DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Kilka uwag o najnowszej syntezie dziejów polskiej teorii architektury
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0213
FOLIA HISTORIAE ARTIUM, T. IX (1973)
ADAM MAŁKIEWICZ
KILKA UWAG O NAJNOWSZEJ SYNTEZIE DZIEJÓW POLSKIEJ TEORII ARCHITEKTURY
(Zygmunt Mieszkowski, Podstawowe problemy architektury w polskich traktatach od połowy XVI do początku
XIX w.. Warszawa 1970, Studia do Historii Architektury i Urbanistyki, t. 7, ss. 128, 93 ilustr.)
Literatura staropolska nie wykazywała więk-
szego zainteresowania problematyką malarstwa czy
rzeźby, toteż na tle wyjątkowo ubogiego w tym za-
kresie dorobku naszego piśmiennictwa wyróżnia
się względną obfitością literatura odnosząca się do
zagadnień architektury i budownictwa. Nic więc
dziwnego, że polska nowożytna teoria architekto-
niczna — która wprawdzie nie dorównywała włos-
kiej, francuskiej, niemieckiej czy holenderskiej
— wywołała spore zainteresowanie badaczy. Obok
kilku prac monograficznych, poświęconych niektó-
rym traktatom z w. XVI-XIX, w ubiegłych dziesię-
cioleciach ukazały się dwie zwięzłe syntezy: Alfreda
Lauterbacha i Marii Piwockiej1. Rozprawa Zyg-
munta Mieszkowskiego jest więc trzecią z kolei
„próbą prześledzenia rozwoju polskiej myśli archite-
ktonicznej i ustalenia podstawowych kryteriów, na
jakich opierała się teoria architektury tego okresucc
(s. 9). Studium to, odróżniające się od wcześniejszych
zarówno objętością, jak i szczegółowością ujęcia,
wymaga krytycznej analizy.
Przyjęte przez siebie ramy czasowe, ogólnie tylko
określone w tytule, dalej precyzuje Autor na lata
1549-1815 (s. 114), nie uzasadniając jednak wyboru
1 A. Lauterbach, Pierścień sztuki. Historia i teoria.
Warszawa 1922, s. 41-64 (rozdział: Polscy teoretycy architektury
XVIIi XVIII w). — M. Piwocka, Polscy teoretycy architektury
XVI-XVIII w. (Seria prac własnych IUA, z. 3, Warszawa
1952). — Ważniejsze opracowania monograficzne wylicza
Mieszkowski (s. 9-10).
tych dat. O ile początkowa wiąże się w sposób
oczywisty z ukazaniem się pierwszej w języku pol-
skim pracy poruszającej problematykę architekto-
niczną, mianowicie dokonanego przez Andrzeja
Trzycieskiego tłumaczenia XIII-wiecznego traktatu
Piotra de’ Crescenti Ruralium commodorum libri
duodecim, to data końcowa wymaga pewnych wy-
jaśnień. Tradycyjnie przyjmuje się rok 1812, kiedy
to ukazała się Architektura Sebastiana Sierakowskie-
go, najobszerniejsze polskie dzieło tego typu, swoista
summa architectonica, wyróżniająca się erudycją
autora i systematycznością wykładu. Dzieło Siera-
kowskiego kontynuuje wywodzący się od Witru-
wiusza typ traktatu architektonicznego, reprezento-
wany głównie przez prace włoskich teoretyków,
takich jak Alberti, Palladio, Scamozzi, czy ich
następcy i naśladowcy, toteż należy jeszcze — mimo
chronologicznego opóźnienia — do ciągu rozwojo-
wego nowożytnej myśli architektonicznej, stanowiąc
w Polsce jej naturalne ostatnie ogniwo. Późniejsze
opracowania, o świadomie ograniczonym zakresie
problematyki, są już przykładami nowoczesnych,
odpowiadających XIX-wiecznej metodzie, podręcz-
ników2. Wciągając w zakres swych rozważań także
2 Np.: M. Rouget, Nauka budownictwa praktycznego,
czyli podręcznik dla budujących, Warszawa 1827. — K. Pod-
czaszyński. Początki architektury dla użytku młodzi akade-
mickiej I-III, Wilno 1828-1857. — F. Radwański (syn),
Nauka budownictwa, Kraków 1844. — S. Baliński, Nauka
budownicza I-II, Warszawa 1845.
