DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Geneza, styl i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0016
tem Andrea Vanni8. R. Kozłowski widział w obrazie
kopię z w. XV wykonaną w Krakowie w oparciu
o bardzo stary oryginał, który wykazywał remi-
niscencje malarstwa egipskohellenistycznego, wcze-
snobizantyńskiego i późno-staro-chrześcijańskiego,
zniszczony w czasie napadu na Częstochowę w r.
14309. Bolesław Przybyszewski przypuszczał, że
obraz był w w. XV dwukrotnie odnawiany, raz przez
malarzy bizantyńsko-ruskich, drugi raz przez ma-
larzy krakowskich10.
Z. Rozanow wyróżniła w obrazie trzy warstwy
stylowe: najstarszą — twarz Matki Boskiej, następ-
nie twarzyczkę i sukienkę Dzieciątka, które wyka-
zują cechy malarstwa czeskiego z połowy w. XIV,
w końcu lilie na płaszczu Madonny domalowane
w czasach Ludwika Wielkiego. Obraz, zdaniem tej
autorki, poddano w latach 1430-1434 gruntownej
restauracji, co nadało mu obecny wygląd11. Obszerne
omówienie typu ikonograficznego Hodegetrii, który
reprezentuje obraz Matki Boskiej Częstochowskiej
zawarty jest w pracy Teresy Mroczko i Barbary Dąb.
Autorki uznały obraz za ikonę, która mogła być
importem z Rusi. Ikona ta miała ulec zniszczeniu
w r. 1430, a obraz istniejący obecnie ma być jej
kopią wykonaną w w. XV w Krakowie12. Wielo-
krotnie zastanawiano się także nie tyle nad tym,
kto był fundatorem obrazu, ale kto ofiarował go
do klasztoru częstochowskiego. Idąc za wiadomościa-
mi źródłowymi z w. XV przyjmowano, że był to
Władysław Opolczyk, palatyn węgierski i kanclerz
Ludwika Wielkiego. Wacław Nowakowski, Feliks
Kopera i Krystyna Pieradzka sądzili, że obraz mógł
dotrzeć do Polski z Węgier albo za pośrednictwem
Władysława Opolczyka, albo paulinów, którzy przy-
byli do Częstochowy z opactwa Św. Wawrzyńca
pod Budą13. S. Tomkowicz przypuszczał, że obraz
mógł stanowić pierwotnie własność Ludwika Wiel-
kiego, który odziedziczył go po neapolitańskich
Andegawenach, a H. Weidhaas sądził, że Ludwik
pozyskał obraz w czasie wyprawy do Włoch prze-
ciwko królowej Joannie w r. 134514.
8 Weidhaas, Czenstochau, s. 13. — Rothemund, o. c.,
s. 246.
9 Kozłowski, Tajemnica obrazu..., s. 333. — Tenże,
Tajemnica Czarnej Madonny..., s. 33.
10 B. Przybyszewski, Zloty dom Królestwa, Warszawa
1968, s. 101-102.
