DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława Biskupa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0170
przebadania. Przedstawiony artykuł stawia sobie
właśnie za cel zwrócenie uwagi na kilka powstałych
poza granicami Polski zabytków ilustrujących Le-
gendę św. Stanisława, których ikonografia odbiega
wyraźnie od ustalonego schematu polskiego.
Są to: miniatury w liczbie ośmiu z Legendą
św. Stanisława w Węgierskim Legendarium Ilustro-
wanym, zachowane w Bibliotece Watykańskiej,
trzy obrazy tablicowe w Muzeum Sztuk Pięknych
w Budapeszcie, obraz na zewnątrz kościoła Wniebo-
wzięcia Matki Boskiej w Osjaku oraz sześć scen
malowanych przez Ferdynanda Fromillera w bocz-
nych nawach tegoż kościoła8.
Węgierskie Legendarium Ilustrowane zostało wy-
konane około r. 1333, zapewne w Bolonii, na za-
mówienie Karola Roberta i jego żony Elżbiety
Łokietkówny, a następnie stało się własnością młod-
szego z synów królewskich, Andrzeja, kiedy ten
opuścił Węgry udając się do Neapolu, aby objąć
tam tron królewski9. Legenda św. Stanisława jest
jedną z 58-miu legend różnych świętych, głównie
związanych z rodem Andegawenów, jakie, obok
scen z życia Chrystusa i Marii, zawiera wspomniane
Legendarium. Na każdej karcie umieszczono po
cztery miniatury ujęte w ozdobne obramienia i opa-
trzone podpisami zawierającymi numer i najkrótsze
wyjaśnienie sceny.
Legenda św. Stanisława rozpoczyna się na karcie
64 (ryc. 1) u góry z lewej strony. Scena pierwsza
przedstawia wnętrze kościelne z postacią św. Stani-
sława (na pierwszym planie), który ubrany w szaty
pontyfikalne, klęczy ze złożonymi do modlitwy
rękami. Po jego prawej stronie stoi biskup, który
nachyla się nad świętym, kładąc na jego głowę
infułę. Scenie tej towarzyszy kilku duchownych,
zgrupowanych wokół ustawionego w głębi ołtarza.
Jeden z duchownych, stojący po lewej stronie św. Sta-
nisława, trzyma oburącz księgę. Napis umieszczony
powyżej miniatury głosi: „I Stanizlai [s.] ąuomodo
fuit electus in episcopum", a więc jest to scena
Wyboru św. Stanisława na biskupa. Źródłem pozwa-
lającym na odczytanie Legendy św. Stanisława jest
Kronika Wincentego Kadłubka oraz powstałe około
połowy w. XIII Vita Minor i Vita Maior pióra
Wincentego z Kielc. Scena pierwsza, mimo że brak
jej wśród polskich przedstawień Legendy, nie wy-
maga szczególnych wyjaśnień opartych na tekstach
żywotów. Można jednak dodać, że wszystkie trzy
źródła podkreślają moment wyboru św. Stanisława
na biskupa krakowskiego, który nastąpił po śmierci
biskupa Lamberta. Święty został obwołany bisku-
pem jednomyślnie, gdyż miał się wyróżniać szcze-
gólnymi cnotami pośród innych kanoników katedral-
nych10.
Kolejna scena u góry po prawej stronie karty
przedstawia Wskrzeszenie Piotra. W środku sceny,
na pierwszym planie, stoi św. Stanisław zwrócony
w prawo (od widza; ten rodzaj opisu będzie sto-
sowany w całej pracy) z prawą ręką wzniesioną do
błogosławieństwa. U jego stóp (po prawej stronie)
widoczny jest otwarty grobowiec, z którego wyłania
się naga postać Piotra ze złożonymi na piersi rę-
kami. Wydarzeniu przygląda się, znany już z po-
przedniej miniatury, duchowny z księgą w ręce,
stojący za św. Stanisławem. Ponad miniaturą umie-
szczono następujące objaśnienie: „II ąuomodo re-
suscitavit Petrum militem".
