DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0149
ma w Polsce historię, której początki giną w głębo- czenie szat liturgicznych, które przypominać mają
kim średniowieczu"321. Dla nas ważny jest fakt, białą i czerwoną szatę Chrystusa z czasu męki, jego
że w czwartym dziesięcioleciu w. XV, w Krakowie, związanie, biczowanie i koronowanie cierniem,
metodą rememoratywną posłużył się Andrzej z Ko- Następnie przechodzi do wyjaśniania literalnego
korzyna w swym Speculum sacerdotum, z którego modlitw, a rememoratywnego — czynności mszal-
znana jest tylko część pierwsza: Interpretatio cano- nych, bowiem „w całej mszy św. poprzez znaki
nis. Andrzej, profesor teologii na Uniwersytecie, przedstawione jest wcielenie Chrystusa [od introitu
uczestnik dysputy z kalikstynami w r. 1431, autor do kolekty], jego nauczanie [od lekcji do credo],
antyutrakwistycznego traktatu, napisał swe Specu- męka [od prefacji po modlitwę „Supplices..."],
lum w latach 1430-1435 na wyraźne polecenie bis ku- zmartwychwstanie [Pax Domini...], i wniebowstąpie-
pa Oleśnickiego, przy którym od r. 1429 sprawował nie" (tłum. i uwagi w nawiasach aut.)326,
funkcję archidiakona krakowskiego322. Powód Stosowana przez Kokorzyńskiego wersja metody
powstania dzieła wyjaśnia autor we wstępie: „Naj- rememoratywnej nie była — rzecz jasna — ani
czcigodniejszemu w Chrystusie ojcu i panu, Zbignie-
wowi, z Bożej łaski biskupowi krakowskiemu,
Andrzej z Kokorzyna, archidiakon krakowski, na-
leżne posłuszeństwo i cześć. Ponieważ wam ojcze
przedstawiłem, że podczas wizytacji archidiakonatu
krakowskiego znalazłem licznych nieświadomych
kapłanów, błądzących w kanonie i formie sakra-
mentów, których nieświadomość wśród kapłanów
jest bardzo niebezpieczna, a brak wiedzy szkodliwy,
czemu wy, łaskawy i czcigodny ojcze, współczując
daliście mnie, Andrzejowi z Kokorzyna polecenie,
abym coś łatwym stylem dla informacji rzeczonych
kapłanów o wymienionych kwestiach napisał [.. .]"323.
Speculum... adresowane było do kapłanów diecezji
krakowskiej, a celem jego było: „jasne wytłumacze-
nie przebiegu mszy Św., nie tylko kanonu, ale tego
wszystkiego, co wchodzi w skład mszy Św., oraz
głębokiego znaczenia (significatio) towarzyszących
mu znaków" (tłum. aut.)324. Określiwszy mszę św.
jako „służbę bożą i ofiarę (sacrificium) składaną
Bogu na pamiątkę męki Chrystusa oraz na znak
miłości i pojednania przez wyświęconego kapłana"325, „. . '_, . „ . . ,
r ' r j . i o . r * 40. Biczowanie Chrystusa i Koronowanie Cierniem — kwatery
autor omawia czynności poprzedzające sprawowanie ołtarza z kościoła Św. Idziego w Hannoverisch-Munden,.
samego oficjum mszalnego; tu m.i. tłumaczy Zna- koniec w. XIV. Hannower, Landesmuseum (wg Stangego).
321 Sczaniecki, o.c, t. I, s. 153. wstępu opublikował M. Wiszniewski, Historia literatury
322 Fijałek, o.c., s. 121-130. — Franz, o.c, s. 563. — polskiej, 5, Kraków 1843, s. 14 n. (wg BJ rkps 2600, vol. 285),
H. Barycz, Andrzej z Kokorzyna (Polski Słownik Biogra- B. Ulanowski, Scriptores Rerum Polonicarurn, 13, (1889),
ficzny PAU 1, Kraków 1925, s. 107). — Sczaniecki, o.c, s. 218 (wg BJ rkps 2213, vol. 147 i 2600, vol. 285), Fijałek,
t. I, s. 115, 221. — Nowy Korbut. Bibliografia literatury pol- o.c, s. 126 (wg Ossolineum rkps 380/11, vol. 1). Fragment
skiej, 2, Piśmiennictwo staropolskie, Hasła osobowe, [Warszawa] zacytowany powyżej wg tekstu opublikowanego przez Wisz-
1964, s. 380, s.v. „z Kokorzyna Andrzej". — Markowski, niewskiego w tłumaczeniu Heck i Maleczyńska, o.c,
Poglądy..., s. 55-136. — Sczaniecki, o.c, t. II, s. 97-112. s. 100 n. Zagadnienia związane ze Speculum... omawia Scza-
323 Tekst Speculum... zachowany jest w kilku odpisach: niecki, o.c, t. II, s. 101, 112.
Wrocław, Bibl. Ossolińskich rkps 380/11; Częstochowa, Bibl. 324 Andrzej z Kokorzyna, Speculum..., vol. 285 (wg
Jasnogórska rkps II, 40; Warszawa, Bibl. Narodowa rkps rękopisu Bibl. Jagiellońska rkps 2600). — Por. Fijałek, o.c,
BOZ 1097; Wrocław, Bibl. Uniwersytecka rkps Uf 118; s. 127. — Sczaniecki, o.c, t. II, s. 106, przypis 31.
Kraków, Bibl. Jagiellońska rkps 2213 i 2600, por. Markowski, 325 Andrzej z Kokorzyna, Speculum..., vol. 285v.
Poglądy..., s. 74 n. — Sczaniecki, o.c, t. II, s. 103. — Tekst 326 Tamże, vol. 289 293.
