DOI article:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0109
nie po raz pierwszy zresztą, oryginalności koncepcji
treściowej interesującego nas dzieła. Zbawienie
dusz dzięki męce Chrystusa jest tu oczywiste, mimo
iż nie zaznaczono momentu „kąpieli" w krwi
Jezusa, typowego dla spokrewnionego z Prasą
tematu Fons Vitae w jego późnośredniowiecznej re-
dakcji131; motyw ten występuje m.i. na ciekawym
ikonograficznie witrażu w kościele Św. Jakuba
w Rotheburgu (4. ćwierć w. XIV) w kontekście
z Ukrzyżowaniem i przy równoczesnym zilustro-
waniu roli amolów-psychopompoi (ryc. 24)132.
Chrystus w tłoczni mistycznej — Podniesienie.
Ponownie wrócić wypada do sposobu zakompono-
wania obu scen umieszczonych na neutralnym tle,
zbudowanych po diagonali i połączonych malowaną,
zieloną ramą. Na to zespolenie formalne nakłada
się związek ideowy: krew Chrystusa i sok winnych
gron spływa przez rynienkę tłoczni do ustawionego
na ołtarzu kielicha; gest prawicy bożej ukazującej
Zbawiciela znajduje swe odbicie w geście kapłana
ukazującego unoszoną w dłoniach hostię. Wynikiem
tego jest adekwatność postaci Chrystusa Boleś-
ciwego oraz sakramentalnego chleba i wina.
Unaocznia to dogmatyczną naukę Kościoła o Eucha-
rystii jako sakramencie, tzn. o obecności Chrystusa
oraz o materii postaci sakramentalnych. Połączenie
to sięga dalej: tłoczni i ołtarza, tłoczenia-męki i' ce-
lebrowania mszy św. Przedstawiając Eucharystię
in fień (w czasie konsekracji udokumentowanej
przez Podniesienie), w momencie stawania się na
ołtarzu, w momencie epifanii bóstwa, zestaw obu
scen poucza z kolei o Eucharystii jako ofierze, tzn.
o konsekracji, o sposobie istnienia Chrystusa w sa-
kramencie i o jego rycie.
Akcję obydwu scen o różnym charakterze —
symbolicznym i realnym — spaja nadto aspekt
wieczności, zawarty w ponadczasowym trwaniu
Chrystusa Boleściwego i jego tłoczni oraz w „co-
dzienności" (kapłan nosi zielony ornat) mszy św.
Obydwie akcje pozostają do siebie w stosunku przy-
czyny i wynikania. W analizowanym zestawieniu
scen dopatrzyć się bowiem można istnienia dwu
„punktów widzenia", dwu kierunków oglądania:
dlitwach w mszach św. za zmarłych: „Occurrite angeli domini
suscipientes animam ejus, offerentes eam in conspectu altissimi.
Chorus angelorum eam suscipiat et in sinu Abrahae eam collo-
cet", por. Małe, o.c, s. 407, przypis 4. — Reau, o.c, I: Intro-
duction generale, Paris 1955, s. 33. — K. A. Wirth, Engel [w:]
Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, 52/53 Lief., Stuttgart
1960, szp. 383, ryc. 37.
pierwszy wychodzi od Boga Ojca — ten wydaje
Chrystusa na mękę i śmierć, która jest równocześnie
momentem narodzin Eucharystii celebrowanej zgod-
nie z nakazem Ostatniej Wieczerzy w czasie mszal-
nego oficjum; drugi — to punkt widzenia oglądają-
cego malowidło czy też uczestniczącego we mszy św.:
jej odprawianie i konsekracja prowadzą do epifanii
Chrystusa, do uobecnienia jego męki, oraz do Boga
21. Hans Fries, „Żyjący krzyż", obraz sztalugowy z około
r. 1507. Cugy, Kaplica Św. Eliasza (wg Eucharistia. Deutsche
eucharistische Kunst).
131 Genezę tematu omawia P. A. Underwood, The
Fountain of Life in Manuscrits of the Gospels (Dumbarton Oaks
Papers, V, 1950, s. 41-138). — O pasyjnej wersji tematu
Małe, o.c, s. 109-115. — Thomas, Darstellung Christi...,
s. 169-175. — Vloberg, o.c, II, s. 164-172.
132 Burger, Schmitz und Beth, o.c, ryc. 351 na s. 285. —■
Wirth, l.c, ryc. 37.
