Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (9.1973)

6. Matka Boska z Dzieciątkiem (II odmiana typu Hodegetrii),
mozaika z około r. 1190, Torcello, katedra (wg. B. Schulz,
Die Kirchenbauten auf der Insel Torcello, Berlin u. Leipzig 1927).

nania pierwotnego obrazu, który miał być malo-
wany enkaustyką. Usunięcie starego malowidła
nastąpiło według R. Kozłowskiego w czasie odna-
wiania obrazu w Krakowie, po sprofanowaniu go
w r. 143032.

Wiadomości o odnowieniu obrazu w Krakowie

podaje po raz pierwszy Piotr Risinius w dziełku
wydanym w r. 1524. Risinius pisze, że Władysław
Jagiełło kazał odnowić obraz i ozdobić go złotem
i srebrem. Gdy jednak wezwani malarze przystąpili
do pracy, farby spłynęły, a dzieło ich poszło na mar-
ne. Król dowiedziawszy się o wydarzeniu przypisy-
wał go lenistwu i nieumiejętności malarzy, dlatego
też wezwał innych, którzy przybyli z pismem cesar-
skim, ale i ci, mimo dwukrotnych prób, nie osiągnęli
żadnego rezultatu i „zaniechali tego przedsięwzięcia
[...] a gdy ten cud — pisze dalej Risinius — został
królowi doniesiony, odpowiedział, że może jest to
zapowiedź jakiegoś wydarzenia [...] przeto zapła-
ciwszy kazał im [malarzom] odejść"33. Spływanie
farb z obrazu nasunęło R. Kozłowskiemu myśl,
że obraz pierwotny był malowany enkaustyką,
stąd odnawianie go farbami temperowymi nie mogło
dać rezultatów. Podane przez P. Risiniusa wiadomości
nie wydają się jednak wiarogodnym źródłem ani
dla dziejów obrazu, ani dla określenia techniki
jego wykonania, gdyż po pierwsze — dzieło Risiniusa
powstało w sto lat po opisanych wydarzeniach. Po
drugie — Risinius podaje, że malarze mieli trud-
ności nie z odnowieniem obrazu (jak chciał R. Koz-
łowski), ale z zamalowaniem blizn (znaków) —
tak bowiem należy tłumaczyć występujące w tekście
słowo cicatrices — miał więc niewątpliwie na myśli
rysy na obrazie Matki Boskiej. Że takie rozumienie
tekstu Risiniusa jest prawidłowe, potwierdza opis
odnowienia obrazu, jaki podaje His tory a o obrazie
w Częstochowie z około r. 1568 oraz dwaj autorzy
z w. XVII: Andrzej Goldonowski i Ambroży
Nieszporkowitz34. Nie znana wcześniejszym źródłom
opowieść Risiniusa o nie dających się zamalować
bliznach na obrazie Matki Boskiej jest więc typową
legendą, podsycającą atmosferę kultu wokół pow-
szechnie czczonego obrazu35. Opierając się na koń-
cowym fragmencie tekstu Risiniusa, który dodaje,
że „obraz Matki Boskiej przyzwoicie odnowiony,
ozdobiony złotem i srebrem został oddany bra-

32 Kozłowski, Tajemnica obrazu..., s. 333-334. — Tenże,
Tajemnica Czarnej Madonny..., s. 33.

33 P. Risinius, Historia pulchra imaginis Mariae, ąuo et
unde in Clarum Montem Czastochoviae et Olsztyn advenerit
[Kraków 1524], b. B IV.

34 Historya o obrazie w Częstochowie Panny Maryjej

i o cudach rozmaitych tej wielebnej tablice [Kraków ok. 1568],
s. 15-16. — A. Goldonowski, Diva Claromontana, Cracoviae
1642, s. 44-45: „Rex [Władysław Jagiełło] [...] imaginem
autem curae ac fidei Senatus Cracoviensis, ad reparandum

committit, ad quanu advocati artis pictoriae magistri, cum
tabulam accurate redintegrarent, coloresąue scite cicatricibus
abolendis adhiberent; iteratis vicibus etiam peritiores accersiti,
has nullo modo (decidentibus semper coloribus) obliterare
potuerunt". — A. Nieszporkowitz, Odrobiny stołu królew-
skiego, Kraków 1683, s. 48: obraz „[...] na zamalowanie ran
farb nie przyjmował, które lubo w kunszcie malarskim biegli
różnym przyprawione dowcipem przykładali [...]“.

35 Opowiadanie o nie dających się zamalować śladach na
obrazie częstochowskim można wyprowadzić z bizantyńskiej

13