DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0117
chodzących pożywać eucharystyczne ciało Zba-
wiciela164.
W przytoczonych wyżej przykładach brakowało
akcji — celebrowania mszy św. w obliczu Ukrzyżo-
wanego. Motyw ten odnajdujemy w pochodzącym
z 1. ćwierci w. XI Ewangeliarzu opatki U ty z Kirch-
bergu, powstałym w Ratyzbonie z przeznaczeniem
dla opactwa w Niedermunster (Monachium, Bayeri-
sche Staatsbibliothek, Clm 13601). Z Chrystusem
Ukrzyżowanym (fol. 3V) sąsiaduje tu (fol. 4) minia-
tura ze św. Erhardem odprawiającym w asyście
diakona przed ołtarzem mszę św. (ryc. 19). Przy
pominięciu zwielokrotnionej symboliki obu przed-
stawień, udokumentowanej przez postacie alegorycz-
ne i napisy objaśniające, sam zestaw jest dla nas
znaczący163.
Rozwój ikonograficzny scen, w których łączono
obraz męki krzyżowej z kielichem, ołtarzem czy
celebrowaniem mszy św. postępował w kolejnych
wiekach na kilku równoległych drogach. Przekształ-
ceniu uległa grupa Eklezji i Synagogi: na jednej
z miniatur Biblii moralizowanej z w. XIII (Toledo,
Biblioteka Kapitulna, Biblia moralizowana, III, fol.
64) z przedstawionym w medalionie Ukrzyżowa-
niem zestawiony jest drugi medalion, w którym
obrazem Synagogi jest grupa Żydów, Eklezji —
kapłan unoszący hostię w momencie podniesienia
(ryc. 20)166. Z w. XV pochodzi szereg analogicz-
nych, chociaż włączonych w szerszy kontekst ikono-
graficzny przedstawień, na których — zgodnie
z późnogotycką tendencją do „urealniania" sym-
boli — miejsce Kościoła zajął kapłan, celebrujący
przy ołtarzu mszę Św.; Fuglister wymienia m.i.
płaskorzeźbę tympanonu kościoła Św. Marcina
w Landshut (około r. 1432), malowidło ścienne
w kościele Św. Jana w Steinfeld (około r. 1450),
obraz sztalugowy Hansa Friesa w kaplicy Św. Eliasza
w kościele w Cugy (około r. 1505-1507) (ryc. 21)1GV.
Inny nurt rozwojowy, zapoczątkowany przez
27. Alegoria mszy Św., miniatura w Biblii Pauperum z opactwa
benedyktyńskiego w Metten, około r. 1414. Monachium,
Bayerische Staatsbibliothek, Clm 8201 d, fol 94v (wg Boecklera).
znane nam już miniatury w Kodeksie Uty, prowa-
dził do zespolenia obrazu Ukrzyżowania i mszy
św. w jedno przedstawienie. Na zdobiącej początek
kanonu miniaturze w mszale z początku w. XIV
(tzw. Tiptoft Missale, Pierpont Morgan Library,
Ms. 107, fol. 142). Podniesienie jest sceną pierwszo-
planową, a Ukrzyżowanie wyrasta w tle, jakby
164 Przedstawienie w medalionie u stóp krzyża, identyfi-
kowane dawniej jako tron Etimazji, interpretuje jako ołtarz
L. Wehrhahn-Stauch, Zur Ikonographie des Reliąuien-
kreuzes von Cosenza (Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 31,
1968, s. 59-63, ryc. 1 i 2).
165 G. Swarzenski, Die regensburger Buchmalerei des
X. und XI. Jahrhunderts. Studien zur Geschichte der deutschen
Malerei des frtthen Mittelalters, Leipzig 1901, s. 93-99, tabl.
XIII. — A. Goldschmidt, Die deutsche Buchmalerei, II,
Die ottonische Buchmalerei, Firenze — Berlin [1928], s. 64-66,
tabl. 77. — A. Boeckler, Das Erhardbild im Utacodex [w.]
Studies in Art and Literaturę for Belle da Costa Greene, Prin-
ceton-New Jersey 1954, s. 219-230, ryc. 171 i 172. — Hauss-
herr, o.c, s. 77-79, przypis 65, 67 i 68 (bibliografia).
166 A. de Laborde, La Bibie Moralisee conservee a Oxford,
Paris et Londres, Paris 1921, IV, pl. 644.
167 Fuglister, o.c, s. 29-31, 127 n.; 36 n., 129; 58-61,
129. —■ Obraz Hansa Friesa omawia m.i. Mayer, o.c, s. 45 n.,
ryc. 26. — Eucharistia. Deutsche eucharistische Kunst..., s. 50,
tabl. 10.
