DOI article:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0108
CBnssfiscrtśJr
Świadczyły rany i zbroczone szaty,
Cale odzienie jego było krwawe,
Jak szaty tłoczących winne grona.
I zapytywali aniołowie, dlaczego szaty jego są czerwone
Jak tych, co tłoczą grona,
famfr w. £%-^W^i^kbkk j^SP9^M. *" 1 I odpowiedział im, że sam tłoczył prasę męki
ll^^^; a nie było z nim męża z żadnego z narodów,
(Mdftpffóp Kl^łP^^^^'y^ipj^^SB^ *. A powiedział przez to, że żaden mężczyzna z nim nie był,
Lecz tylko jedyna Dziewica, Maria, razem z nim wytrwała
(tłum. aut.)126.
We wspomnianym już Komentarzu do Ewangelii
wg św. Mateusza Benedykt Hesse w analogiczny
■Fjjpg: i sposób skomentował obecność Matki Boskiej pod
krzyżem Chrystusa, podczas gdy uczmowie-męzowie
woar | . uciekli, zgodnie z proroctwem Izajasza (63,3)127.
ga^". Obecność Marii w scenie 1 toczni mistyczne] na
malowidle franciszkańskim jest zatem usprawiedli-
wiona; nie jest zresztą czymś wyjątkowym w przed-
* stawieniach Prasy, głównie jednak XVI-wiecznych128.
Na niektórych (np. na malowidle ściennym w Ans-
bach) towarzyszy Matce Boskiej banderola z napi-
sem: „Quare rubrum est indumentum tuum" —
i pytanie Izajasza, a według egzegetów — aniołów.
W odniesieniu do omawianego malowidła pytanie
to można „włożyć w usta" Marii i okalających ją
aniołów, tym bardziej, że w ich stronę rozwija się
20. Ukrzyżowanie i Podniesienie w czasie mszy Św., miniatury banderola Z odpowiedzią Chrystusa: „Torcular
w Biblii Moralizowanej z w. XIII. Toledo, Bibl. Kapitulna, calcavi SoluSK
Biblia Moralizowana, III, fol. 64 (wg de Laborda). ^ zilustrow£mo w Thczni franciszkań.
skiej cel i skutek męki krzyża-prasy: wybawienie
w środowisku dominikańskim w Strasburgu w r. dusz unoszonych przez aniołów z czyśćca ku nie-
1324. W opisie powrotu zmartwychwstałego Chry- bu129. Aniolowie-psychopompoi, motyw często spo-
stusa do nieba czytamy tu m.i.: tykany w Ukrzyżowaniach historycznych, przed-
stawieniach o charakterze sepulkralnym, scenach
tzw. Dobrej śmierci130, należą jednak do rzadkości
O tym, jak wiernym i dzielnym rycerzem był Chrystus W kontekście Z Tłocznią mistyczną, CO dowodzi,
[...] Chrystus ukazał Ojcu swemu rany wstawiając się za nas,
A Maria ukazała Synowi swemu piersi i łono [...] tzw. Dobrej śmierci130, należą jednak do rzadkości
126 Speculum Humanae Salvationis, cap. XXXIX, v. 3 n.,
25-34, por. J. Lutz et P. Perdrizet, Speculum Humanae
Salvationis. Text critiąue..., I, Mulhouse 1907, s. 80. — Tho-
mas, Darstellung Christi..., s. 87. — O wykształceniu w sztuce
tematu podwójnej intercesji por.: Panofsky, o.c, passim. —
T. Dobrzeniecki, Gotycki obraz z Olbierzowic (Biuletyn
HS, XXI, 1969, s. 44-56) (zagadnienie zestawiania w sztuce
Matki Boskiej Bolesnej i Chrystusa Boleściwego).
127 Benedykt Hesse, o.c, vol. 228-229v.
128 Matka Boska występuje przy Tłoczni Chrystusa m.i.
na obrazie sztalugowym w kaplicy rycerskiej w kościele Św. Ku-
niberta w Ansbach i obrazie z Baralle, por. przypis 114. —
Zagadnienie wprowadzenia wizerunku Matki Boskiej do sceny
z Tłocznią mistyczną omawia w nieznanej mi pracy E. M.
Vetter, Mariologische Tafelbilder des 15. Jahrhunderts und das
Defensorium des Franz Retz. Ein Beitrag zur Geschichte der
Bildtypen im Mittelalter, Heidelberg 1954, por.: A. Weck-
werth, Die Zweckbestimmung der Armenbibel und die Bedeutung
ihres Namens (Zeitschrift fiir Kirchengeschichte, IV, Folgę
VI, Bd 68, Stuttgart 1957, s. 237).
120 O zbawieniu ludzkości dzięki tłoczeniu Chrystusa
w prasie pisali m.i.: Rupertus z Deutz, o.c, In Isaiam
prophetam, Lib. II, cap. XXIX (PL CLXVII, szp. 1358);
Św. Bonawentura, Lignum Vitae, Fructus VIII, 31 (ed.c.
VIII, s. 80); hymn Salvete Christi vulnera, por. przypis 104.
130 o roli aniołów psychopompes wspomina Ewangelia
wg św. Łukasza 16,22: „A stało się, że umarł żebrak i zanie-
siony jest przez aniołów na łono Abrahama". Podobnie w mo-
100
Świadczyły rany i zbroczone szaty,
Cale odzienie jego było krwawe,
Jak szaty tłoczących winne grona.
