DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława Biskupa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0187
pewne główne zdarzenia z Legendy świętego, a więc
rozpoznane przez wizytującego: Orły strzegące
ciała świętego i Wskrzeszenie Piotra oraz cztery
inne, z których dwie (II i III) musiały niewątpliwie
ukazywać Zabójstwo i Rozsiekanie zwłok. Dwu-
1 jednoosobowe sceny, występujące głównie na boku
wschodnim, mogły przedstawiać natomiast cuda
pośmiertne Św. Stanisława, za czym przemawia mała
ilość osób biorących udział w akcji (biskup i dozna-
jący cudu), a zwłaszcza opis drugiej ze scen na tym
boku, będącej ilustracją jednego z licznych cudów
wskrzeszenia zmarłego, które powtarzają się w ży-
wotach św. Stanisława. Pole szóste na boku wschod-
nim trumny, nie ozdobione sceną figuralną, wypeł-
niał może napis (przypuszczalnie nieczytelny już
w w. XVII), którego treść przytoczył Długosz.
Na podstawie wiadomości źródłowych o trumnie
św. Stanisława możemy wnioskować, że początki
rozwoju ikonografii Legendy tego świętego sięgają
2 połowy w. XIII. Te pierwsze cykle różniły się
znacznie od schematu jaki ustalił się w w. XVI;
były obszerniejsze, głównie dzięki uwzględnieniu
cudów pośmiertnych św. Stanisława, wobec czego
możemy je określić jako „wczesną" ikonografię
świętego biskupa. Przykłady „wczesnej" ikono-
grafii spotykamy poza granicami kraju już na po-
czątku w. XIV, a Węgierskie Legendagium Ilustro-
wane byłoby jej najstarszym, zachowanym przy-
kładem. W w. XVI kontynuację tej „wczesnej"
ikonografii św. Stanisława odnajdujemy na wspo-
mnianych obrazach budapeszteńskich. Sceny poś-
miertnych cudów św. Stanisława pojawiają się jeszcze
raz w w. XVII na bokach trumny tego świętego
z r. 1671, gdzie widzimy Wskrzeszenie trzech zmar-
łych i Wskrzeszenie podczas mszy kanonizacyjnej
w Asyżuu. Ten nawrót w w. XVII do „wczesnej"
cula, in tertia personae tres una carens capite, in ąuarta personae
duae, in ąuinta personae duae, in sexta personae nullae re-
praesentantur. Item in eadem tumba a parte evangelii extat
signum aąuilae et personae ąuatuor ac columnae piramidales
tres; similiter a parte epistolae extat signum aąuilae et personae
ąuinąuae, ac similiter columnae tres laminis argenteis inauratis
abductae. A parte vero superiori ejusdem tumbae summitas
tenuior tabulas octogeumi continet, in ąuarum unaąuaąuae
personae habitu pontificali insignitae reperiuntur: in vertice
vero ejusdem partis superioris exstant coronullae in nonnullis
locis effractae".
44 Bochnak, o.c, s. 84.
45 Historia Polonica Vincenti Kadlubkonis..., s. 184.
46 Obraz mogilnieński, malowidło ścienne pod chórem
muzycznym. W scenie środkowej po prawej stronie aniołek
ikonografii Legendy św. Stanisława można tłuma-
czyć wpływem, jaki na program ikonograficzny
obecnej trumny Stanisławowej wywarły sceny zdo-
biące fundację bł. Kingi.
Sceny przedstawiające Legendę Bolesława Śmia-
łego, które wyrosły jako rozbudowanie Legendy
św. Stanisława, są w Polsce prawie nieznane. Stało
się tak zapewne dlatego, że dzieje Bolesława Śmia-
łego, ze względu na wykonanie wyroku na św. Sta-
nisławie, były na naszym terenie tematem niewątpli-
wie drażliwym, który według słów Jana Dombrówki
nie nadawał się do rozpowszechniania, aby „łatwość
przebaczenia nie stała się pobudką do ponawiania
czynu"45. Jedynym polskim przykładem połączenia
Legendy św. Stanisława z dziejami króla Bolesława
jest obraz w dawnym kościele Benedyktynów w Mo-
gilnie (ryc. 13). Część środkową obrazu zajmuje
postać Bolesława Śmiałego stojącego na tle rozległego
krajobrazu. Z obu boków umieszczono po trzy
sceny ukazujące (od prawej do lewej, cd widza):
Świadczenie Piotra przed królem, Śmierć św. Stani-
sława, Bołesława pielgrzymującego do Osjaku, Bole-
sława pracującego w Osjaku, Śmierć króla i Pogrzeb.
