DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: O "Pierwszej nowoczesnej teorii sztuki" profesora Ksawerego Piwockiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0203
folia histcriae artium, t. ix (1973)
LECH KALINOWSKI
O „PIERWSZEJ NOWOCZESNEJ TEORII SZTUKI“ PROFESORA
KSAWEREGO PIWOCKIEGO
Literatura zagraniczna z zakresu metodologii
nauki o sztuce, dostępna w języku polskim, jest bar-
dzo uboga. W 2. połowie w. XIX, kiedy historia
sztuki nie przekroczyła jeszcze progu swej dojrza-
łości, zainteresowanie przodującą wówczas myślą
teoretyczną o sztuce znalazło wyraz w przyswojeniu
polskiemu czytelnikowi Filozofii sztuki Hipolita
Taine’a (1865), jako przykładu na zastosowanie
metody socjologicznej do badania sztuki dawnej,
i Kultury Odrodzenia we Włoszech Jakuba Burck-
hardta (1860) — podstawowego dzieła z zakresu
historii sztuki jako historii kultury. Filozofia sztuki
ukazała się najpierw w trzech częściach w przekła-
dzie L[udwiki] z K. S[abowskiej], pod kolejnymi
tytułami: Włochy i Niderlandy (Warszawa 1868)
oraz Grecja (Warszawa 1874) nakładem Redakcji
Przeglądu Tygodniowego, a następnie dopiero w tłu-
maczeniu Antoniego Sygietyńskiego pod tytułem
Filozofia sztuk pięknych (Warszawa 1896; 2. wyd.
Lwów 1911). Kultura Odrodzenia we Włoszech
doczekała się tłumaczenia dopiero pod koniec
w. XIX (I-II, Kraków 1895-1897, przekład L[udwi-
ki] M[ycielskiej] z 3. wyd. niemieckiego; 2. wyd.
Kraków 1905, tłumaczone z 8. wyd. niemieckiego)
i kilkakrotnie od tej pory była wznawiana w tłu-
maczeniu Marii Kreczowskiej w okresie między-
wojennym — Kraków 1930; 2. wyd. Warszawa 1939,
i po II wojnie światowej (Czytelnik, Warszawa 1961;
2. wyd. Warszawa 1965).
Spośród badaczy późniejszych uznania doczekał
się tylko Henryk Wolfflin, którego Sztukę klasyczną
(1898) przetłumaczył na język polski Józef Muczkow-
ski (Kraków 1931), a Podstawowe pojęcia historii
sztuki (1915) Danuta Hanulanka (Ossolineum,
Wrocław 1962), i Johan Huizinga, autor Je-
sieni Średniowiecza (1924), spolszczonej na pod-
stawie wersji niemieckiej (7. wyd. 1953) przez
Tadeusza Brzostowskiego (Warszawa 1961; 2. wyd.
1967).
Dopiero w ostatnich trzech latach zaintereso-
wanie teorią sztuki odżyło ponownie, czego dowo-
dem jest wydanie w języku polskim Filozofii historii
sztuki Arnolda Hausera (1958), przełożonej z tłu-
maczenia angielskiego [!] przez Danutę Danek
i Janinę Kamionkową (PWN 1970), Kształtu czasu
George’a Kublera (1962) w tłumaczeniu Jacka Ho-
łówki (PIW Warszawa 1970) oraz wyboru pism
Erwina Panofsky’ego — Studia z historii sztuki
w przekładzie zespołu pod redakcją Jana Białostoc-
kiego (PWN Warszawa 1971). Do tej grupy tłu-
maczeń należy również wybór pism Riegla w prze-
kładzie i z komentarzem Ksawerego Piwockiego —
Pierwsza nowoczesna teoria sztuki. Poglądy Aloisa
Riegla (PWN Warszawa 1970).
