. 18- Eklezja czerpiąca krew z boku Ukrzyżowanego i klęcząca
t>j t_i -• iij j ij r 1 r>rzv ołtarzu okolonym przez medaliony ze scenami Narodzenia
Bardzo zbliżony układ pod względem formalnym v y " . , , r, , . .,
J Chrystusa, Złożenia do grobu, Zmartwychwstania i Wniebowstą-
(lecz me ideowym, ponieważ postać z wyciągniętą pimia> miniatura w Liber Scivias Hiidegardy z Bingen, lata 70-te
dłonią i banderolą Z napisem: „der komet von eben" w. XII. Dawniej w Wiesbaden, Nassauische Landesbibliothek,
przedstawia prawdopodobnie Izajasza) pojawia się cod. i (wg Mayera).
112 E. Vischer, Formschnitte des funfzehnten Jahrhunderts -Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale,
in der Grossherzogl. Hof- und Landesbibliothek zu Karlsruhe, Bd VII, N° 6, 1862, s. 145-151).
Strassburg 1912, tabl. 6, s. 10. 114 Jan, 3,16. — Św. Paweł, List do Galatów 1,4; List
na Wernicke, o.c., s. 53. — Thomas, Darstellung do Efezjan 5,2; List do Filipian 2,8; List do Żydów 5,8-9;
Christi..., s. 140 n., tabl. 14, ryc. 28. — O twórczości Bertholda List do Rzymian 3,25 i 8, 32.
patrz J. Sighart, Der baierische Illuminist Berthold Furtmeyr, 115 M.i. na obrazie sztalugowym w kaplicy rycerskiej
sein Leben und seine Werke (Mittheilungen der K. K. Central- w kościele Św. Kuniberta w Ansbach, ok. 1511, por. Thomas,
— Folia Historiae Artium, t. VIII
97