DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława Biskupa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0174
ąuomodo resuscitavit filium unius hungari" wy-
jaśnia, że jest to Cud wskrzeszenia Węgra. Cud ten
opisany jest w Żywocie Mniejszym św. Stanisława
pod numerem XXXIII: dotyczy wskrzeszenia przez
św. Stanisława młodego Węgra, syna Piotra, a miał
wydarzyć się we wsi Misławczyce w domu Woja-
szona12. Dokładniejszy opis tego cudu znajduje się
w Vita Maior, gdzie Wincenty z Kielc podaje imię
wskrzeszonego chłopca (Polech) oraz opowiada
jak Węgier Piotr wraz z żoną i synem odbyli piel-
grzymkę do grobu św. Stanisława, gdzie złożyli
wotum w postaci koguta i trzech bochenków chleba,
które to dary zostały z całą dokładnością pokazane
na miniaturze13. Ta wręcz dosłowna zgodność
tekstu i opisanej miniatury, z uwypukleniem szcze-
gółów nieznanych ani wcześniejszym, ani później-
szym żywotom (kogut i bochenki chleba) wskazuje,
że treść legendy została, przynajmniej po części,
zaczerpnięta z Vita Maior.
F. Levardy, autor najnowszego opracowania
poświęconego Węgierskiemu Legendarium Ilustro-
wanemu uważa, że program ikonograficzny więk-
szości przedstawionych tam legend opiera się na
Złotej Legendzie Jakuba z Voraginy14. Jest to w pełni
zgodne z wysuniętym poprzednio przypuszczeniem,
że Vita Maior była źródłem dla sceny wskrzeszenia
Polecha. Żywot św. Stanisława przypada w Złotej
Legendzie na dzień 8 maja i 27 września, tj. na Święto
Przeniesienia ciała męczennika ze Skałki na Wawel.
Pod datą 8 maja umieszczono Legendę św. Stani-
sława zaczerpniętą z Vita Minor. Ze Świętem Prze-
niesienia ciała męczennika związano natomiast opis
cudów oraz kanonizacji św. Stanisława, zaczerpnięty
z Vita Maior15. Jest to właśnie ta część żywotu
świętego, gdzie z całą dokładnością opisano wskrze-
szenie Węgra Polecha, syna Piotra. Levardy przy-
puszcza, że program ikonograficzny całego Legenda-
rium inspirowany był bezpośrednio przez samego
12 Vita Minor, s. 310.
13 Vita Maior, s. 402: „Cuiusdam Hungari nomine Petri
filius Polech dictus, graviter infirmatus, octavo die fuit mortuus
iacuitąue defunctus ab hora tercia usąue ad meridiem, quous-
que ad sepeliendum fuisset aptatus. Cumąue pater et mater
pueri defuncti inconsolabiliter flerent, dictum est eis, ut puerum
defunctum beato Stanislao voverent et haberent fiduciam,
quod ipsius merita puerum a morte revocare possent. Parentes
vero Deum cum lacrimis orabant pro puero, devoventes eum
beato Stanislao et promittentes tres panes et unum
gallum ad suum sepulchrum cum eo deferre, si eum
Karola Roberta. Legendę o św. Stanisławie wpro-
wadzono do Węgierskiego Legendarium Iłustrowa-
nego — przedstawiającego dzieje świętych związa-
nych z rodem Andegawenów oraz patronów po-
szczególnych członków rodziny królewskiej — oczy-
wiście ze względu na polskie pochodzenie królowej
Elżbiety. Jednocześnie, co wydaje się w pełni zro-
zumiałe, spomiędzy licznych cudów św. Stanisława
z prawdziwym pietyzmem wybrano ten cud, którego
dostąpił Węgier.
Drugi interesujący nas zabytek to trzy obrazy
w Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie. Są one
częścią jakiejś większej całości; pierwotnie uważane
były za sceny z życia św. Tomasza Becketa, a z ikono-
grafią św. Stanisława związała je Edyta Lajta16.
