DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Geneza, styl i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0022
7. Matka Boska z Dzieciątkiem (II odmiana typu Hodegetrii),
mozaika, koniec w. XII lub początek XIII, góra Atos, monastyr
Chilandari (wg Radojćicia).
ciom“, R. Kozłowski stwierdził, że ponieważ po-
przednie próby odnowienia obrazu nie dały rezul-
tatów, malarze zdarli sięgające czasów pierwszego
tysiąclecia malowidło, a założywszy deskę nowym
płótnem namalowali obecny obraz, będący kopią
poprzedniego36. Przypuszczenia co do datowania
obrazu na w. XV miały potwierdzać przeprowadzone
przez R. Kozłowskiego badania płótna pokrywającego
deskę. Stan zachowania płótna jest według R. Koz-
łowskiego bardzo dobry, co pozostaje w sprzecz-
ności z ustaleniami J. Rutkowskiego, który stwier-
dził, że płótno w niektórych miejscach zostało
uszkodzone37. Płótno zdaniem R. Kozłowskiego
jest identyczne z płótnem na ramie obrazu, którą
(ze względu na zdobiący ją ornament) datowano na
w. XV; skłoniło to R. Kozłowskiego do odniesienia
całego malowidła do czasów odnowienia obrazu
z polecenia Władysława Jagiełły, po r. 1430. Orna-
ment na ramie obrazu, złożony z liści owiniętych
wokół laski o krótko uciętych gałązkach, określa-
ny niemiecką nazwą Astzuerk, ma jednak charakter
późnogotycki i występuje pod koniec w. XV i w 1.
ćwierci w. XVI, a jego najstarsze przykłady po-
chodzą z lat siedemdziesiątych w. XV, dlatego —
przyjmując argumentację R. Kozłowskiego — należa-
łoby stwierdzić, że obraz namalowano najwcześniej
w 2. połowie w. XV, a nie w czasach Władysława
Jagiełły38. Stwierdzenie, że na obrazie i na ramie
zdobionej późnogotyckim ornamentem występuje
ten sam rodzaj płótna nie stanowi jednak dostatecz-
nej podstawy do datowania obrazu, gdyż obraz mógł
od początku posiadać ramę, a ornament na niej
został jedynie później domalowany. Badania kon-
serwatorskie nie mówią wprawdzie nic, czy pod
obecną malaturą na ramie znajduje się inna, wcześ-
niejsza. Rama mogła być jednak pierwotnie pomalo-
wana jednym kolorem, tak jak tło obrazu, i dopiero
w w. XV ozdobiona ornamentem. O tym, że rama
ta jest współczesna obrazowi możemy wnioskować
legendy o obrazie Matki Boskiej w Lyddzie, który mimo
usiłowań Żydów nie dał się zetrzeć ze ściany. Legenda ta weszła
do licznych kazań, tak wschodnich jak i zachodnich, co przy-
czyniło się do jej rozpowszechnienia. — S. Kułakowski,
Legenda o obrazie Matki Boskiej Rzymskiej w literaturze staro-
ruskiej (Prace Tow. Naukowego Warszawskiego X, 1926,
s. 26).
36 Kozłowski, Tajemnica obrazu..., s. 333-334. — Tenże,
Tajemnica Czarnej Madonny..., s. 33.
37 Turczyński, Rutkowski, o. c., s. 16. — Kozłowski,
Tajemnica obrazu..., s. 333-334. — Tenże, Tajemnica Czarnej
Madonny..., s. 33.
38 H. Wentzel, Astzuerk, Reallexikon zur deutschen
Kunstgeschichte I, wyd. O. Schmitt, Stuttgart 1937, szp.
1166-1170. — Astzuerk, Lexikon der Kunst I, Leipzig 1968,
s. 157. Ornament złożony z liści owiniętych wokół prostej
laski występuje na ramach obrazów po r. 1420, np. Ostatnia
wieczerza w galerii klasztornej w Kremsmiinster (A. Ma-
tejćek und J. Peśina, Gotische Malereiin Bóhmen 1350—1450,
Prag b.r., il. 202, s. 77). Połączenie wijących się liści z moty-
wem tzw. Astwerku występuje w malarstwie około r. 1470 m. in.
w ołtarzach Św. Jerzego w Narodowej Galerii w Pradze, Św.
Barbary w kościele Św. Barbary w Kutnej Horze oraz Mat-
ki Boskiej w Galerii Narodowej w Pradze (J. Peśina,
Tafelmalerei der Spatgotik und der Renaissance in Bóhmen
1450-1550, b.m.r.; il. 23, 33, 35).
