DOI article:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0122
31. Szkoła w Amiens, Msza św. Grzegorza, około r. 1440.
Paryż, Luwr (wg Reau).
-pasyjny Tłoczni mistycznej zarysował się wyraźnie,
gdy pod belką prasy znalazł się Chrystus Boleściwy,
a u jej wylotu — kielich. Niemniej zestawienie
Chrystusa w tłoczni z ołtarzem czy celebrowaniem
mszy św. należy w sztuce do rzadkości. Poza malo-
widłem franciszkańskim przytoczyć można wpraw-
dzie kilka przykładów, wspomnianych już powyżej
w innych kontekstach, są to jednak przedstawienia
bardzo różne pod względem formalnym, wymagające
osobnego komentarza czy wręcz „realnego" uzu-
pełnienia. Na jednym z rysunków w kodeksie
Omnium virtutum et viciorum delineatio z początku
w. XV przedstawiono dwie tłocznie ustawione obok
siebie: pustą prasę z belką i kielichem u wylotu oraz
kadź, w której Chrystus ugniata winne grona
(ryc. 7). Weckwerth publikując ten rysunek wyraził
przypuszczenie, że pusta tłocznia może być w tym
wypadku zobrazowaniem celebrowania mszy św: jako
bezkrwawego upamiętnienia męki187. Kolejny przy-
kład to miniatura z Prasą mistyczną związana
z tekstem modlitwy „Te igitur..." w mszale z r. 1481,
iluminowanym przez Bertholda Furtmeyera (ryc. 14).
Tym razem koniecznym „uzupełnieniem" jest za-
równo towarzyszący miniaturze tekst jak i czynność
celebrującego kapłana. Podobnych realiów wymaga
ornat z Brakel z końca w. XV (ryc. 16), którego
pretekstę zdobi m.i. haft z Tłocznią mistyczną.
Na koniec dwa przykłady identyczne w temacie:
Prasa jako źródło siedmiu sakramentów188. Na
rysunku ze Spiegel des lidem Cristi z końca w. XV
„obrazem" Eucharystii, połączonym czerwoną smu-
gą krwi z Tłocznią, jest scena udzielania komunii św.
(ryc. 12). Warto zwrócić na nią szczególną uwagę,
bowiem jej formalnym prototypem było niewątpli-
wie Podniesienie; świadczą o tym nieusprawiedli-
wione przy komunii gesty diakona — ten w prawej
ręce trzyma zapaloną konsekracyjną świecę, lewą
podtrzymuje brzeg ornatu kapłana. Pod względem
formalnym zestawienie scen: Chrystus w tłoczni —
komunia św. na rysunku w Spiegel jest bardzo bliskie
analogicznemu zespoleniu Tłoczni i Podniesienia
na malowidle franciszkańskim189; sens jednak,
uwzględniając pełny temat miniatury i krakowskiego
fresku — wyraźnie różny. Pod względem formalnym
odmiennie niż to opisano wyżej, zaś pod względem
ideowym bardzo konsekwentnie utożsamiono Prasę
z ołtarzem mszy św. na drzeworycie powstałym około
r. 1535 (zbiory rodziny Bassermann-Jordan w Dei-
desheim)190. Temat identyczny jak w Spiegel posze-
187 Weckwerth, Christus in der Kelter..., s. 99 n.
188 Zwykle źródłem Siedmiu Sakramentów jest Ukrzyżo-
wanie lub Chrystus Boleściwy, patrz E. P. Baker, The Sacra-
ments and the Passitm in Medieval Art (The Burlington Maga-
zine, LXXXIX, 1947, s. 81, pl. B). — F. Wormald, Some
Popular Miniatures and Their Rich Relations [w:] Miscellanea
pro arte. Hermami Schnitzler zur Yollendung des 60. Lebensjahres
am 13. Januar 1965, Dusseldorf [1965], s. 279-285, tabl. CLVI,
fig. 2, tabl. CLVII, fig. 3.
189 Zwróciła już na to uwagę Mroczko, o.c., s. 501, przy-
pis 119.
190 Thomas, Darstellung Christi..., s. 136, tabl. 13, ryc.
25. — Yollmer, o.c., s. 4.