141
kim średniowieczu"321. Dla nas ważny jest fakt, białą i czerwoną szatę Chrystusa z czasu męki, jego
że w czwartym dziesięcioleciu w. XV, w Krakowie, związanie, biczowanie i koronowanie cierniem,
metodą rememoratywną posłużył się Andrzej z Ko- Następnie przechodzi do wyjaśniania literalnego
korzyna w swym Speculum sacerdotum, z którego modlitw, a rememoratywnego — czynności mszal-
znana jest tylko część pierwsza: Interpretatio cano- nych, bowiem „w całej mszy św. poprzez znaki
nis. Andrzej, profesor teologii na Uniwersytecie, przedstawione jest wcielenie Chrystusa [od introitu
uczestnik dysputy z kalikstynami w r. 1431, autor do kolekty], jego nauczanie [od lekcji do credo],
antyutrakwistycznego traktatu, napisał swe Specu- męka [od prefacji po modlitwę „Supplices..."],
lum w latach 1430-1435 na wyraźne polecenie bis ku- zmartwychwstanie [Pax Domini...], i wniebowstąpie-
pa Oleśnickiego, przy którym od r. 1429 sprawował nie" (tłum. i uwagi w nawiasach aut.)326,
funkcję archidiakona krakowskiego322. Powód Stosowana przez Kokorzyńskiego wersja metody
powstania dzieła wyjaśnia autor we wstępie: „Naj- rememoratywnej nie była — rzecz jasna — ani
czcigodniejszemu w Chrystusie ojcu i panu, Zbignie-
wowi, z Bożej łaski biskupowi krakowskiemu,
Andrzej z Kokorzyna, archidiakon krakowski, na-
leżne posłuszeństwo i cześć. Ponieważ wam ojcze
przedstawiłem, że podczas wizytacji archidiakonatu
krakowskiego znalazłem licznych nieświadomych
kapłanów, błądzących w kanonie i formie sakra-
mentów, których nieświadomość wśród kapłanów
jest bardzo niebezpieczna, a brak wiedzy szkodliwy,
czemu wy, łaskawy i czcigodny ojcze, współczując
daliście mnie, Andrzejowi z Kokorzyna polecenie,
abym coś łatwym stylem dla informacji rzeczonych
kapłanów o wymienionych kwestiach napisał [.. .]"323.
Speculum... adresowane było do kapłanów diecezji
krakowskiej, a celem jego było: „jasne wytłumacze-
nie przebiegu mszy Św., nie tylko kanonu, ale tego
wszystkiego, co wchodzi w skład mszy Św., oraz
głębokiego znaczenia (significatio) towarzyszących
mu znaków" (tłum. aut.)324. Określiwszy mszę św.
jako „służbę bożą i ofiarę (sacrificium) składaną
Bogu na pamiątkę męki Chrystusa oraz na znak
miłości i pojednania przez wyświęconego kapłana"325, „. . '_, . „ . . ,
r ' r j . i o . r * 40. Biczowanie Chrystusa i Koronowanie Cierniem — kwatery
autor omawia czynności poprzedzające sprawowanie ołtarza z kościoła Św. Idziego w Hannoverisch-Munden,.
samego oficjum mszalnego; tu m.i. tłumaczy Zna- koniec w. XIV. Hannower, Landesmuseum (wg Stangego).
321 Sczaniecki, o.c, t. I, s. 153. wstępu opublikował M. Wiszniewski, Historia literatury
322 Fijałek, o.c., s. 121-130. — Franz, o.c, s. 563. — polskiej, 5, Kraków 1843, s. 14 n. (wg BJ rkps 2600, vol. 285),
H. Barycz, Andrzej z Kokorzyna (Polski Słownik Biogra- B. Ulanowski, Scriptores Rerum Polonicarurn, 13, (1889),
ficzny PAU 1, Kraków 1925, s. 107). — Sczaniecki, o.c, s. 218 (wg BJ rkps 2213, vol. 147 i 2600, vol. 285), Fijałek,
t. I, s. 115, 221. — Nowy Korbut. Bibliografia literatury pol- o.c, s. 126 (wg Ossolineum rkps 380/11, vol. 1). Fragment
skiej, 2, Piśmiennictwo staropolskie, Hasła osobowe, [Warszawa] zacytowany powyżej wg tekstu opublikowanego przez Wisz-
1964, s. 380, s.v. „z Kokorzyna Andrzej". — Markowski, niewskiego w tłumaczeniu Heck i Maleczyńska, o.c,
Poglądy..., s. 55-136. — Sczaniecki, o.c, t. II, s. 97-112. s. 100 n. Zagadnienia związane ze Speculum... omawia Scza-
323 Tekst Speculum... zachowany jest w kilku odpisach: niecki, o.c, t. II, s. 101, 112.
Wrocław, Bibl. Ossolińskich rkps 380/11; Częstochowa, Bibl. 324 Andrzej z Kokorzyna, Speculum..., vol. 285 (wg
Jasnogórska rkps II, 40; Warszawa, Bibl. Narodowa rkps rękopisu Bibl. Jagiellońska rkps 2600). — Por. Fijałek, o.c,
BOZ 1097; Wrocław, Bibl. Uniwersytecka rkps Uf 118; s. 127. — Sczaniecki, o.c, t. II, s. 106, przypis 31.
Kraków, Bibl. Jagiellońska rkps 2213 i 2600, por. Markowski, 325 Andrzej z Kokorzyna, Speculum..., vol. 285v.
Poglądy..., s. 74 n. — Sczaniecki, o.c, t. II, s. 103. — Tekst 326 Tamże, vol. 289 293.
141