Scena trzecia, przypadająca u dołu po lewej
stronie karty, przedstawia męczeńską Śmierć św. Sta-
nisława. Święty biskup, ubrany w szaty pontyfi-
kalne, klęczy przed ołtarzem zwrócony w prawo
i we wzniesionych rękach trzyma hostię. Stojący za
nim Bolesław Śmiały, w długiej szacie i koronie
na głowie, lewą ręką chwyta biskupa za ramię,
w prawej trzyma miecz, którym zadaje cios w głowę
świętego. Scenie tej towarzyszy kilka osób umieszczo-
nych na pierwszym planie. Z lewej strony siedzą
bokiem, z głowami zwróconymi w kierunku świę-
8 Miniatury Węgierskiego Legendarium Ilustrowanego znaj-
dują się w kilku zbiorach: Morgan Library w Nowym Yorku,
w Ermitażu oraz w Bibliotece Watykańskiej, gdzie zachowały
się przedstawienia z Legendą św. Stanisława (Nr. inw. 8541).
Obrazy z Legendą św. Stanisława wym. 83x79,5 cm, 83 X
77,5 cm, 83 X 79,5 cm znajdują się w Muzeum Sztuk Pięknych
w Budapeszcie (Nr. inw. 901, 906, 910). Za udostępnienie
fotografii wspomnianych przedstawień pragnę złożyć podzię-
kowanie prof. dr Karolinie Lanckorońskiej oraz drowi Denesowi
Radocsayowi. Dziękuję również prof. drowi Gerhardowi
Schmidtowi za nadesłanie zdjęć zabytków osjackich.
9 E. Levardy, II Leggendario ungherese degli Angió con-
servato nella Biblioteca Vaticana, nel Morgan Library e neWErmi-
tage (Acta Historiae Artium, IX, 1963, s. 118).
10 W. Kadłubek, Kronika polska, wyd. A. Przeździecki,
Kraków 1862, s. 93. — Vita S. Stanislai episcopi Cracoviensis,
Vita Minor, wyd. W. Kętrzyński (Monumenta Poloniae
Historica, IV, Lwów 1884, s. 256). — Vita sancti Stanislai
Gracoviensis episcopi, Vita Maior, wyd. W. Kętrzyński, tamże,
s. 369.
162
właśnie za cel zwrócenie uwagi na kilka powstałych
poza granicami Polski zabytków ilustrujących Le-
gendę św. Stanisława, których ikonografia odbiega
wyraźnie od ustalonego schematu polskiego.
Są to: miniatury w liczbie ośmiu z Legendą
św. Stanisława w Węgierskim Legendarium Ilustro-
wanym, zachowane w Bibliotece Watykańskiej,
trzy obrazy tablicowe w Muzeum Sztuk Pięknych
w Budapeszcie, obraz na zewnątrz kościoła Wniebo-
wzięcia Matki Boskiej w Osjaku oraz sześć scen
malowanych przez Ferdynanda Fromillera w bocz-
nych nawach tegoż kościoła8.
Węgierskie Legendarium Ilustrowane zostało wy-
konane około r. 1333, zapewne w Bolonii, na za-
mówienie Karola Roberta i jego żony Elżbiety
Łokietkówny, a następnie stało się własnością młod-
szego z synów królewskich, Andrzeja, kiedy ten
opuścił Węgry udając się do Neapolu, aby objąć
tam tron królewski9. Legenda św. Stanisława jest
jedną z 58-miu legend różnych świętych, głównie
związanych z rodem Andegawenów, jakie, obok
scen z życia Chrystusa i Marii, zawiera wspomniane
Legendarium. Na każdej karcie umieszczono po
cztery miniatury ujęte w ozdobne obramienia i opa-
trzone podpisami zawierającymi numer i najkrótsze
wyjaśnienie sceny.
Legenda św. Stanisława rozpoczyna się na karcie
64 (ryc. 1) u góry z lewej strony. Scena pierwsza
przedstawia wnętrze kościelne z postacią św. Stani-
sława (na pierwszym planie), który ubrany w szaty
pontyfikalne, klęczy ze złożonymi do modlitwy
rękami. Po jego prawej stronie stoi biskup, który
nachyla się nad świętym, kładąc na jego głowę
infułę. Scenie tej towarzyszy kilku duchownych,
zgrupowanych wokół ustawionego w głębi ołtarza.
