DOI Artikel:
Alberowa, Zofia: Symbolika dekoracji japońskich inrô w okresie Edo (na przykladzie zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0143
z wolna ma się wrażenie, że nie jeden a dwa smoki
kłębią się wśród płomieni, spirali obłoków i pary
wodnej, zanurzając się w nie, to znów wyłaniając
w niebiańskiej pogoni. Kształt inró, prowadzenie
linii rysunku, powściągliwy a równocześnie nasycony,
„pełny" koloryt, podporządkowanie ą raczej współ-
granie kompozycji z formą puzderka świadczą, iż
powstało ono w 1. połowie w. XVIII.
Co w japońskiej symbolice oznaczał smok? Jaka
jest geneza formy tego fantastycznego zwierzęcia?
Od kiedy występuje w kręgu przedstawień Dalekiego
Wschodu ? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania
nieco szerzej, opierając się zarówno na przedstawie-
niach smoka w najstarszej sztuce chińskiej, jak i po-
wołując się na wybrane teksty źródłowe chińskie
i japońskie.
Przede wszystkim stwierdzić należy, że w kręgu
oddziaływania kultury chińskiej smok posiadał
zawsze symboliczne znaczenie dodatnie, odwrotnie
niż w legendzie europejskiej, w której był synonimem
zła i zniszczenia26. W tym znaczeniu występuje już
na rytualnych naczyniach brązowych z epoki Shang-
-Yin (ok. 1500-1027 p.n.e.) i wczesnej epoki Chou
(1027-250 p.n.e.), jakkolwiek jego funkcja symbo-
liczno-magiczna nie jest jeszcze jednoznacznie od-
czytana27. Mimo silnej stylizacji widoczne są już
cechy fizyczne późniejszego ukształtowania typu
smoka chińskiego — smukłe, wężowate ciało, przed-
stawione z profilu, wydłużona głowa z rogiem (lub
rogami), długi ogon. Nie wdając się w wyliczanie
różnych odmian wczesnego typu ikonograficznego
smoka28, wspomnieć należy, że teksty chińskie
sprzed okresu Han, m. in. Kuo yii, rozróżniają
zasadniczo dwa typy smoków: khiei posiadającego
jedną łapę, żyjącego w drzewach . i skałach,
i czworonożnego smoka lung, którego żywiołem
jest woda i chmury, który „obecny jest w strumie-
niach rwących dnem doliny, w chmurze, która
ucieka, w błyskawicy i grzmocie"29.
Ten właśnie smok lung stał się prototypem osta-
tecznej formy smoka, powtarzanego stale od czasu
26 Por. R. Hamann, Tier in der romanischen Plastik
Frankreichs (Medieval Studies in Memory of A. Kingsley
Porter, Cambridge Mass. 1939, t. II, s. 447).
27 B. Karlgren, New Studies on Ghinese Bronzes (Bulletin
of the Museum of Far Eastern Antiąuities, Stockholm 1937,
s. 1-107).
28 Jung Keng, The Bronzes of the Shang and Chou,
Peking 1941, wymienia 15 typów smoka (cyt. u R. Stein,
5. Smńk, odbitka z rytej dekoracji sarkofagu z Lu Shan,
prowincja Sikang, r. 212 (wg Willettsa).
dynastii Han w repertuarze chińskich i japońskich
motywów zdobniczych (ryc. 5). Późniejszy chiński
pisarz Wang Fu tak charakteryzuje wygląd smoka:
„ma on dziewięć podobieństw, czyli form [z których
się składa]: głowę wielbłąda, rogi jelenia, oczy króli-
ka, uszy krowy, szyję węża, brzuch żaby, łuski
karpia, łapy tygrysa o szponach jastrzębia. Wzdłuż
jego grzbietu znajduje się grzebień z łusek — w licz-
bie osiemdziesiąt jeden. Z obu stron paszczy po-
siada on wąsy, a z podbródka zwisa broda"30. Ba-
dacze europejscy, m. in. W. P. Yetts, wysuwają
przypuszczenie, iż źródłem koncepcji smoka w Chi-
nach był rodzaj aligatora {Alligator sinensis Fawoel),
występującego sporadycznie dziś jeszcze w dolinie
rzeki Yang-tse31. Aligatory te z początkiem zimy
zagrzebują się w mule rzecznym i budzą dopiero
z ciepłem wiosny. Z obserwacji tego faktu wysnuto
cały łańcuch skojarzeń — aligator, wiosna, deszcz,
urodzaj, płodność. Ten ciąg myślowy spotyka się
Bulletin de 1’Ecole Franęaise d’Extreme-Orient XLI, 1941-
1942, s. 403).
29 Kuo yu, kompilacja z ok. III w. p. n. e., cyt. wg
Willettsa, o. c., s. 164.
30 Wang Fu, Hsuan-ho po ku fu lu, ok. r. 1123, cyt.
wg Willettsa, o. c., s. 277.