114
Paryż, Luwr (wg Reau).
-pasyjny Tłoczni mistycznej zarysował się wyraźnie,
gdy pod belką prasy znalazł się Chrystus Boleściwy,
a u jej wylotu — kielich. Niemniej zestawienie
Chrystusa w tłoczni z ołtarzem czy celebrowaniem
mszy św. należy w sztuce do rzadkości. Poza malo-
widłem franciszkańskim przytoczyć można wpraw-
dzie kilka przykładów, wspomnianych już powyżej
w innych kontekstach, są to jednak przedstawienia
bardzo różne pod względem formalnym, wymagające
osobnego komentarza czy wręcz „realnego" uzu-
pełnienia. Na jednym z rysunków w kodeksie
Omnium virtutum et viciorum delineatio z początku
w. XV przedstawiono dwie tłocznie ustawione obok
siebie: pustą prasę z belką i kielichem u wylotu oraz
kadź, w której Chrystus ugniata winne grona
(ryc. 7). Weckwerth publikując ten rysunek wyraził
przypuszczenie, że pusta tłocznia może być w tym
wypadku zobrazowaniem celebrowania mszy św: jako
bezkrwawego upamiętnienia męki187. Kolejny przy-
kład to miniatura z Prasą mistyczną związana
z tekstem modlitwy „Te igitur..." w mszale z r. 1481,
iluminowanym przez Bertholda Furtmeyera (ryc. 14).
Tym razem koniecznym „uzupełnieniem" jest za-
równo towarzyszący miniaturze tekst jak i czynność
celebrującego kapłana. Podobnych realiów wymaga
ornat z Brakel z końca w. XV (ryc. 16), którego
pretekstę zdobi m.i. haft z Tłocznią mistyczną.
Na koniec dwa przykłady identyczne w temacie:
Prasa jako źródło siedmiu sakramentów188. Na
rysunku ze Spiegel des lidem Cristi z końca w. XV
„obrazem" Eucharystii, połączonym czerwoną smu-
gą krwi z Tłocznią, jest scena udzielania komunii św.
(ryc. 12). Warto zwrócić na nią szczególną uwagę,
bowiem jej formalnym prototypem było niewątpli-
wie Podniesienie; świadczą o tym nieusprawiedli-
wione przy komunii gesty diakona — ten w prawej
ręce trzyma zapaloną konsekracyjną świecę, lewą
podtrzymuje brzeg ornatu kapłana. Pod względem
formalnym zestawienie scen: Chrystus w tłoczni —
komunia św. na rysunku w Spiegel jest bardzo bliskie
analogicznemu zespoleniu Tłoczni i Podniesienia
na malowidle franciszkańskim189; sens jednak,
uwzględniając pełny temat miniatury i krakowskiego
fresku — wyraźnie różny. Pod względem formalnym
odmiennie niż to opisano wyżej, zaś pod względem
ideowym bardzo konsekwentnie utożsamiono Prasę
z ołtarzem mszy św. na drzeworycie powstałym około
r. 1535 (zbiory rodziny Bassermann-Jordan w Dei-
desheim)190. Temat identyczny jak w Spiegel posze-
187 Weckwerth, Christus in der Kelter..., s. 99 n.
188 Zwykle źródłem Siedmiu Sakramentów jest Ukrzyżo-
wanie lub Chrystus Boleściwy, patrz E. P. Baker, The Sacra-
ments and the Passitm in Medieval Art (The Burlington Maga-
zine, LXXXIX, 1947, s. 81, pl. B). — F. Wormald, Some
Popular Miniatures and Their Rich Relations [w:] Miscellanea
pro arte. Hermami Schnitzler zur Yollendung des 60. Lebensjahres
am 13. Januar 1965, Dusseldorf [1965], s. 279-285, tabl. CLVI,
fig. 2, tabl. CLVII, fig. 3.
189 Zwróciła już na to uwagę Mroczko, o.c., s. 501, przy-
pis 119.
190 Thomas, Darstellung Christi..., s. 136, tabl. 13, ryc.
25. — Yollmer, o.c., s. 4.
114