14
mozaika, koniec w. XII lub początek XIII, góra Atos, monastyr
Chilandari (wg Radojćicia).
ciom“, R. Kozłowski stwierdził, że ponieważ po-
przednie próby odnowienia obrazu nie dały rezul-
tatów, malarze zdarli sięgające czasów pierwszego
tysiąclecia malowidło, a założywszy deskę nowym
płótnem namalowali obecny obraz, będący kopią
poprzedniego36. Przypuszczenia co do datowania
obrazu na w. XV miały potwierdzać przeprowadzone
przez R. Kozłowskiego badania płótna pokrywającego
deskę. Stan zachowania płótna jest według R. Koz-
łowskiego bardzo dobry, co pozostaje w sprzecz-
ności z ustaleniami J. Rutkowskiego, który stwier-
dził, że płótno w niektórych miejscach zostało
uszkodzone37. Płótno zdaniem R. Kozłowskiego
jest identyczne z płótnem na ramie obrazu, którą
(ze względu na zdobiący ją ornament) datowano na
w. XV; skłoniło to R. Kozłowskiego do odniesienia
całego malowidła do czasów odnowienia obrazu
z polecenia Władysława Jagiełły, po r. 1430. Orna-
ment na ramie obrazu, złożony z liści owiniętych
wokół laski o krótko uciętych gałązkach, określa-
ny niemiecką nazwą Astzuerk, ma jednak charakter
późnogotycki i występuje pod koniec w. XV i w 1.
ćwierci w. XVI, a jego najstarsze przykłady po-
chodzą z lat siedemdziesiątych w. XV, dlatego —
przyjmując argumentację R. Kozłowskiego — należa-
łoby stwierdzić, że obraz namalowano najwcześniej
w 2. połowie w. XV, a nie w czasach Władysława
Jagiełły38. Stwierdzenie, że na obrazie i na ramie
zdobionej późnogotyckim ornamentem występuje
ten sam rodzaj płótna nie stanowi jednak dostatecz-
nej podstawy do datowania obrazu, gdyż obraz mógł
od początku posiadać ramę, a ornament na niej
został jedynie później domalowany. Badania kon-
serwatorskie nie mówią wprawdzie nic, czy pod
obecną malaturą na ramie znajduje się inna, wcześ-
niejsza. Rama mogła być jednak pierwotnie pomalo-
wana jednym kolorem, tak jak tło obrazu, i dopiero
w w. XV ozdobiona ornamentem. O tym, że rama
ta jest współczesna obrazowi możemy wnioskować
legendy o obrazie Matki Boskiej w Lyddzie, który mimo
usiłowań Żydów nie dał się zetrzeć ze ściany. Legenda ta weszła
do licznych kazań, tak wschodnich jak i zachodnich, co przy-
czyniło się do jej rozpowszechnienia. — S. Kułakowski,
Legenda o obrazie Matki Boskiej Rzymskiej w literaturze staro-
ruskiej (Prace Tow. Naukowego Warszawskiego X, 1926,
s. 26).
36 Kozłowski, Tajemnica obrazu..., s. 333-334. — Tenże,
Tajemnica Czarnej Madonny..., s. 33.
37 Turczyński, Rutkowski, o. c., s. 16. — Kozłowski,
Tajemnica obrazu..., s. 333-334. — Tenże, Tajemnica Czarnej
Madonny..., s. 33.
38 H. Wentzel, Astzuerk, Reallexikon zur deutschen
Kunstgeschichte I, wyd. O. Schmitt, Stuttgart 1937, szp.
1166-1170. — Astzuerk, Lexikon der Kunst I, Leipzig 1968,
s. 157. Ornament złożony z liści owiniętych wokół prostej
laski występuje na ramach obrazów po r. 1420, np. Ostatnia
wieczerza w galerii klasztornej w Kremsmiinster (A. Ma-
tejćek und J. Peśina, Gotische Malereiin Bóhmen 1350—1450,
Prag b.r., il. 202, s. 77). Połączenie wijących się liści z moty-
wem tzw. Astwerku występuje w malarstwie około r. 1470 m. in.
w ołtarzach Św. Jerzego w Narodowej Galerii w Pradze, Św.
Barbary w kościele Św. Barbary w Kutnej Horze oraz Mat-
ki Boskiej w Galerii Narodowej w Pradze (J. Peśina,
Tafelmalerei der Spatgotik und der Renaissance in Bóhmen
1450-1550, b.m.r.; il. 23, 33, 35).
14