często w archaicznych chińskich tekstach32. Tak
więc wydaje się, że pierwsze znaczenie symboliczne
przedstawień smoka związane było z magicznym
życzeniem urodzaju i płodności. W kraju o kulturze
agrarnej, w którym długotrwała susza oznaczała
głód i śmierć, ten święty przedstawiciel deszczu
i urodzaju otaczany być musiał szczególną czcią.
W dawnych Chinach w okresach suszy lud i kapłani
udawali się nad rzekę, aby uderzaniem w kotły
i bębny wywołać z głębiny smoka, a z nim życiodajny
deszcz33.
Od czasu epoki Han smok o 5 szponach stał się
emblematem cesarza. Tron cesarski nazywano
tronem smoka, a twarz władcy opisywano w pane-
girycznych tekstach jako „oblicze smoka", jasne jak
słońce. E. Ryerson wspomina, że w Japonii i Chinach
istniał od dawna ugruntowany przesąd, iż ujrzenie
smoka w całej, nie przesłoniętej niczym, postaci
przynosi gwałtowną śmierć. Podaje również, że
stąd wywodził się ciekawy obyczaj, przejęty później
przez dwór japoński, że cesarz, przedstawiciel
smoka na ziemi, ukryty był zawsze przed ludem
za zasłoną34. Prawdopodobnie przedstawianie w sztu-
ce Dalekiego Wschodu smoka częściowo ukrytego
za chmurami, jak to ma miejsce m. in. na omawianym
inrd, miało na celu nie tylko ukazanie mitycznego
zwierzęcia w jego królestwie mgły i obłoków, ale
zapobiegnięcie porażającej sile jego blasku35. Smok,
wyobrażony na tymże inrd, przesłonięty jest małymi
barwnymi obłokami, które ukształtowane są jak za-
kończenie berełka ju-i, wzorowane z kolei na kape-
luszu świętego grzyba ling-chih (ryc. 6)36. Grzyb
ten w symbolice Dalekiego Wschodu wyobrażał
długowieczność. Berełku ju-i natomiast przypisy-
wano moc spełniania życzeń, opartą m. in. na iden-
tycznym brzmieniu ideogramu oznaczającego drogo-
cenny klejnot ju-i oraz słów: „[tyle] ile sobie ży-
czysz". Przedstawienie więc w dekoracji inrd chmur
w kształcie grzyba-berełka wyraża jakby w formie
rebusu życzenia — „żyj tak długo, jak sobie ży-
32 Cirlot, o. c., s. 83.
33 W związku ze zwyczajem wywoływania smoka z wody
biciem w bębny Granet cytuje Chan hai king — „gdy smok
wchodzi w wodę lub z niej wychodzi, winien wiać wiatr lub
padać deszcz. Blask jego podobny jest do słońca lub do księ-
życa. Glos, który wydaje, przypomina grzmot“. M. Granet,
Dances et legendes de la Chine ancienne, Paris 1926, s. 510.
34 E. Ryerson, The Netsuke in Japan, London 1958,
s. 88-89.
6. Ling-chih i ju-i.
czysz", dodając do symbolizowanej przez smoka
idei urodzaju i płodności życzenia długowieczności
i szczęścia37.
Ale ta interpretacja naszego przedstawienia jest
zaledwie pierwszym szczeblem w odczytaniu symbo-
licznego znaczenia smoka. Większość symboli na
Dalekim Wschodzie posiada zresztą tę kilkuwarstwo-
wą strukturę, którą odkrywa się stopniowo, prze-
chodząc kolejno od zewnętrznego kształtu motywu
35 Cammann, o. c., s. 129 podaje, że w Chinach aż do
r. 1911 przywilej przedstawiania w dekoracji świętego smoka
o 5 szponach zarezerwowany byl jedynie dla osobistych rzeczy
cesarza. — Por. tenże, Some Strange Ming Beasts (Oriental
Art, New Series 3, 1956, s. 94—102).
33 Polyporus lucidus.
37 Cammann, Substance and Symbol ..., s. 103. Tam też
dalsze tłumaczenie wiążące się z symbolicznym znaczeniem
berełka ju-i i grzyba ling-chih.