Lajta datuje obrazy budapeszteńskie na ostatnie
dziesięciolecie w. XV i wiąże je z kręgiem Mistrza
Pasji Koszyckiej oraz z tzw. Mistrzem męczeństwa
apostołów. Za twórcę obrazów uważa malarza wę-
gierskiego z Górnych Węgier, względnie działają-
cego na Węgrzech Polaka. Określenie czasu powsta-
nia oraz środowiska artystycznego, z którego wy-
szedł twórca obrazów budapeszteńskich, nie wydaje
się całkowicie słuszne. Obrazy te należą bez wątpie-
nia do malarstwa, jakie rozwinęło się w ciągu
w. XV w krajach austriackich, na Słowacji i w połu-
dniowej Polsce. Reprezentują niezbyt wysoki poziom
artystyczny i operują szeregiem elementów trady-
cyjnych, które mogłyby wskazywać na koniec w. XV,
jako czas powstania obrazów. Obserwujemy tam
pewne wpływy niemieckie w sposobie charaktery-
zowania twarzy, a także niderlandzkie w zamiło-
waniu do przedstawiania tzw. dinanderies i zwierząt.
Decydującym elementem w określeniu daty tych
obrazów jest jednak bardzo charakterystyczny pejzaż,
nawiązujący do „romantycznych", krajobrazowych
teł obrazów Łukasza Cranacha, umieszczony w głębi,
dignaretur a morte suscitare. Mira res, necdum enim plene
parentes pro eo votum emiserant et puer iam revixerat et sanus
ambulabat. Parentes vero venientes ad sepulchrum beati
Stanislai cum puero, persoluto voto reversi sunt in Hungariam
cum puero suo gracias agentes Deo et beato martiri Stanislao.
14Levardy, o.c, s. 81.
15 J. de Voragine, Złota Legenda, wybór, tłum. J. Ple-
ziowa, Warszawa 1955, s. 533-541.
16 E. Lajta, Trois scenes de la legendę de St. Stanislas
(Bulle.tin du Musee Hongrois-des-Beaux-Arts, V, 1954, s. 29-
35).
166
jaśnia, że jest to Cud wskrzeszenia Węgra. Cud ten
opisany jest w Żywocie Mniejszym św. Stanisława
pod numerem XXXIII: dotyczy wskrzeszenia przez
św. Stanisława młodego Węgra, syna Piotra, a miał
wydarzyć się we wsi Misławczyce w domu Woja-
szona12. Dokładniejszy opis tego cudu znajduje się
w Vita Maior, gdzie Wincenty z Kielc podaje imię
wskrzeszonego chłopca (Polech) oraz opowiada
jak Węgier Piotr wraz z żoną i synem odbyli piel-
grzymkę do grobu św. Stanisława, gdzie złożyli
wotum w postaci koguta i trzech bochenków chleba,
które to dary zostały z całą dokładnością pokazane
na miniaturze13. Ta wręcz dosłowna zgodność
tekstu i opisanej miniatury, z uwypukleniem szcze-
gółów nieznanych ani wcześniejszym, ani później-
szym żywotom (kogut i bochenki chleba) wskazuje,
że treść legendy została, przynajmniej po części,
zaczerpnięta z Vita Maior.
F. Levardy, autor najnowszego opracowania
poświęconego Węgierskiemu Legendarium Ilustro-
wanemu uważa, że program ikonograficzny więk-
szości przedstawionych tam legend opiera się na
Złotej Legendzie Jakuba z Voraginy14. Jest to w pełni
zgodne z wysuniętym poprzednio przypuszczeniem,
że Vita Maior była źródłem dla sceny wskrzeszenia
Polecha. Żywot św. Stanisława przypada w Złotej
Legendzie na dzień 8 maja i 27 września, tj. na Święto
Przeniesienia ciała męczennika ze Skałki na Wawel.