Istnienie tego obrazu nie wnosi jednak nic nowego
do rozważań nad ikonografią Legendy św. Stani-
sława i Bolesława Śmiałego; jest on bowiem kopią
(zwłaszcza jeśli chodzi o sceny boczne) siedemnasto-
wiecznego malowidła znajdującego się na zewnątrz
kościoła Benedyktynów w Osjaku, wykonaną w r.
1814 dla uczczenia pamięci fundatora klasztoru
w Mogilnie, którym był Bolesław Śmiały46.
Przytoczony powyżej materiał pozwala przy-
puszczać, że miejscem, gdzie doszło do uformowania
się opartej na ikonografii św. Stanisława ikonografii
Legendy Bolesława Śmiałego, był zapewne Osjak.
Fakt ten, jak i istniejący w Osjaku swoisty kult
trzyma rulon z napisem: „Bolesław Śmiały król Polski Fundator
Klasztoru Mogilińskiego Xięży Benedyktynów Roku Pań: 1065.
Historya ta Malowana jest za Rządu tymczasowego Rosyjskiego
Roku Pań: 1814 za przełożeństwa JWIX Leona Emiliana Ko-
sińskiego opata i Professa Mogilińskiego Archi Gnieźnieńskiego
i Krakowskiego Kanonika Katedralnego Orderi Sgo Stanisława
Biskupa Męczenika [s.] Kawalera i Stych Kanonów Doktora
Sc. WW Xięży Professi Mogilińscy: WX Raymund Strze-
liński Przeor. WX Modest Orlikowski Podprzeorzy. WX Feliks
Szczypioski Proboszcz Strzelecki. WX Kajetan Smoliński
Proboszcz Woyciński. WX Anzelm Grabowski St. y Theol.
Rektor. WX Etminold Raźnowicz Proboszcz Bielski. WX Ro-
bert Waliszewski... y Prowizor. BB Klerycy Professi Mogilińscy:
WB Bernard Macalkiewicz Kleryk, WB Paulin Sachodzki
Kleryk, WB Leonard Ulmianowski Kleryk, WB Benedykt
12
179
rozpoznane przez wizytującego: Orły strzegące
ciała świętego i Wskrzeszenie Piotra oraz cztery
inne, z których dwie (II i III) musiały niewątpliwie
ukazywać Zabójstwo i Rozsiekanie zwłok. Dwu-
1 jednoosobowe sceny, występujące głównie na boku
wschodnim, mogły przedstawiać natomiast cuda
pośmiertne Św. Stanisława, za czym przemawia mała
ilość osób biorących udział w akcji (biskup i dozna-
jący cudu), a zwłaszcza opis drugiej ze scen na tym
boku, będącej ilustracją jednego z licznych cudów
wskrzeszenia zmarłego, które powtarzają się w ży-
wotach św. Stanisława. Pole szóste na boku wschod-
nim trumny, nie ozdobione sceną figuralną, wypeł-
niał może napis (przypuszczalnie nieczytelny już
w w. XVII), którego treść przytoczył Długosz.
Na podstawie wiadomości źródłowych o trumnie
św. Stanisława możemy wnioskować, że początki
rozwoju ikonografii Legendy tego świętego sięgają
2 połowy w. XIII. Te pierwsze cykle różniły się
znacznie od schematu jaki ustalił się w w. XVI;
były obszerniejsze, głównie dzięki uwzględnieniu
cudów pośmiertnych św. Stanisława, wobec czego
możemy je określić jako „wczesną" ikonografię
świętego biskupa. Przykłady „wczesnej" ikono-
grafii spotykamy poza granicami kraju już na po-
czątku w. XIV, a Węgierskie Legendagium Ilustro-
wane byłoby jej najstarszym, zachowanym przy-
kładem. W w. XVI kontynuację tej „wczesnej"
ikonografii św. Stanisława odnajdujemy na wspo-
mnianych obrazach budapeszteńskich. Sceny poś-
miertnych cudów św. Stanisława pojawiają się jeszcze
raz w w. XVII na bokach trumny tego świętego
z r. 1671, gdzie widzimy Wskrzeszenie trzech zmar-
łych i Wskrzeszenie podczas mszy kanonizacyjnej
w Asyżuu. Ten nawrót w w. XVII do „wczesnej"
cula, in tertia personae tres una carens capite, in ąuarta personae
duae, in ąuinta personae duae, in sexta personae nullae re-
praesentantur. Item in eadem tumba a parte evangelii extat
signum aąuilae et personae ąuatuor ac columnae piramidales
tres; similiter a parte epistolae extat signum aąuilae et personae
ąuinąuae, ac similiter columnae tres laminis argenteis inauratis
abductae. A parte vero superiori ejusdem tumbae summitas
tenuior tabulas octogeumi continet, in ąuarum unaąuaąuae
personae habitu pontificali insignitae reperiuntur: in vertice
vero ejusdem partis superioris exstant coronullae in nonnullis
locis effractae".