I zapytywali aniołowie, dlaczego szaty jego są czerwone
Jak tych, co tłoczą grona,
famfr w. £%-^W^i^kbkk j^SP9^M. *" 1 I odpowiedział im, że sam tłoczył prasę męki
ll^^^; a nie było z nim męża z żadnego z narodów,
(Mdftpffóp Kl^łP^^^^'y^ipj^^SB^ *. A powiedział przez to, że żaden mężczyzna z nim nie był,
Lecz tylko jedyna Dziewica, Maria, razem z nim wytrwała
(tłum. aut.)126.
We wspomnianym już Komentarzu do Ewangelii
wg św. Mateusza Benedykt Hesse w analogiczny
■Fjjpg: i sposób skomentował obecność Matki Boskiej pod
krzyżem Chrystusa, podczas gdy uczmowie-męzowie
woar | . uciekli, zgodnie z proroctwem Izajasza (63,3)127.
ga^". Obecność Marii w scenie 1 toczni mistyczne] na
malowidle franciszkańskim jest zatem usprawiedli-
wiona; nie jest zresztą czymś wyjątkowym w przed-
* stawieniach Prasy, głównie jednak XVI-wiecznych128.
Na niektórych (np. na malowidle ściennym w Ans-
bach) towarzyszy Matce Boskiej banderola z napi-
sem: „Quare rubrum est indumentum tuum" —
i pytanie Izajasza, a według egzegetów — aniołów.
W odniesieniu do omawianego malowidła pytanie
to można „włożyć w usta" Marii i okalających ją
aniołów, tym bardziej, że w ich stronę rozwija się
20. Ukrzyżowanie i Podniesienie w czasie mszy Św., miniatury banderola Z odpowiedzią Chrystusa: „Torcular
w Biblii Moralizowanej z w. XIII. Toledo, Bibl. Kapitulna, calcavi SoluSK
Biblia Moralizowana, III, fol. 64 (wg de Laborda). ^ zilustrow£mo w Thczni franciszkań.
skiej cel i skutek męki krzyża-prasy: wybawienie
w środowisku dominikańskim w Strasburgu w r. dusz unoszonych przez aniołów z czyśćca ku nie-
1324. W opisie powrotu zmartwychwstałego Chry- bu129. Aniolowie-psychopompoi, motyw często spo-
stusa do nieba czytamy tu m.i.: tykany w Ukrzyżowaniach historycznych, przed-
stawieniach o charakterze sepulkralnym, scenach
tzw. Dobrej śmierci130, należą jednak do rzadkości
O tym, jak wiernym i dzielnym rycerzem był Chrystus W kontekście Z Tłocznią mistyczną, CO dowodzi,
[...] Chrystus ukazał Ojcu swemu rany wstawiając się za nas,
A Maria ukazała Synowi swemu piersi i łono [...] tzw. Dobrej śmierci130, należą jednak do rzadkości
126 Speculum Humanae Salvationis, cap. XXXIX, v. 3 n.,
25-34, por. J. Lutz et P. Perdrizet, Speculum Humanae
Salvationis. Text critiąue..., I, Mulhouse 1907, s. 80. — Tho-
mas, Darstellung Christi..., s. 87. — O wykształceniu w sztuce
tematu podwójnej intercesji por.: Panofsky, o.c, passim. —
T. Dobrzeniecki, Gotycki obraz z Olbierzowic (Biuletyn
HS, XXI, 1969, s. 44-56) (zagadnienie zestawiania w sztuce
Matki Boskiej Bolesnej i Chrystusa Boleściwego).
127 Benedykt Hesse, o.c, vol. 228-229v.
128 Matka Boska występuje przy Tłoczni Chrystusa m.i.
na obrazie sztalugowym w kaplicy rycerskiej w kościele Św. Ku-
niberta w Ansbach i obrazie z Baralle, por. przypis 114. —
Zagadnienie wprowadzenia wizerunku Matki Boskiej do sceny
z Tłocznią mistyczną omawia w nieznanej mi pracy E. M.
Vetter, Mariologische Tafelbilder des 15. Jahrhunderts und das
Defensorium des Franz Retz. Ein Beitrag zur Geschichte der
Bildtypen im Mittelalter, Heidelberg 1954, por.: A. Weck-
werth, Die Zweckbestimmung der Armenbibel und die Bedeutung
ihres Namens (Zeitschrift fiir Kirchengeschichte, IV, Folgę
VI, Bd 68, Stuttgart 1957, s. 237).
120 O zbawieniu ludzkości dzięki tłoczeniu Chrystusa
w prasie pisali m.i.: Rupertus z Deutz, o.c, In Isaiam
prophetam, Lib. II, cap. XXIX (PL CLXVII, szp. 1358);
Św. Bonawentura, Lignum Vitae, Fructus VIII, 31 (ed.c.
VIII, s. 80); hymn Salvete Christi vulnera, por. przypis 104.
130 o roli aniołów psychopompes wspomina Ewangelia
wg św. Łukasza 16,22: „A stało się, że umarł żebrak i zanie-
siony jest przez aniołów na łono Abrahama". Podobnie w mo-
100