DOI article:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława Biskupa
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0180
6. Legenda Bolesława Śmiałego, kopia obrazu z w. XVII.
Osjak, Kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej (fot. S. Hart-
wagner).
gendy Bolesławowej, która nie odbiega od przyto-
czonej powyżej według relacji Białobrzeskiego, po-
dają: Hieronim Megiser, Johann Weichard Valvasor
oraz Józef Wallner27.
Scena przedstawiona na obrazie w muzeum
budapeszteńskim, identyfikowana przez Lajtę jako
zgon Bolesława Śmiałego, odbiega w niektórych
szczegółach od Legendy Bolesławowej. Zasadnicza
różnica polega na tym, że przy łożu króla, który
przecież zmarł w klasztorze, brak zupełnie zakonni-
ków. Widzimy tu jednego młodszego duchownego,
reszta grupy to biskupi oraz ludzie świeccy. Legenda
Bolesławowa nie mówi ponadto nic o tym, że w chwili
śmierci miała się królowi objawić Matka Boska.
Wprawdzie w r. 1956 odsłonięto na północnej ścianie
kościoła osjackiego malowidło z końca w. XVI
przedstawiające klęczącą przed Matką Boską postać
w długich szatach, którą uznano za wizerunek
Bolesława Śmiałego; bliższe przyjrzenie się temu
wyobrażeniu pozwala jednak stwierdzić, że ukazano
tam fundatorkę klasztoru — Irenburgis28. Omawiany
obraz, chociaż obecnie osobno oprawny, jest nie-
zaprzeczalnie — tak jak i dwa poprzednio wymienio-
ne obrazy — częścią jednej, większej całości: trypty-
ku, a może poliptyku. Przemawiają za tym jednakowe
wymiary tych obrazów oraz cechy formalne, wska-
zujące na jednego twórcę. Nie wyklucza to jednak
możliwości, że przedstawiona scena jest ilustracją
całkowicie innej legendy, którą zwyczajem średnio-
wiecznym połączono z Legendą św. Stanisława na
jednym ołtarzu. Przedstawienie śmierci króla, umie-
rającego na łożu w otoczeniu swoich poddanych,
było bardzo rozpowszechnione w średniowiecznym
malarstwie europejskim, co utrudnia jednoznaczną
identyfikację omawianego obrazu. Rozwiązanie in-
teresującej nas sceny pozostaje więc na razie sprawą
otwartą, chociaż będziemy starali się powrócić do
niej jeszcze raz pod koniec wywodów.
Z kolei przechodzimy do omówienia zabytków
osjackich. Pierwszym z nich jest obraz malowany
olejno na płótnie, znajdujący się na zewnątrz kościoła
Benedyktynów w Osjaku. Obraz obecny (ryc. 6)
jest kopią wykonaną w r. 1839 przez malarza Jobsta
z Wiednia, odnawianą dwukrotnie w r. 1884 i 1930.
Obraz pierwotny (ryc. 7), który istniał jeszcze
w r. 1896 (jak to stwierdza Smólski), znany dzięki
rysunkowi Antoniego Oleszczyńskiego, a także
z opisu Jana Drewaczyńskiego, powstał zapewne
w w. XVII29. Środek obrazu zajmuje postać Bo-
lesława Śmiałego, w zbroi i królewskim płaszczu,
stojącego w półkolistej niszy. Wokół niszy umieszczo-
27 H. Megiser, Annalium Carinthiae [Leipzig 1612],
s. 761-762. — J. Weichard Valvasor, Topographia Archidu-
catus Carinthiae, Nuernberg 1688, s. 155-156. — J. Wallner,
Annus Miłłesimus antiąuissimi Monasterii Ossiacensis, Laibach
1689, s. 107.
28 A. Węd z ki, W poszukiwaniu grobu Bolesława Śmiałego
w Osjaku (Z Otchłani Wieków, XXIII, 1957, s. 136-141).
29 O obrazie przedstawiającym Legendę Bolesława Śmia-
łego, znajdującym się na zewnątrz kościoła w Osjaku pisali:
R. Goes, Des polnischen Koenigs Bolesłaus II. der Kuehne
genannt Grabstaette zu Ossiach in Villacher-Kreise Kaerntens
(Carinthia, XXX, 1840, s. 189-191). — F. L. Hohenauer,
Kdrnten's geistlicher Ehrenkranz, Villach 1851, s. 148-154,
wspomina o odnowieniu obrazu w r. 1682. — A. Przez-
172
Osjak, Kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej (fot. S. Hart-
wagner).
gendy Bolesławowej, która nie odbiega od przyto-
czonej powyżej według relacji Białobrzeskiego, po-
dają: Hieronim Megiser, Johann Weichard Valvasor
oraz Józef Wallner27.