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (ryc. 1)
o wymiarach 122,2x82,2 cm malowany jest na
desce lipowej (grubości 3,5 cm) o specjalnie przy-
gotowanym podobraziu, w którym poprzez pogłę-
bienie tła wydobyto plastyczne obramienie obrazu
(szer. 2,5-3 cm, wys. 1 cm) oraz plastyczne nimby
Matki Boskiej i Dzieciątka (wys. 5-7,5 mm),
pogrubione warstwą gruntu. Wykonano go techniką
temperową na płótnie nałożonym na deskę i pokry-
tym warstwą gruntu. Przedstawia Madonnę wi-
doczną do połowy, w granatowej sukni i takimż
płaszczu na czerwonej podszewce, spływającym
z głowy. Maria prawą rękę złożyła na piersi, na le-
wej trzyma, zwyczajem bizantyńskim, poprzez
połę płaszcza, Dzieciątko ubrane w karminową
tunikę. W pierwszym momencie wydaje się, że
głowa Madonny ujęta jest frontalnie, ale brak sy-
metrii twarzy oraz wznosząca się w górę linia oczu,
a także odchylenie płaszcza z lewej strony i uka-
zanie kosmyka falistych włosów, zarysowanych
kilkoma jasnymi i ciemnymi pasmami, wskazują,
że malarzowi chodziło o nadanie głowie Marii
delikatnego zwrotu w lewo, ku Dzieciątku. Między
Madonną a Dzieciątkiem brak jednak wzajemnej
relacji. Maria patrzy bowiem na wprost; Dzieciątko,
chociaż siedzi zwrócone w prawo, z lekko odchy-
loną do tyłu głową, patrzy przed siebie, a nie na
matkę, i błogosławi niewidocznym postaciom, a lewą
ręką podtrzymuje księgę. Uderzająca jest dys-
proporcja między wielkością głowy Marii a bardzo
małą główką Dzieciątka. Różnice te odnoszą się
także do kształtu twarzy. Twarz Madonny jest wy-
dłużona, o długim nosie, określona wyrazem me-
lancholii. Twarzyczka Jezusa (ryc. 2), okolona
kręconymi włosami, jest okrągła, o krótkim nosie,
zdecydowanie dziecinna. Obie twarze zbliżają jednak
do siebie wydłużone w kształcie oczy i drobne usta
o powyginanych brzegach, złocistobrązowa karnacja,
a także podkreślenie światłem nosa i górnej wargi.
Z prawej strony twarzy Madonny występują cztery
rysy wydobyte rylcem i podmalowane czerwoną
11 Rozanow, Analiza..., s. 11.
12 Mroczko, Dąb, o. c., s. 22.
13 Kapucyn [Nowakowski], Częstochowa..., s. 12. —
Kopera, o. c., s. 148. — Pieradzka, o. c., s. 65-66.
14 Tomkowicz, Obraz..., s. 147. — Weidhaas, Wladislau
von Oppeln..., s. 246. — Tenże, Czenstochau, s. 13.
8
kopię z w. XV wykonaną w Krakowie w oparciu
o bardzo stary oryginał, który wykazywał remi-
niscencje malarstwa egipskohellenistycznego, wcze-
snobizantyńskiego i późno-staro-chrześcijańskiego,
zniszczony w czasie napadu na Częstochowę w r.
14309. Bolesław Przybyszewski przypuszczał, że
obraz był w w. XV dwukrotnie odnawiany, raz przez
malarzy bizantyńsko-ruskich, drugi raz przez ma-
larzy krakowskich10.
Z. Rozanow wyróżniła w obrazie trzy warstwy
stylowe: najstarszą — twarz Matki Boskiej, następ-
nie twarzyczkę i sukienkę Dzieciątka, które wyka-
zują cechy malarstwa czeskiego z połowy w. XIV,
w końcu lilie na płaszczu Madonny domalowane
w czasach Ludwika Wielkiego. Obraz, zdaniem tej
autorki, poddano w latach 1430-1434 gruntownej
restauracji, co nadało mu obecny wygląd11. Obszerne
omówienie typu ikonograficznego Hodegetrii, który
reprezentuje obraz Matki Boskiej Częstochowskiej
zawarty jest w pracy Teresy Mroczko i Barbary Dąb.
Autorki uznały obraz za ikonę, która mogła być
importem z Rusi. Ikona ta miała ulec zniszczeniu
w r. 1430, a obraz istniejący obecnie ma być jej
kopią wykonaną w w. XV w Krakowie12. Wielo-
krotnie zastanawiano się także nie tyle nad tym,
kto był fundatorem obrazu, ale kto ofiarował go
do klasztoru częstochowskiego. Idąc za wiadomościa-
mi źródłowymi z w. XV przyjmowano, że był to
Władysław Opolczyk, palatyn węgierski i kanclerz
Ludwika Wielkiego. Wacław Nowakowski, Feliks
Kopera i Krystyna Pieradzka sądzili, że obraz mógł
dotrzeć do Polski z Węgier albo za pośrednictwem
Władysława Opolczyka, albo paulinów, którzy przy-
byli do Częstochowy z opactwa Św. Wawrzyńca
pod Budą13. S. Tomkowicz przypuszczał, że obraz
mógł stanowić pierwotnie własność Ludwika Wiel-
kiego, który odziedziczył go po neapolitańskich
Andegawenach, a H. Weidhaas sądził, że Ludwik
pozyskał obraz w czasie wyprawy do Włoch prze-
ciwko królowej Joannie w r. 134514.