.101
treściowej interesującego nas dzieła. Zbawienie
dusz dzięki męce Chrystusa jest tu oczywiste, mimo
iż nie zaznaczono momentu „kąpieli" w krwi
Jezusa, typowego dla spokrewnionego z Prasą
tematu Fons Vitae w jego późnośredniowiecznej re-
dakcji131; motyw ten występuje m.i. na ciekawym
ikonograficznie witrażu w kościele Św. Jakuba
w Rotheburgu (4. ćwierć w. XIV) w kontekście
z Ukrzyżowaniem i przy równoczesnym zilustro-
waniu roli amolów-psychopompoi (ryc. 24)132.
Chrystus w tłoczni mistycznej — Podniesienie.
Ponownie wrócić wypada do sposobu zakompono-
wania obu scen umieszczonych na neutralnym tle,
zbudowanych po diagonali i połączonych malowaną,
zieloną ramą. Na to zespolenie formalne nakłada
się związek ideowy: krew Chrystusa i sok winnych
gron spływa przez rynienkę tłoczni do ustawionego
na ołtarzu kielicha; gest prawicy bożej ukazującej
Zbawiciela znajduje swe odbicie w geście kapłana
ukazującego unoszoną w dłoniach hostię. Wynikiem
tego jest adekwatność postaci Chrystusa Boleś-
ciwego oraz sakramentalnego chleba i wina.
Unaocznia to dogmatyczną naukę Kościoła o Eucha-
rystii jako sakramencie, tzn. o obecności Chrystusa
oraz o materii postaci sakramentalnych. Połączenie
to sięga dalej: tłoczni i ołtarza, tłoczenia-męki i' ce-
lebrowania mszy św. Przedstawiając Eucharystię
in fień (w czasie konsekracji udokumentowanej
przez Podniesienie), w momencie stawania się na
ołtarzu, w momencie epifanii bóstwa, zestaw obu
scen poucza z kolei o Eucharystii jako ofierze, tzn.
o konsekracji, o sposobie istnienia Chrystusa w sa-
kramencie i o jego rycie.
Akcję obydwu scen o różnym charakterze —
symbolicznym i realnym — spaja nadto aspekt
wieczności, zawarty w ponadczasowym trwaniu
Chrystusa Boleściwego i jego tłoczni oraz w „co-
dzienności" (kapłan nosi zielony ornat) mszy św.
Obydwie akcje pozostają do siebie w stosunku przy-
czyny i wynikania. W analizowanym zestawieniu
scen dopatrzyć się bowiem można istnienia dwu
„punktów widzenia", dwu kierunków oglądania:
dlitwach w mszach św. za zmarłych: „Occurrite angeli domini
suscipientes animam ejus, offerentes eam in conspectu altissimi.
Chorus angelorum eam suscipiat et in sinu Abrahae eam collo-
cet", por. Małe, o.c, s. 407, przypis 4. — Reau, o.c, I: Intro-
duction generale, Paris 1955, s. 33. — K. A. Wirth, Engel [w:]
Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, 52/53 Lief., Stuttgart
1960, szp. 383, ryc. 37.
pierwszy wychodzi od Boga Ojca — ten wydaje
Chrystusa na mękę i śmierć, która jest równocześnie
momentem narodzin Eucharystii celebrowanej zgod-
nie z nakazem Ostatniej Wieczerzy w czasie mszal-
nego oficjum; drugi — to punkt widzenia oglądają-
cego malowidło czy też uczestniczącego we mszy św.:
jej odprawianie i konsekracja prowadzą do epifanii
Chrystusa, do uobecnienia jego męki, oraz do Boga
21. Hans Fries, „Żyjący krzyż", obraz sztalugowy z około
r. 1507. Cugy, Kaplica Św. Eliasza (wg Eucharistia. Deutsche
eucharistische Kunst).
131 Genezę tematu omawia P. A. Underwood, The
Fountain of Life in Manuscrits of the Gospels (Dumbarton Oaks
Papers, V, 1950, s. 41-138). — O pasyjnej wersji tematu
Małe, o.c, s. 109-115. — Thomas, Darstellung Christi...,
s. 169-175. — Vloberg, o.c, II, s. 164-172.
132 Burger, Schmitz und Beth, o.c, ryc. 351 na s. 285. —■
Wirth, l.c, ryc. 37.
.101