Scena przedstawiona na obrazie w muzeum
budapeszteńskim, identyfikowana przez Lajtę jako
zgon Bolesława Śmiałego, odbiega w niektórych
szczegółach od Legendy Bolesławowej. Zasadnicza
różnica polega na tym, że przy łożu króla, który
przecież zmarł w klasztorze, brak zupełnie zakonni-
ków. Widzimy tu jednego młodszego duchownego,
reszta grupy to biskupi oraz ludzie świeccy. Legenda
Bolesławowa nie mówi ponadto nic o tym, że w chwili
śmierci miała się królowi objawić Matka Boska.
Wprawdzie w r. 1956 odsłonięto na północnej ścianie
kościoła osjackiego malowidło z końca w. XVI
przedstawiające klęczącą przed Matką Boską postać
w długich szatach, którą uznano za wizerunek
Bolesława Śmiałego; bliższe przyjrzenie się temu
wyobrażeniu pozwala jednak stwierdzić, że ukazano
tam fundatorkę klasztoru — Irenburgis28. Omawiany
obraz, chociaż obecnie osobno oprawny, jest nie-
zaprzeczalnie — tak jak i dwa poprzednio wymienio-
ne obrazy — częścią jednej, większej całości: trypty-
ku, a może poliptyku. Przemawiają za tym jednakowe
wymiary tych obrazów oraz cechy formalne, wska-
zujące na jednego twórcę. Nie wyklucza to jednak
możliwości, że przedstawiona scena jest ilustracją
całkowicie innej legendy, którą zwyczajem średnio-
wiecznym połączono z Legendą św. Stanisława na
jednym ołtarzu. Przedstawienie śmierci króla, umie-
rającego na łożu w otoczeniu swoich poddanych,
było bardzo rozpowszechnione w średniowiecznym
malarstwie europejskim, co utrudnia jednoznaczną
identyfikację omawianego obrazu. Rozwiązanie in-
teresującej nas sceny pozostaje więc na razie sprawą
otwartą, chociaż będziemy starali się powrócić do
niej jeszcze raz pod koniec wywodów.
Z kolei przechodzimy do omówienia zabytków
osjackich. Pierwszym z nich jest obraz malowany
olejno na płótnie, znajdujący się na zewnątrz kościoła
Benedyktynów w Osjaku. Obraz obecny (ryc. 6)
jest kopią wykonaną w r. 1839 przez malarza Jobsta
z Wiednia, odnawianą dwukrotnie w r. 1884 i 1930.
Obraz pierwotny (ryc. 7), który istniał jeszcze
w r. 1896 (jak to stwierdza Smólski), znany dzięki
rysunkowi Antoniego Oleszczyńskiego, a także
z opisu Jana Drewaczyńskiego, powstał zapewne
w w. XVII29. Środek obrazu zajmuje postać Bo-
lesława Śmiałego, w zbroi i królewskim płaszczu,
stojącego w półkolistej niszy. Wokół niszy umieszczo-
27 H. Megiser, Annalium Carinthiae [Leipzig 1612],
s. 761-762. — J. Weichard Valvasor, Topographia Archidu-
catus Carinthiae, Nuernberg 1688, s. 155-156. — J. Wallner,
Annus Miłłesimus antiąuissimi Monasterii Ossiacensis, Laibach
1689, s. 107.
28 A. Węd z ki, W poszukiwaniu grobu Bolesława Śmiałego
w Osjaku (Z Otchłani Wieków, XXIII, 1957, s. 136-141).
29 O obrazie przedstawiającym Legendę Bolesława Śmia-
łego, znajdującym się na zewnątrz kościoła w Osjaku pisali:
R. Goes, Des polnischen Koenigs Bolesłaus II. der Kuehne
genannt Grabstaette zu Ossiach in Villacher-Kreise Kaerntens
(Carinthia, XXX, 1840, s. 189-191). — F. L. Hohenauer,
Kdrnten's geistlicher Ehrenkranz, Villach 1851, s. 148-154,
wspomina o odnowieniu obrazu w r. 1682. — A. Przez-
172