Alojzy Riegl, jak w swojej książce dwukrotnie
podkreśla prof. Piwocki, nie był właściwie teorety-
kiem, ale historykiem sztuki, który analizując i po-
rządkując chronologicznie i systematycznie materiał
zabytkowy dochodził do ważnych dla nauki o sztuce
sformułowań teoretycznych i metodologicznych,
przy czym sformułowania te ulegały częściowym
zmianom i rozwojowi w miarę postępu własnych
badań Riegla. Stosownie do tego książka prof. Pi-
wockiego składa się zasadniczo z trzech części, uję-
tych tytułami: I. Teoria woli twórczej (s. 37-131);
II. Teoria wartości (s. 133-190) oraz III. Inter-
195
LECH KALINOWSKI
O „PIERWSZEJ NOWOCZESNEJ TEORII SZTUKI“ PROFESORA
KSAWEREGO PIWOCKIEGO
Literatura zagraniczna z zakresu metodologii
nauki o sztuce, dostępna w języku polskim, jest bar-
dzo uboga. W 2. połowie w. XIX, kiedy historia
sztuki nie przekroczyła jeszcze progu swej dojrza-
łości, zainteresowanie przodującą wówczas myślą
teoretyczną o sztuce znalazło wyraz w przyswojeniu
polskiemu czytelnikowi Filozofii sztuki Hipolita
Taine’a (1865), jako przykładu na zastosowanie
metody socjologicznej do badania sztuki dawnej,
i Kultury Odrodzenia we Włoszech Jakuba Burck-
hardta (1860) — podstawowego dzieła z zakresu
historii sztuki jako historii kultury. Filozofia sztuki
ukazała się najpierw w trzech częściach w przekła-
dzie L[udwiki] z K. S[abowskiej], pod kolejnymi
tytułami: Włochy i Niderlandy (Warszawa 1868)
oraz Grecja (Warszawa 1874) nakładem Redakcji
Przeglądu Tygodniowego, a następnie dopiero w tłu-
maczeniu Antoniego Sygietyńskiego pod tytułem
Filozofia sztuk pięknych (Warszawa 1896; 2. wyd.
Lwów 1911). Kultura Odrodzenia we Włoszech
doczekała się tłumaczenia dopiero pod koniec
w. XIX (I-II, Kraków 1895-1897, przekład L[udwi-
ki] M[ycielskiej] z 3. wyd. niemieckiego; 2. wyd.
Kraków 1905, tłumaczone z 8. wyd. niemieckiego)
i kilkakrotnie od tej pory była wznawiana w tłu-
maczeniu Marii Kreczowskiej w okresie między-
wojennym — Kraków 1930; 2. wyd. Warszawa 1939,
i po II wojnie światowej (Czytelnik, Warszawa 1961;
2. wyd. Warszawa 1965).
Spośród badaczy późniejszych uznania doczekał
się tylko Henryk Wolfflin, którego Sztukę klasyczną
(1898) przetłumaczył na język polski Józef Muczkow-
ski (Kraków 1931), a Podstawowe pojęcia historii
sztuki (1915) Danuta Hanulanka (Ossolineum,
Wrocław 1962), i Johan Huizinga, autor Je-
sieni Średniowiecza (1924), spolszczonej na pod-
stawie wersji niemieckiej (7. wyd. 1953) przez
Tadeusza Brzostowskiego (Warszawa 1961; 2. wyd.
1967).
Dopiero w ostatnich trzech latach zaintereso-
wanie teorią sztuki odżyło ponownie, czego dowo-
dem jest wydanie w języku polskim Filozofii historii
sztuki Arnolda Hausera (1958), przełożonej z tłu-
maczenia angielskiego [!] przez Danutę Danek
i Janinę Kamionkową (PWN 1970), Kształtu czasu
George’a Kublera (1962) w tłumaczeniu Jacka Ho-
łówki (PIW Warszawa 1970) oraz wyboru pism
Erwina Panofsky’ego — Studia z historii sztuki
w przekładzie zespołu pod redakcją Jana Białostoc-
kiego (PWN Warszawa 1971). Do tej grupy tłu-
maczeń należy również wybór pism Riegla w prze-
kładzie i z komentarzem Ksawerego Piwockiego —
Pierwsza nowoczesna teoria sztuki. Poglądy Aloisa
Riegla (PWN Warszawa 1970).
Alojzy Riegl, jak w swojej książce dwukrotnie
podkreśla prof. Piwocki, nie był właściwie teorety-
kiem, ale historykiem sztuki, który analizując i po-
rządkując chronologicznie i systematycznie materiał
zabytkowy dochodził do ważnych dla nauki o sztuce
sformułowań teoretycznych i metodologicznych,
przy czym sformułowania te ulegały częściowym
zmianom i rozwojowi w miarę postępu własnych
badań Riegla. Stosownie do tego książka prof. Pi-
wockiego składa się zasadniczo z trzech części, uję-
tych tytułami: I. Teoria woli twórczej (s. 37-131);
II. Teoria wartości (s. 133-190) oraz III. Inter-
195