31 W. P. Yetts, Notes on Chinese Roof-tiles (Transactions
of the Oriental Ceramic Society VII, London 1927-1928, s. 31).
135
kłębią się wśród płomieni, spirali obłoków i pary
wodnej, zanurzając się w nie, to znów wyłaniając
w niebiańskiej pogoni. Kształt inró, prowadzenie
linii rysunku, powściągliwy a równocześnie nasycony,
„pełny" koloryt, podporządkowanie ą raczej współ-
granie kompozycji z formą puzderka świadczą, iż
powstało ono w 1. połowie w. XVIII.
Co w japońskiej symbolice oznaczał smok? Jaka
jest geneza formy tego fantastycznego zwierzęcia?
Od kiedy występuje w kręgu przedstawień Dalekiego
Wschodu ? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania
nieco szerzej, opierając się zarówno na przedstawie-
niach smoka w najstarszej sztuce chińskiej, jak i po-
wołując się na wybrane teksty źródłowe chińskie
i japońskie.
Przede wszystkim stwierdzić należy, że w kręgu
oddziaływania kultury chińskiej smok posiadał
zawsze symboliczne znaczenie dodatnie, odwrotnie
niż w legendzie europejskiej, w której był synonimem
zła i zniszczenia26. W tym znaczeniu występuje już
na rytualnych naczyniach brązowych z epoki Shang-
-Yin (ok. 1500-1027 p.n.e.) i wczesnej epoki Chou
(1027-250 p.n.e.), jakkolwiek jego funkcja symbo-
liczno-magiczna nie jest jeszcze jednoznacznie od-
czytana27. Mimo silnej stylizacji widoczne są już
cechy fizyczne późniejszego ukształtowania typu
smoka chińskiego — smukłe, wężowate ciało, przed-
stawione z profilu, wydłużona głowa z rogiem (lub
rogami), długi ogon. Nie wdając się w wyliczanie
różnych odmian wczesnego typu ikonograficznego
smoka28, wspomnieć należy, że teksty chińskie
sprzed okresu Han, m. in. Kuo yii, rozróżniają
zasadniczo dwa typy smoków: khiei posiadającego
jedną łapę, żyjącego w drzewach . i skałach,
i czworonożnego smoka lung, którego żywiołem
jest woda i chmury, który „obecny jest w strumie-
niach rwących dnem doliny, w chmurze, która
ucieka, w błyskawicy i grzmocie"29.
Ten właśnie smok lung stał się prototypem osta-
tecznej formy smoka, powtarzanego stale od czasu
26 Por. R. Hamann, Tier in der romanischen Plastik
Frankreichs (Medieval Studies in Memory of A. Kingsley
Porter, Cambridge Mass. 1939, t. II, s. 447).
27 B. Karlgren, New Studies on Ghinese Bronzes (Bulletin
of the Museum of Far Eastern Antiąuities, Stockholm 1937,
s. 1-107).
28 Jung Keng, The Bronzes of the Shang and Chou,
Peking 1941, wymienia 15 typów smoka (cyt. u R. Stein,
5. Smńk, odbitka z rytej dekoracji sarkofagu z Lu Shan,
prowincja Sikang, r. 212 (wg Willettsa).
dynastii Han w repertuarze chińskich i japońskich
motywów zdobniczych (ryc. 5). Późniejszy chiński
pisarz Wang Fu tak charakteryzuje wygląd smoka:
„ma on dziewięć podobieństw, czyli form [z których
się składa]: głowę wielbłąda, rogi jelenia, oczy króli-
ka, uszy krowy, szyję węża, brzuch żaby, łuski
karpia, łapy tygrysa o szponach jastrzębia. Wzdłuż
jego grzbietu znajduje się grzebień z łusek — w licz-
bie osiemdziesiąt jeden. Z obu stron paszczy po-
siada on wąsy, a z podbródka zwisa broda"30. Ba-
dacze europejscy, m. in. W. P. Yetts, wysuwają
przypuszczenie, iż źródłem koncepcji smoka w Chi-
nach był rodzaj aligatora {Alligator sinensis Fawoel),
występującego sporadycznie dziś jeszcze w dolinie
rzeki Yang-tse31. Aligatory te z początkiem zimy
zagrzebują się w mule rzecznym i budzą dopiero
z ciepłem wiosny. Z obserwacji tego faktu wysnuto
cały łańcuch skojarzeń — aligator, wiosna, deszcz,
urodzaj, płodność. Ten ciąg myślowy spotyka się
Bulletin de 1’Ecole Franęaise d’Extreme-Orient XLI, 1941-
1942, s. 403).
29 Kuo yu, kompilacja z ok. III w. p. n. e., cyt. wg
Willettsa, o. c., s. 164.
30 Wang Fu, Hsuan-ho po ku fu lu, ok. r. 1123, cyt.
wg Willettsa, o. c., s. 277.
31 W. P. Yetts, Notes on Chinese Roof-tiles (Transactions
of the Oriental Ceramic Society VII, London 1927-1928, s. 31).
135