DOI article:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0112
24. Ukrzyżowanie jako źródło sakramentu Chrztu św. i Eucha-
rystii, witraż z 4. ćwierci w. XIV. Rothenburg, kościół Św. Ja-
kuba (wg Burgera, Schmitza i Betha).
drodze dwu kolejnych i oddzielnie efektywnych
aktów konsekracji chleba i wina. Z tego punktu
widzenia konsekracyjne słowa kapłana są narzę-
dziem ofiary, narzędziem mistycznego rozdzielenia
ciała od krwi. Komentując to św. Grzegorz z Nazjan-
zu pisał w liście do Amfilochiusza: „[...] nie omiesz-
141 Św. Grzegorz z Nazjanzu, Listy [w:] Pisma Ojców
Kościoła..., XV, red. J. Sajdak, Poznań 1933, s. 212. Passus
ten cytują także: Gihr, o.c, s. 124. — Lisowski, o.c, s.
127 n. — Pieszczoch, o.c, s. 113.
142 Por. przypis 79. — Św. Tomasz z Akwinu, Summa
Theologica, III, q. LXXVI „De modo quo Christus est in hoc
kaj i modlić się i orędować za mną, kiedy słowem
ściągniesz Słowo, kiedy niekrwawym cięciem ro-
zetniesz Ciało i Krew Pańską — głos mając za
miecz"141.
Jest to jednak zabicie mistyczne, istnieje bowiem
między historyczną ofiarą krzyża, krwawą, jedyną
i nie wymagającą powtórzeń a jej bezkrwawym uobec-
nieniem w ofierze mszy św. zasadnicza różnica:
Chrystus jako zmartwychwstały nie może podlegać
faktycznej śmierci, a tym samym niemożliwe jest
faktyczne rozdzielenie ciała od krwi. Tę pozorną
sprzeczność tłumaczono przy pomocy rozróżnienia
pojęć dwu sił działających w czasie konsekracji:
siły sakramentu (przeistoczenie chleba w ciało,
wina w krew Chrystusa) i konkomitancji (nierozłą-
czne istnienie, „naturalne współtowarzyszenie" ciała
i krwi)142.
Była już mowa o konsekwencjach stwierdzenia
pełnowartościowości każdej z postaci sakramental-
nych i istnienia dwu konsekracji: ograniczeniu
komunii św. wiernych do postaci chleba, wpro-
wadzeniu podniesienia i adoracji sakramentalnego
Ciała Chrystusa w czasie święta Bożego Ciała. Jego
obchody zapoczątkowano w r. 1246 w kręgu leodyj-
skim; w r. 1264 papież Urban IV bullą Transiturus
de hoc mundo wprowadził je do kalendarza ogólnie
obowiązujących świąt kościelnych, jednak za życia
papieża nie doszło do wykonania polecenia bulli
w całym Kościele. Dopiero w r. 1311 na soborze
w Vienne papież Klemens V nakazał jego powszechne
obchodzenie, co w praktyce również nie zostało od
razu zrealizowane.
Z okresem pontyfikatu Urbana IV łączy się
powstanie specjalnego oficjum święta Bożego Ciała,
którego ułożenie przypisywano św. Tomaszowi
z Akwinu. Zawiera ono w swych modlitwach i hym-
nach główne elementy nauki Kościoła o Eucharystii:
w kolekcie, lekcji (1 Kor. 11,23-29), modlitwie
komunii i antyfonie procesji jest mowa o Sakramen-
cie Ołtarza jako pamiątce męki Chrystusa; w graduale
i Ewangelii {Jan, 6,56-59) — jako pokarmie i życiu;
w hymnie sekwencji Lauda Sion, Sahatorem m.i.
o obu postaciach sakramentalnych:
sacramento, a. I Utrum totus Christus contineatur sub hoc
sacramento, a. II Utrum totus Christus contineatur sub utraąue
specie hujus sacramenti". — F. L. Cross, The Oxford Dictio-
nary of the Christian Church, London [1958], s. 323, s. v. Con-
comitance.