44 Bochnak, o.c, s. 84.
45 Historia Polonica Vincenti Kadlubkonis..., s. 184.
46 Obraz mogilnieński, malowidło ścienne pod chórem
muzycznym. W scenie środkowej po prawej stronie aniołek
ikonografii Legendy św. Stanisława można tłuma-
czyć wpływem, jaki na program ikonograficzny
obecnej trumny Stanisławowej wywarły sceny zdo-
biące fundację bł. Kingi.
Sceny przedstawiające Legendę Bolesława Śmia-
łego, które wyrosły jako rozbudowanie Legendy
św. Stanisława, są w Polsce prawie nieznane. Stało
się tak zapewne dlatego, że dzieje Bolesława Śmia-
łego, ze względu na wykonanie wyroku na św. Sta-
nisławie, były na naszym terenie tematem niewątpli-
wie drażliwym, który według słów Jana Dombrówki
nie nadawał się do rozpowszechniania, aby „łatwość
przebaczenia nie stała się pobudką do ponawiania
czynu"45. Jedynym polskim przykładem połączenia
Legendy św. Stanisława z dziejami króla Bolesława
jest obraz w dawnym kościele Benedyktynów w Mo-
gilnie (ryc. 13). Część środkową obrazu zajmuje
postać Bolesława Śmiałego stojącego na tle rozległego
krajobrazu. Z obu boków umieszczono po trzy
sceny ukazujące (od prawej do lewej, cd widza):
Świadczenie Piotra przed królem, Śmierć św. Stani-
sława, Bołesława pielgrzymującego do Osjaku, Bole-
sława pracującego w Osjaku, Śmierć króla i Pogrzeb.
Istnienie tego obrazu nie wnosi jednak nic nowego
do rozważań nad ikonografią Legendy św. Stani-
sława i Bolesława Śmiałego; jest on bowiem kopią
(zwłaszcza jeśli chodzi o sceny boczne) siedemnasto-
wiecznego malowidła znajdującego się na zewnątrz
kościoła Benedyktynów w Osjaku, wykonaną w r.
1814 dla uczczenia pamięci fundatora klasztoru
w Mogilnie, którym był Bolesław Śmiały46.
Przytoczony powyżej materiał pozwala przy-
puszczać, że miejscem, gdzie doszło do uformowania
się opartej na ikonografii św. Stanisława ikonografii
Legendy Bolesława Śmiałego, był zapewne Osjak.
Fakt ten, jak i istniejący w Osjaku swoisty kult
trzyma rulon z napisem: „Bolesław Śmiały król Polski Fundator
Klasztoru Mogilińskiego Xięży Benedyktynów Roku Pań: 1065.
Historya ta Malowana jest za Rządu tymczasowego Rosyjskiego
Roku Pań: 1814 za przełożeństwa JWIX Leona Emiliana Ko-
sińskiego opata i Professa Mogilińskiego Archi Gnieźnieńskiego
i Krakowskiego Kanonika Katedralnego Orderi Sgo Stanisława
Biskupa Męczenika [s.] Kawalera i Stych Kanonów Doktora
Sc. WW Xięży Professi Mogilińscy: WX Raymund Strze-
liński Przeor. WX Modest Orlikowski Podprzeorzy. WX Feliks
Szczypioski Proboszcz Strzelecki. WX Kajetan Smoliński
Proboszcz Woyciński. WX Anzelm Grabowski St. y Theol.
Rektor. WX Etminold Raźnowicz Proboszcz Bielski. WX Ro-
bert Waliszewski... y Prowizor. BB Klerycy Professi Mogilińscy:
WB Bernard Macalkiewicz Kleryk, WB Paulin Sachodzki
Kleryk, WB Leonard Ulmianowski Kleryk, WB Benedykt
12
179