Jeden z duchownych, stojący po lewej stronie św. Sta-
nisława, trzyma oburącz księgę. Napis umieszczony
powyżej miniatury głosi: „I Stanizlai [s.] ąuomodo
fuit electus in episcopum", a więc jest to scena
Wyboru św. Stanisława na biskupa. Źródłem pozwa-
lającym na odczytanie Legendy św. Stanisława jest
Kronika Wincentego Kadłubka oraz powstałe około
połowy w. XIII Vita Minor i Vita Maior pióra
Wincentego z Kielc. Scena pierwsza, mimo że brak
jej wśród polskich przedstawień Legendy, nie wy-
maga szczególnych wyjaśnień opartych na tekstach
żywotów. Można jednak dodać, że wszystkie trzy
źródła podkreślają moment wyboru św. Stanisława
na biskupa krakowskiego, który nastąpił po śmierci
biskupa Lamberta. Święty został obwołany bisku-
pem jednomyślnie, gdyż miał się wyróżniać szcze-
gólnymi cnotami pośród innych kanoników katedral-
nych10.
Kolejna scena u góry po prawej stronie karty
przedstawia Wskrzeszenie Piotra. W środku sceny,
na pierwszym planie, stoi św. Stanisław zwrócony
w prawo (od widza; ten rodzaj opisu będzie sto-
sowany w całej pracy) z prawą ręką wzniesioną do
błogosławieństwa. U jego stóp (po prawej stronie)
widoczny jest otwarty grobowiec, z którego wyłania
się naga postać Piotra ze złożonymi na piersi rę-
kami. Wydarzeniu przygląda się, znany już z po-
przedniej miniatury, duchowny z księgą w ręce,
stojący za św. Stanisławem. Ponad miniaturą umie-
szczono następujące objaśnienie: „II ąuomodo re-
suscitavit Petrum militem".
Scena trzecia, przypadająca u dołu po lewej
stronie karty, przedstawia męczeńską Śmierć św. Sta-
nisława. Święty biskup, ubrany w szaty pontyfi-
kalne, klęczy przed ołtarzem zwrócony w prawo
i we wzniesionych rękach trzyma hostię. Stojący za
nim Bolesław Śmiały, w długiej szacie i koronie
na głowie, lewą ręką chwyta biskupa za ramię,
w prawej trzyma miecz, którym zadaje cios w głowę
świętego. Scenie tej towarzyszy kilka osób umieszczo-
nych na pierwszym planie. Z lewej strony siedzą
bokiem, z głowami zwróconymi w kierunku świę-
8 Miniatury Węgierskiego Legendarium Ilustrowanego znaj-
dują się w kilku zbiorach: Morgan Library w Nowym Yorku,
w Ermitażu oraz w Bibliotece Watykańskiej, gdzie zachowały
się przedstawienia z Legendą św. Stanisława (Nr. inw. 8541).
Obrazy z Legendą św. Stanisława wym. 83x79,5 cm, 83 X
77,5 cm, 83 X 79,5 cm znajdują się w Muzeum Sztuk Pięknych
w Budapeszcie (Nr. inw. 901, 906, 910). Za udostępnienie
fotografii wspomnianych przedstawień pragnę złożyć podzię-
kowanie prof. dr Karolinie Lanckorońskiej oraz drowi Denesowi
Radocsayowi. Dziękuję również prof. drowi Gerhardowi
Schmidtowi za nadesłanie zdjęć zabytków osjackich.
9 E. Levardy, II Leggendario ungherese degli Angió con-
servato nella Biblioteca Vaticana, nel Morgan Library e neWErmi-
tage (Acta Historiae Artium, IX, 1963, s. 118).
10 W. Kadłubek, Kronika polska, wyd. A. Przeździecki,
Kraków 1862, s. 93. — Vita S. Stanislai episcopi Cracoviensis,
Vita Minor, wyd. W. Kętrzyński (Monumenta Poloniae
Historica, IV, Lwów 1884, s. 256). — Vita sancti Stanislai
Gracoviensis episcopi, Vita Maior, wyd. W. Kętrzyński, tamże,
s. 369.
162