104
rystii, witraż z 4. ćwierci w. XIV. Rothenburg, kościół Św. Ja-
kuba (wg Burgera, Schmitza i Betha).
drodze dwu kolejnych i oddzielnie efektywnych
aktów konsekracji chleba i wina. Z tego punktu
widzenia konsekracyjne słowa kapłana są narzę-
dziem ofiary, narzędziem mistycznego rozdzielenia
ciała od krwi. Komentując to św. Grzegorz z Nazjan-
zu pisał w liście do Amfilochiusza: „[...] nie omiesz-
141 Św. Grzegorz z Nazjanzu, Listy [w:] Pisma Ojców
Kościoła..., XV, red. J. Sajdak, Poznań 1933, s. 212. Passus
ten cytują także: Gihr, o.c, s. 124. — Lisowski, o.c, s.
127 n. — Pieszczoch, o.c, s. 113.
142 Por. przypis 79. — Św. Tomasz z Akwinu, Summa
Theologica, III, q. LXXVI „De modo quo Christus est in hoc
kaj i modlić się i orędować za mną, kiedy słowem
ściągniesz Słowo, kiedy niekrwawym cięciem ro-
zetniesz Ciało i Krew Pańską — głos mając za
miecz"141.
Jest to jednak zabicie mistyczne, istnieje bowiem
między historyczną ofiarą krzyża, krwawą, jedyną
i nie wymagającą powtórzeń a jej bezkrwawym uobec-
nieniem w ofierze mszy św. zasadnicza różnica:
Chrystus jako zmartwychwstały nie może podlegać
faktycznej śmierci, a tym samym niemożliwe jest
faktyczne rozdzielenie ciała od krwi. Tę pozorną
sprzeczność tłumaczono przy pomocy rozróżnienia
pojęć dwu sił działających w czasie konsekracji:
siły sakramentu (przeistoczenie chleba w ciało,
wina w krew Chrystusa) i konkomitancji (nierozłą-
czne istnienie, „naturalne współtowarzyszenie" ciała
i krwi)142.
Była już mowa o konsekwencjach stwierdzenia
pełnowartościowości każdej z postaci sakramental-
nych i istnienia dwu konsekracji: ograniczeniu
komunii św. wiernych do postaci chleba, wpro-
wadzeniu podniesienia i adoracji sakramentalnego
Ciała Chrystusa w czasie święta Bożego Ciała. Jego
obchody zapoczątkowano w r. 1246 w kręgu leodyj-
skim; w r. 1264 papież Urban IV bullą Transiturus
de hoc mundo wprowadził je do kalendarza ogólnie
obowiązujących świąt kościelnych, jednak za życia
papieża nie doszło do wykonania polecenia bulli
w całym Kościele. Dopiero w r. 1311 na soborze
w Vienne papież Klemens V nakazał jego powszechne
obchodzenie, co w praktyce również nie zostało od
razu zrealizowane.
Z okresem pontyfikatu Urbana IV łączy się
powstanie specjalnego oficjum święta Bożego Ciała,
którego ułożenie przypisywano św. Tomaszowi
z Akwinu. Zawiera ono w swych modlitwach i hym-
nach główne elementy nauki Kościoła o Eucharystii:
w kolekcie, lekcji (1 Kor. 11,23-29), modlitwie
komunii i antyfonie procesji jest mowa o Sakramen-
cie Ołtarza jako pamiątce męki Chrystusa; w graduale
i Ewangelii {Jan, 6,56-59) — jako pokarmie i życiu;
w hymnie sekwencji Lauda Sion, Sahatorem m.i.
o obu postaciach sakramentalnych:
sacramento, a. I Utrum totus Christus contineatur sub hoc
sacramento, a. II Utrum totus Christus contineatur sub utraąue
specie hujus sacramenti". — F. L. Cross, The Oxford Dictio-
nary of the Christian Church, London [1958], s. 323, s. v. Con-
comitance.
104