Pod datą 8 maja umieszczono Legendę św. Stani-
sława zaczerpniętą z Vita Minor. Ze Świętem Prze-
niesienia ciała męczennika związano natomiast opis
cudów oraz kanonizacji św. Stanisława, zaczerpnięty
z Vita Maior15. Jest to właśnie ta część żywotu
świętego, gdzie z całą dokładnością opisano wskrze-
szenie Węgra Polecha, syna Piotra. Levardy przy-
puszcza, że program ikonograficzny całego Legenda-
rium inspirowany był bezpośrednio przez samego
12 Vita Minor, s. 310.
13 Vita Maior, s. 402: „Cuiusdam Hungari nomine Petri
filius Polech dictus, graviter infirmatus, octavo die fuit mortuus
iacuitąue defunctus ab hora tercia usąue ad meridiem, quous-
que ad sepeliendum fuisset aptatus. Cumąue pater et mater
pueri defuncti inconsolabiliter flerent, dictum est eis, ut puerum
defunctum beato Stanislao voverent et haberent fiduciam,
quod ipsius merita puerum a morte revocare possent. Parentes
vero Deum cum lacrimis orabant pro puero, devoventes eum
beato Stanislao et promittentes tres panes et unum
gallum ad suum sepulchrum cum eo deferre, si eum
Karola Roberta. Legendę o św. Stanisławie wpro-
wadzono do Węgierskiego Legendarium Iłustrowa-
nego — przedstawiającego dzieje świętych związa-
nych z rodem Andegawenów oraz patronów po-
szczególnych członków rodziny królewskiej — oczy-
wiście ze względu na polskie pochodzenie królowej
Elżbiety. Jednocześnie, co wydaje się w pełni zro-
zumiałe, spomiędzy licznych cudów św. Stanisława
z prawdziwym pietyzmem wybrano ten cud, którego
dostąpił Węgier.
Drugi interesujący nas zabytek to trzy obrazy
w Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie. Są one
częścią jakiejś większej całości; pierwotnie uważane
były za sceny z życia św. Tomasza Becketa, a z ikono-
grafią św. Stanisława związała je Edyta Lajta16.
Lajta datuje obrazy budapeszteńskie na ostatnie
dziesięciolecie w. XV i wiąże je z kręgiem Mistrza
Pasji Koszyckiej oraz z tzw. Mistrzem męczeństwa
apostołów. Za twórcę obrazów uważa malarza wę-
gierskiego z Górnych Węgier, względnie działają-
cego na Węgrzech Polaka. Określenie czasu powsta-
nia oraz środowiska artystycznego, z którego wy-
szedł twórca obrazów budapeszteńskich, nie wydaje
się całkowicie słuszne. Obrazy te należą bez wątpie-
nia do malarstwa, jakie rozwinęło się w ciągu
w. XV w krajach austriackich, na Słowacji i w połu-
dniowej Polsce. Reprezentują niezbyt wysoki poziom
artystyczny i operują szeregiem elementów trady-
cyjnych, które mogłyby wskazywać na koniec w. XV,
jako czas powstania obrazów. Obserwujemy tam
pewne wpływy niemieckie w sposobie charaktery-
zowania twarzy, a także niderlandzkie w zamiło-
waniu do przedstawiania tzw. dinanderies i zwierząt.
Decydującym elementem w określeniu daty tych
obrazów jest jednak bardzo charakterystyczny pejzaż,
nawiązujący do „romantycznych", krajobrazowych
teł obrazów Łukasza Cranacha, umieszczony w głębi,
dignaretur a morte suscitare. Mira res, necdum enim plene
parentes pro eo votum emiserant et puer iam revixerat et sanus
ambulabat. Parentes vero venientes ad sepulchrum beati
Stanislai cum puero, persoluto voto reversi sunt in Hungariam
cum puero suo gracias agentes Deo et beato martiri Stanislao.
14Levardy, o.c, s. 81.
15 J. de Voragine, Złota Legenda, wybór, tłum. J. Ple-
ziowa, Warszawa 1955, s. 533-541.
16 E. Lajta, Trois scenes de la legendę de St. Stanislas
(Bulle.tin du Musee Hongrois-des-Beaux-Arts, V, 1954, s. 29-
35).
166