8 Weidhaas, Czenstochau, s. 13. — Rothemund, o. c.,
s. 246.
9 Kozłowski, Tajemnica obrazu..., s. 333. — Tenże,
Tajemnica Czarnej Madonny..., s. 33.
10 B. Przybyszewski, Zloty dom Królestwa, Warszawa
1968, s. 101-102.
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (ryc. 1)
o wymiarach 122,2x82,2 cm malowany jest na
desce lipowej (grubości 3,5 cm) o specjalnie przy-
gotowanym podobraziu, w którym poprzez pogłę-
bienie tła wydobyto plastyczne obramienie obrazu
(szer. 2,5-3 cm, wys. 1 cm) oraz plastyczne nimby
Matki Boskiej i Dzieciątka (wys. 5-7,5 mm),
pogrubione warstwą gruntu. Wykonano go techniką
temperową na płótnie nałożonym na deskę i pokry-
tym warstwą gruntu. Przedstawia Madonnę wi-
doczną do połowy, w granatowej sukni i takimż
płaszczu na czerwonej podszewce, spływającym
z głowy. Maria prawą rękę złożyła na piersi, na le-
wej trzyma, zwyczajem bizantyńskim, poprzez
połę płaszcza, Dzieciątko ubrane w karminową
tunikę. W pierwszym momencie wydaje się, że
głowa Madonny ujęta jest frontalnie, ale brak sy-
metrii twarzy oraz wznosząca się w górę linia oczu,
a także odchylenie płaszcza z lewej strony i uka-
zanie kosmyka falistych włosów, zarysowanych
kilkoma jasnymi i ciemnymi pasmami, wskazują,
że malarzowi chodziło o nadanie głowie Marii
delikatnego zwrotu w lewo, ku Dzieciątku. Między
Madonną a Dzieciątkiem brak jednak wzajemnej
relacji. Maria patrzy bowiem na wprost; Dzieciątko,
chociaż siedzi zwrócone w prawo, z lekko odchy-
loną do tyłu głową, patrzy przed siebie, a nie na
matkę, i błogosławi niewidocznym postaciom, a lewą
ręką podtrzymuje księgę. Uderzająca jest dys-
proporcja między wielkością głowy Marii a bardzo
małą główką Dzieciątka. Różnice te odnoszą się
także do kształtu twarzy. Twarz Madonny jest wy-
dłużona, o długim nosie, określona wyrazem me-
lancholii. Twarzyczka Jezusa (ryc. 2), okolona
kręconymi włosami, jest okrągła, o krótkim nosie,
zdecydowanie dziecinna. Obie twarze zbliżają jednak
do siebie wydłużone w kształcie oczy i drobne usta
o powyginanych brzegach, złocistobrązowa karnacja,
a także podkreślenie światłem nosa i górnej wargi.
Z prawej strony twarzy Madonny występują cztery
rysy wydobyte rylcem i podmalowane czerwoną
11 Rozanow, Analiza..., s. 11.
12 Mroczko, Dąb, o. c., s. 22.
13 Kapucyn [Nowakowski], Częstochowa..., s. 12. —
Kopera, o. c., s. 148. — Pieradzka, o. c., s. 65-66.
14 Tomkowicz, Obraz..., s. 147. — Weidhaas, Wladislau
von Oppeln..., s. 246. — Tenże, Czenstochau, s. 13.
8