205
ADAM MAŁKIEWICZ
KILKA UWAG O NAJNOWSZEJ SYNTEZIE DZIEJÓW POLSKIEJ TEORII ARCHITEKTURY
(Zygmunt Mieszkowski, Podstawowe problemy architektury w polskich traktatach od połowy XVI do początku
XIX w.. Warszawa 1970, Studia do Historii Architektury i Urbanistyki, t. 7, ss. 128, 93 ilustr.)
Literatura staropolska nie wykazywała więk-
szego zainteresowania problematyką malarstwa czy
rzeźby, toteż na tle wyjątkowo ubogiego w tym za-
kresie dorobku naszego piśmiennictwa wyróżnia
się względną obfitością literatura odnosząca się do
zagadnień architektury i budownictwa. Nic więc
dziwnego, że polska nowożytna teoria architekto-
niczna — która wprawdzie nie dorównywała włos-
kiej, francuskiej, niemieckiej czy holenderskiej
— wywołała spore zainteresowanie badaczy. Obok
kilku prac monograficznych, poświęconych niektó-
rym traktatom z w. XVI-XIX, w ubiegłych dziesię-
cioleciach ukazały się dwie zwięzłe syntezy: Alfreda
Lauterbacha i Marii Piwockiej1. Rozprawa Zyg-
munta Mieszkowskiego jest więc trzecią z kolei
„próbą prześledzenia rozwoju polskiej myśli archite-
ktonicznej i ustalenia podstawowych kryteriów, na
jakich opierała się teoria architektury tego okresucc
(s. 9). Studium to, odróżniające się od wcześniejszych
zarówno objętością, jak i szczegółowością ujęcia,
wymaga krytycznej analizy.
Przyjęte przez siebie ramy czasowe, ogólnie tylko
określone w tytule, dalej precyzuje Autor na lata
1549-1815 (s. 114), nie uzasadniając jednak wyboru
1 A. Lauterbach, Pierścień sztuki. Historia i teoria.
Warszawa 1922, s. 41-64 (rozdział: Polscy teoretycy architektury
XVIIi XVIII w). — M. Piwocka, Polscy teoretycy architektury
XVI-XVIII w. (Seria prac własnych IUA, z. 3, Warszawa
1952). — Ważniejsze opracowania monograficzne wylicza
Mieszkowski (s. 9-10).
tych dat. O ile początkowa wiąże się w sposób
oczywisty z ukazaniem się pierwszej w języku pol-
skim pracy poruszającej problematykę architekto-
niczną, mianowicie dokonanego przez Andrzeja
Trzycieskiego tłumaczenia XIII-wiecznego traktatu
Piotra de’ Crescenti Ruralium commodorum libri
duodecim, to data końcowa wymaga pewnych wy-
jaśnień. Tradycyjnie przyjmuje się rok 1812, kiedy
to ukazała się Architektura Sebastiana Sierakowskie-
go, najobszerniejsze polskie dzieło tego typu, swoista
summa architectonica, wyróżniająca się erudycją
autora i systematycznością wykładu. Dzieło Siera-
kowskiego kontynuuje wywodzący się od Witru-
wiusza typ traktatu architektonicznego, reprezento-
wany głównie przez prace włoskich teoretyków,
takich jak Alberti, Palladio, Scamozzi, czy ich
następcy i naśladowcy, toteż należy jeszcze — mimo
chronologicznego opóźnienia — do ciągu rozwojo-
wego nowożytnej myśli architektonicznej, stanowiąc
w Polsce jej naturalne ostatnie ogniwo. Późniejsze
opracowania, o świadomie ograniczonym zakresie
problematyki, są już przykładami nowoczesnych,
odpowiadających XIX-wiecznej metodzie, podręcz-
ników2. Wciągając w zakres swych rozważań także
2 Np.: M. Rouget, Nauka budownictwa praktycznego,
czyli podręcznik dla budujących, Warszawa 1827. — K. Pod-
czaszyński. Początki architektury dla użytku młodzi akade-
mickiej I-III, Wilno 1828-1857. — F. Radwański (syn),
Nauka budownictwa, Kraków 1844. — S. Baliński, Nauka
budownicza I-II, Warszawa 1845.
205