136
więc wydaje się, że pierwsze znaczenie symboliczne
przedstawień smoka związane było z magicznym
życzeniem urodzaju i płodności. W kraju o kulturze
agrarnej, w którym długotrwała susza oznaczała
głód i śmierć, ten święty przedstawiciel deszczu
i urodzaju otaczany być musiał szczególną czcią.
W dawnych Chinach w okresach suszy lud i kapłani
udawali się nad rzekę, aby uderzaniem w kotły
i bębny wywołać z głębiny smoka, a z nim życiodajny
deszcz33.
Od czasu epoki Han smok o 5 szponach stał się
emblematem cesarza. Tron cesarski nazywano
tronem smoka, a twarz władcy opisywano w pane-
girycznych tekstach jako „oblicze smoka", jasne jak
słońce. E. Ryerson wspomina, że w Japonii i Chinach
istniał od dawna ugruntowany przesąd, iż ujrzenie
smoka w całej, nie przesłoniętej niczym, postaci
przynosi gwałtowną śmierć. Podaje również, że
stąd wywodził się ciekawy obyczaj, przejęty później
przez dwór japoński, że cesarz, przedstawiciel
smoka na ziemi, ukryty był zawsze przed ludem
za zasłoną34. Prawdopodobnie przedstawianie w sztu-
ce Dalekiego Wschodu smoka częściowo ukrytego
za chmurami, jak to ma miejsce m. in. na omawianym
inrd, miało na celu nie tylko ukazanie mitycznego
zwierzęcia w jego królestwie mgły i obłoków, ale
zapobiegnięcie porażającej sile jego blasku35. Smok,
wyobrażony na tymże inrd, przesłonięty jest małymi
barwnymi obłokami, które ukształtowane są jak za-
kończenie berełka ju-i, wzorowane z kolei na kape-
luszu świętego grzyba ling-chih (ryc. 6)36. Grzyb
ten w symbolice Dalekiego Wschodu wyobrażał
długowieczność. Berełku ju-i natomiast przypisy-
wano moc spełniania życzeń, opartą m. in. na iden-
tycznym brzmieniu ideogramu oznaczającego drogo-
cenny klejnot ju-i oraz słów: „[tyle] ile sobie ży-
czysz". Przedstawienie więc w dekoracji inrd chmur
w kształcie grzyba-berełka wyraża jakby w formie
rebusu życzenia — „żyj tak długo, jak sobie ży-
32 Cirlot, o. c., s. 83.
33 W związku ze zwyczajem wywoływania smoka z wody
biciem w bębny Granet cytuje Chan hai king — „gdy smok
wchodzi w wodę lub z niej wychodzi, winien wiać wiatr lub
padać deszcz. Blask jego podobny jest do słońca lub do księ-
życa. Glos, który wydaje, przypomina grzmot“. M. Granet,
Dances et legendes de la Chine ancienne, Paris 1926, s. 510.
34 E. Ryerson, The Netsuke in Japan, London 1958,
s. 88-89.
6. Ling-chih i ju-i.
czysz", dodając do symbolizowanej przez smoka
idei urodzaju i płodności życzenia długowieczności
i szczęścia37.
Ale ta interpretacja naszego przedstawienia jest
zaledwie pierwszym szczeblem w odczytaniu symbo-
licznego znaczenia smoka. Większość symboli na
Dalekim Wschodzie posiada zresztą tę kilkuwarstwo-
wą strukturę, którą odkrywa się stopniowo, prze-
chodząc kolejno od zewnętrznego kształtu motywu
35 Cammann, o. c., s. 129 podaje, że w Chinach aż do
r. 1911 przywilej przedstawiania w dekoracji świętego smoka
o 5 szponach zarezerwowany byl jedynie dla osobistych rzeczy
cesarza. — Por. tenże, Some Strange Ming Beasts (Oriental
Art, New Series 3, 1956, s. 94—102).
33 Polyporus lucidus.
37 Cammann, Substance and Symbol ..., s. 103. Tam też
dalsze tłumaczenie wiążące się z symbolicznym znaczeniem
berełka ju-i i grzyba ling-chih.
136