109
wiciela164.
W przytoczonych wyżej przykładach brakowało
akcji — celebrowania mszy św. w obliczu Ukrzyżo-
wanego. Motyw ten odnajdujemy w pochodzącym
z 1. ćwierci w. XI Ewangeliarzu opatki U ty z Kirch-
bergu, powstałym w Ratyzbonie z przeznaczeniem
dla opactwa w Niedermunster (Monachium, Bayeri-
sche Staatsbibliothek, Clm 13601). Z Chrystusem
Ukrzyżowanym (fol. 3V) sąsiaduje tu (fol. 4) minia-
tura ze św. Erhardem odprawiającym w asyście
diakona przed ołtarzem mszę św. (ryc. 19). Przy
pominięciu zwielokrotnionej symboliki obu przed-
stawień, udokumentowanej przez postacie alegorycz-
ne i napisy objaśniające, sam zestaw jest dla nas
znaczący163.
Rozwój ikonograficzny scen, w których łączono
obraz męki krzyżowej z kielichem, ołtarzem czy
celebrowaniem mszy św. postępował w kolejnych
wiekach na kilku równoległych drogach. Przekształ-
ceniu uległa grupa Eklezji i Synagogi: na jednej
z miniatur Biblii moralizowanej z w. XIII (Toledo,
Biblioteka Kapitulna, Biblia moralizowana, III, fol.
64) z przedstawionym w medalionie Ukrzyżowa-
niem zestawiony jest drugi medalion, w którym
obrazem Synagogi jest grupa Żydów, Eklezji —
kapłan unoszący hostię w momencie podniesienia
(ryc. 20)166. Z w. XV pochodzi szereg analogicz-
nych, chociaż włączonych w szerszy kontekst ikono-
graficzny przedstawień, na których — zgodnie
z późnogotycką tendencją do „urealniania" sym-
boli — miejsce Kościoła zajął kapłan, celebrujący
przy ołtarzu mszę Św.; Fuglister wymienia m.i.
płaskorzeźbę tympanonu kościoła Św. Marcina
w Landshut (około r. 1432), malowidło ścienne
w kościele Św. Jana w Steinfeld (około r. 1450),
obraz sztalugowy Hansa Friesa w kaplicy Św. Eliasza
w kościele w Cugy (około r. 1505-1507) (ryc. 21)1GV.
Inny nurt rozwojowy, zapoczątkowany przez
27. Alegoria mszy Św., miniatura w Biblii Pauperum z opactwa
benedyktyńskiego w Metten, około r. 1414. Monachium,
Bayerische Staatsbibliothek, Clm 8201 d, fol 94v (wg Boecklera).
znane nam już miniatury w Kodeksie Uty, prowa-
dził do zespolenia obrazu Ukrzyżowania i mszy
św. w jedno przedstawienie. Na zdobiącej początek
kanonu miniaturze w mszale z początku w. XIV
(tzw. Tiptoft Missale, Pierpont Morgan Library,
Ms. 107, fol. 142). Podniesienie jest sceną pierwszo-
planową, a Ukrzyżowanie wyrasta w tle, jakby
164 Przedstawienie w medalionie u stóp krzyża, identyfi-
kowane dawniej jako tron Etimazji, interpretuje jako ołtarz
L. Wehrhahn-Stauch, Zur Ikonographie des Reliąuien-
kreuzes von Cosenza (Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 31,
1968, s. 59-63, ryc. 1 i 2).
165 G. Swarzenski, Die regensburger Buchmalerei des
X. und XI. Jahrhunderts. Studien zur Geschichte der deutschen
Malerei des frtthen Mittelalters, Leipzig 1901, s. 93-99, tabl.
XIII. — A. Goldschmidt, Die deutsche Buchmalerei, II,
Die ottonische Buchmalerei, Firenze — Berlin [1928], s. 64-66,
tabl. 77. — A. Boeckler, Das Erhardbild im Utacodex [w.]
Studies in Art and Literaturę for Belle da Costa Greene, Prin-
ceton-New Jersey 1954, s. 219-230, ryc. 171 i 172. — Hauss-
herr, o.c, s. 77-79, przypis 65, 67 i 68 (bibliografia).
166 A. de Laborde, La Bibie Moralisee conservee a Oxford,
Paris et Londres, Paris 1921, IV, pl. 644.
167 Fuglister, o.c, s. 29-31, 127 n.; 36 n., 129; 58-61,
129. —■ Obraz Hansa Friesa omawia m.i. Mayer, o.c, s. 45 n.,
ryc. 26. — Eucharistia. Deutsche eucharistische Kunst..., s. 50,
tabl. 10.
109